De Vlaamsche Gids. Jaargang 18

[p. 370]

Het Cultuurprogramma der Sovjets

De Russische Revolutie vertoont een complex van verschijnselen van socialen, politieken en economischen aard. Staat het vast, dat de politieke omwenteling van 1917 zegevierde, de twee andere maken nog steeds hun voltooiingsproces door. Zitten nu deze drie onderscheidene omkeeringen op een verwarde wijze in mekaar vast, toch zien we reeds de sociale of cultureele opstanding waarden bevatten, gansch onafhankelijk van de politieke en de economische, al staan ze in nauw Verband tot elkander.

Allen zijn het eens om te bevestigen, dat de huidige toestand in de onmetelijke Russische landen er een is van overgang en dat het verwezenlijken van een deel van het cultureele programma slechts een begin, een proefneming uitmaakt. De theorie, waarop de sociale vernieuwing gebouwd werd, is het werk van intellectueele revolutionaire leiders, waarvan velen, opvoedkundige pioniers reeds onder het oude regime, lang buiten de communistische partij stonden en slechts onlangs (1924-1925) zich aansloten. De beteekenis van het programma tot opleiding der massa en de oprechtheid der aanvoerders in deze kwestie, deden deze hoogstaande geesten besluiten om hun beste krachten tot dit doel te schenken, niettegenstaande de harde en scherpe werkwijzen van de politieke opstandelingen. Langzamerhand kreeg de zaak van Sovjet-Rusland een dieperen grond: een nieuw geloof groeide, hoog boven de puinen en de smarten, door den val van het oude regime gekenmerkt.

Het cultureel programma van de Sovjets heeft een gansch ander uitzicht dan dit van de overige Europeesche Staten, vooral in zijn fundamenteele lagen. Het is geen samenvoeging van stukken en brokken; het groeit als een geheel uit een algemeene, wijsgeerige theorie. Deze leer ontleent niet alleen haar gedachten aan de natuurwetenschap en de opvoedkunde, doch ook aan de sociologie en de politieke wetenschappen. Buitenlandsche bezoekers in Rusland tracht men vooral te bewijzen, dat het geen papieren programma is, maar wel degelijk leefbaar en uitvoerbaar. Nergens ter wereld blijken de geestdrift en het geloof in een opvoedkundige theorie zoo heftig als in het Sovjet-Rijk.

Voeding en onderricht hangen innig samen. De eerste beheerscht de ontwikkeling van de natuurlijke krachten van het

[p. 371]

individu, zoowel biologisch als sociaal. Om van opvoedkundige waarde te zijn, behoeven deze doelmatig, systematisch geleid te worden. Door het onderricht komt de enkeling er toe de gebeurtenissen, die zich rondom hem afspelen, te begrijpen, naar waarde te schatten, ze te veranderen, ze te controleeren en daarbij zich zelf door het leven heen te werken. De vastlegging van het onderscheid tusschen voeding en onderricht werd reeds door de oude wijsbegeerte uit Aristoteles' tijd verricht. Daaruit hebben nu de Russen enkele belangrijke gevolgtrekkingen afgeleid.

De sociologie wordt dus de opperste wetenschap. Is de school verantwoordelijk voor het onderricht, het sociale leven van zijn kant moet voor de voeding instaan, en het zal ingericht worden zooals de school het is voor haar taak. Geen volk heeft zooveel aandacht geschonken aan het doen dienen van talrijke sociale inrichtingen voor opleidende doeleinden. De meeste zijn vooral in de steden in volle werking. Musea, schouwburgen, opera's, speelgronden, handelsbureelen, winkels, tuinen, hoeven, werkhuizen, het padvindersbedrijf, alles stuurt af op het éene doel. In Moscou bijzonderlijk maakt dit een blijvenden, verrassenden indruk op een vreemdeling.

