De Vlaamsche Gids. Jaargang 18

[p. 320]

Fransche Poëzie

Den 21^en Augustus 1927 overleed te Parijs, op 43-jarigen ouderdom, de dichter Georges Chennevière. Alhoewel één der echtste onder de hedendaagsche Fransche dichters, was zijn faam en de algemeene waardeering binnen en buiten de grenzen, veeleer onder de werkelijkheid gebleven.

Zijn trouwe vrienden, waaronder Jules Romains, Duhamel, René Maublanc, André Cuisenier, hadden onmiddellijk het plan opgevat het volledige werk van den te jong gestorven dichter te verzamelen en uit te geven. In afwachting dat zulk een arbeid, die slechts met de grootste zorg en zonder overhaasting tot een goed einde kan geleid worden, het licht ziet, hebben die vrienden een keuze uit zijn verzen gedaan en uitgegeven: Oeuvres poétiques (Nouvelle Revue française, Paris). Aldus kunnen we reeds met het voornaamste en wellicht het beste van zijn werk kennis nemen.

Georges Chennevière (schuilnaam voor Léon Deville) werd geboren te Parijs, den 22^en Mei 1884. Zijn vader was bediende aan de Bank van Leening en zijn moeder bestuurde een kleine werkplaats voor kleermakerij. Van geboorte een kind uit de grootstad, bracht hij nochtans ieder verlof door op het platteland bij familieleden. Daar leerde hij de natuur kennen en liefhebben en in zijn werk vinden we dan ook steeds met elkaar afwisselend stadsbeeld en natuurschoon, waaruit hij evenveel poëzie wist te puren.

Met de droeve zijde van het leven maakte hij kennis, toen hij als 15-jarige knaap zijn vader verloor. De herinnering aan deze smartelijke gebeurtenis zal hij jaren daarna vastleggen in het diepgevoelde Chant funèbre:

Je me souviens. Je me souviens.
Tu es mort un matin de juin,

Au petit jour.

Hij deed, evenals Jules Romains en te gelijk met hem, zijn studiën aan het Lycée Condorcet, waar hij reeds onder den invloed van zijn lievelingsschrijvers uit dien tijd, Victor Hugo, Baudelaire, Zola (schilder der menigte), Maeterlinck en de symbolisten, zijn eerste verzen schreef.

[p. 321]

De jaren 1904-1905 drukten een blijvenden stempel op het dichterstemperament van Chennevière. De eerste vrijheid volgende op het geordend schoolleven werd met uitbundigheid genoten: eindelooze gesprekken over kunst, 'tzij te Parijs, 'tzij gedurende dagenlange wandelingen en uitstappen, te voet of per fiets, in de omstreken van de hoofdstad. Op één dezer wandelingen naar de hoogvlakte van Chennevière, die de Marnevallei beheerscht, koos de dichter zijn pseudoniem en vond Jules Romains de benaming voor den nieuwen geest waarmee deze jonge dichters hun poëzie wilden bezielen: het unanimisme. Doch zij lieten het niet bij de theorie van een artikel, dat ieder van hen in een tijdschrift wist te plaatsen. Zij wilden ook scheppend werk voortbrengen en Chennevière begon zijn eerste groot gedicht: Le Printemps, waarvan in dezen bundel enkele fragmenten zijn overgenomen. Heel zijn jeugd, zijn geestdrift, zijn liefde voor de menschheid (de nederigen vooral) en voor de muziek vinden wij er in uitgestort.

Na zijn kazerneleven en zich niet kunnende buigen onder het juk van een vaste betrekking, aanvaardde de dichter hier en daar de plaats van preceptor en wijdde zijn vrijen tijd aan zijn familie, zijn vrienden, de menschheid en de kunst. Toch voelde hij zich steeds als een eenzelvige, die sterk en sterker op zijn gevoelige ziel den geheimen invloed liet inwerken van de eenvoudigste verschijnselen, die hem omringden: den nacht, den regen, de straat

...une rue étroite et sans maisons,

Entre des murs qui ne s'égayent qu'au printemps,

Lorsqu'ils sont couronnés de feuilles,

de stem van een scheepshoorn, het gegil der treinen, het afscheid van een dierbaar wezen, een oponthoud in een landelijke herberg

Qu'importent le village, et l'heure, et mon chemin,
Et nos noms? L'auberge où nous sommes n'a pas d'âge.

het voortdurend vervloeien van den tijd

Quelle heure est-il? je