Van al die opvoedende instellingen is het museum het belangrijkste. In Moscou zijn er een honderdtal; iedere stad bezit er verscheidene. De belangstelling voor deze musea is reusachtig. De befaamde Kunstgalerij te Moscou was vroeger een museum voor bevoorrechten; oorlog bleek het hoofdthema van de meeste doeo ken, daar verzameld door de Czaren. Nu werd de verzameling zoodanig aangevuld met werken, vroeger in privaat bezit, zoodat het museum gerust zijn plaats opeischen mag in de rij van de Europeesche musea. Men aanschouwt er de ontwikkeling van de Russische kunst en tevens geeft men er een beeld van de verschillende Europeesche invloeden op de nationale kunst. Tal van officieele gidsen en bevoegde leeraars worden er op nagehouden, die de bezoekers deskundig inlichten. De toeloop naar de musea is geweldig. Kunsten, nijverheden, onderwijs, wetenschappen (o.a. het Darwinisme) worden er verheerlijkt. Het Omwentelingsmuseum trekt de grootste belangstelling: men vindt er al wat betrekking heeft op den strijd door de massa tegen politieke verdrukking en vorstentirannij gevoerd, te beginnen van de 17e eeuw, den tijd van de eerste Romanows. Als materiaal ziet men er photo's, documenten, wapens, bommen, foltertuigen, gevangenislitteratuur. Propagandakracht gaat van dit alles overvloedig uit. De wetenschappelijke musea zijn levende verzamelingen; men treft er geen met stof overladen toestellen aan; druk wordt er gewerkt. Het Schoolmuseum staat technisch hooger dan zijn Europeesche mededingers.

[p. 372]

De schouwburgen hebben insgelijks hun rol te vervullen in het algemeen opvoedkundig plan. Overigens, zooals gemeld, is elke instelling verplicht een opvoedende taak te volbrengen tegenover het individu. Vooral de werklieden vormen het grootste deel van het publiek; ook de kinderen zijn in massa aanwezig. Op sommige dagen worden bijzondere prijzen vastgesteld voor de proletariërs, want de toegang kost werkelijk zeer duur. Hier staan we voor een economischen stelregel: de menschen moeten al verteren, wat ze verdienen; niets wordt er in de brandkast opgesloten. Daar de Staat zorgt in geval van ziekte of ouderdom, alzoo de verantwoordelijkheid over de familie op zich nemend, verteert de arbeider al zijn geld om lichamelijke en geestelijke behoeften te voldoen. Om het communisme zooveel mogelijk in de practijk te handhaven, wordt deze toestand van anti-kapitaal-accumulatie in eere gehouden. Verscheidene jeugdgroepeeringen uit de Westersche landen, zooals Boy-Scout- en Girl-Scout-beweging, vinden hun tegenhangers in de Pionierskringen. Te Moscou staat een centrale met ontelbare kamers, waar iedere jongen of elk meisje vrij zelfgevonden projecten kan komen uitwerken. Dit Kleuterhuis bevat laboratoria, electrische, mechanische, scheikundige, dramatische, kunst-afdeelingen, zalen, die betrekking hebben op de kleedingnijverheid, het huishouden, het dierenleven. Het wordt elken dag door 5000 kinderen bezocht, die er zich beter thuis voelen dan in een gewone school.

Er moet, volgens de Sovjets, een innig verband bestaan tusschën de opvoeding en het politieke leven. Niet alleen vervullen alle sociale instellingen een opvoedende rol, omgekeerd wordt het onderricht, zoowel geestelijk als zedelijk, gericht op alle sociale bedrijvigheid. Onderwijs, cultureele werkzaamheid, politieke opleiding, economische handelingen zullen vast in elkaar grijpen.

Pinkevitsch schrijft in zijn werk ‘De nieuwe Opvoeding in de Sovjet-Republiek’: Iedere Staat streeft er natuurlijk naar de jeugd vast in handen te houden; hij strijdt opdat de leidende kaste zou blijven heerschen. De openbare school, die voor doel heeft den toekomstigen burger te vormen, is een machtig wapen, dat een regeering niet kan overlaten aan de afbrekers van den Staat: de school, redeneert hij, moet dus staan in het teeken van de politiek. De kreet ‘Weg met de politiek in de school’ is een schijnheilige roep, want zijn verwezenlijking kan slechts plaats grijpen in een socialistische toekomstmaatschappij. Wanneer we de geschiedenis van het openbare onderwijs overzien, dan stellen we vast, dat het in alle tijden en op alle plaatsen onder politieke leiding stond.

Deze stelling komt overeen met hetgeen Lenin vroeger schreef: Hoe hooger het cultureel peil van den kapitalistischen Staat zich

[p. 373]

verhief, des te grooter was de politieke invloed op de school. In waarheid was deze een instrument in de handen der bourgeoisie. Haar doel bestaat in het kweeken van slaven en dienaars der kapitalistische instellingen.

De Russische leiders en beambten houden steeds voor oogen het; inprenten in de jeugd van de communistische gedachten. Kinderen onder de drie jaar maken in de bewaarkribben zinnebeelden van den Sovjet-Staat uit zand en klei, teekenen ze, kleuren ze. Kleinen van ouderen leeftijd verrichten gelijkaardige, doch natuurlijk moeilijker oefeningen. Ten einde deze principes te verwezenlijken, werden de scholen fel uitgebreid.

De landelijke bevolking, zoo weinig theoretisch onderlegd en zoo slecht ingelicht, is heel moeilijk te bereiken en te bewerken. Om hierin te verhelpen werden in de meeste dorpen een Cultuurcentrum (een Volkshuis) gesticht. Hier vindt men lectuur in overvloed voor oud en jong. Van uit dit hoofdkwartier worden besmettelijke ziekten opgezocht en de gevallen behandeld, propaganda gemaakt voor de verdelging van vliegen, muskieten, oorwormen en andere schadelijke dieren. Met den landbouw houdt men zich daar insgelijks bezig met het oog op machineverspreiding, verbetering van de zaden, van den grond; men voert er strijd tegen het alcoholisme. Vooral 's avonds zijn deze instellingen geopend. Wanneer het thuis wegens ongezelligheid en gebrek aan plaatsruimte - in de meeste woonplaatsen huist ook het vee - niet uit te houden is, dan hebben de volkshuizen drukken toeloop. De radio spreekt van uit Moscou tot millioenen luisteraars. De meeste Centra bezitten ook een schouwburg, die ijverig bespeeld wordt. De dorpscomiteiten hebben in hun bevoegdheid, benevens volksgezondheid en landbouw, het schoolonderricht, het onderhoud der wegen, de betrekkingen met het districtsbestuur, de rechtstreeksche communistische opleiding en propaganda, het beheeren van jeugdkringen. Allengskens worden overal dispensaria en gasthuizen opgericht. Tijdelijk doen rondreizende camions den ziekendienst.

Een nieuw opvoedkundig element is het muurdagblad. Het wordt opgesteld door een plaatselijke groep en deelt zoowel locale als algemeene zaken mede. Het is overal te verkrijgen, vooral in de stations. Er staan nuttige wenken in over gezondheidsleer, kinderverzorging, landbouwmethodes, politiek. De bladen worden in de taal der bevolking geredigeerd.

De gesloten kerken bezigt men als musea, zalen voor jeugdorganisatie e.d. De Regeering verheerlijkt de natuur als basis van den mensch en van het leven; zij stelt de wetenschap tegenover den godsdienst, beschuldigt de Kerk steeds het oude regime van verdrukking te hebben gesteund en het volk dom te hebben gehouden.

[p. 374]

Op de leerstellingen van Marx en Lenin wordt gewezen, waarbij het geloof heet het verdoovingsmiddel van de massa.

De Sovjets toonen de centrale beteekenis van de gemeenschap aan. De mensch is uiteraard een gemeenschapswezen. Al het specifiek-menschelijke is gegroeid op den socialen stam. Daarom vervangt de school de familie. Een betaald verlof van vier maanden wordt aan de zwangere vrouw toegestaan; het kindje wordt opgevoed in een kribbe, gehecht aan ieder werkhuis, zoodat de moeder alle drie uur haar telg kan zoogen; na de kribbe gelast de kindertuin zich met de opleiding. In de practijk worden echter nog geen 10% van de jeugd zoo opgevoed.

De gemeenschap wordt de groote werkelijkheid. Het onderwijs zal dus in de eerste plaats practisch zijn; de paedagogiek sociologisch georiënteerd om waarlijk als wetenschappelijk te gelden, want de sociologie heeft het monopolie der wetenschappelijkheid. Het Dalton-plan wordt aangepast aan dit systeem. Het kweeken van groenten in een moestuin, b.v., geeft aanleiding tot onderricht/ in plantkunde, scheikunde, aardrijkskunde, rekenen, lezen, spraakkunst.

Het kind verricht sociale daden: hofbewerking, vogelen dierkweek, vervaardiging van kleederen, landarbeid, voedselbereiding voor nog kleinere kinderen, alcoholbestrijding, godsdienstbekamping, vliegenverdelging, voorbehoeding tegen besmettelijke ziekten.

Heel de opleiding wordt gericht op het idee: groep (in verband met het woord ‘Sovjet’ ontstaan tijdens den opstand van 1905). Er is dus geen spraak van individueele vorming, eigen initiatief, zelf-opleiding, zoo verspreid in de moderne Westersche scholen. Wel heeft de Russische opvoeder de Amerikaansche methodes aangenomen, doch hij verwringt ze tot ze passen in zijn kraam.

Naast de jeugd moet de massa opgeleid door middel van musea, schouwburgen, uitstappen, speelpleinen.

In zijn geheel spreekt het Russisch volk terughoudend en bang over politieke zaken met vreemden. Vrijheid van spreken en schrijven bestaat ginder niet. De geheime politie, overblijfsel uit het vroegere regime, speelt nog altijd haar verderfelijke rol. De Russen ontsnappen niet aan den invloed van hun verleden. De oude gewoonten, de politieke trukken besmetten nog steeds de, volkspsyche.

Het huidig regime verkeert echter niet in gevaar; iedere aanslag zou het integendeel versterken. Ineenstorting kan slechts het gevolg zijn van innerlijke scheuring in de communistische partij zelf.

De economische toestand blijft intusschen het groote vraagteeken. Voedingsproducten, vooral in de steden, zijn eerder

[p. 375]

schaarsch. Op vele plaatsen bekomt men zijn brood per rantsoen. Hooge belastingen verwekken bij de boeren ontevredenheid, alhoewel zij nooit zulk goed leventje kenden: boter, eieren, wit brood worden op de hoeve verbruikt, in plaats van de stad te bereiken. De stadswerkman verdient minder loon dan voor de omwenteling, doch hij staat veel vrijer en bezit meer maatschappelijke voordeelen. Groote coöperatieven worden overal opgericht en nemen reusachtige uitbreiding. De bebouwing van het land op haar beurt wordt duchtig gemoderniseerd.

Alle besproken instellingen, die niet rechtstreeks uitgebaat worden door de Regeering, staan onder de strengste gouvernementeele censuur.

Het Bolsjewisme, het marxisme van de daad, blijft de leidende gedachte der Russische landsleiding. Toch zal ten slotte alleen de terugkeer tot menschelijker opvattingen de Slavische samenleving kunnen redden. Erkennen wij nochtans volmondig, dat sinds 1917 ontzettende wantoestanden werden weggenomen.

JOZEF PEETERS.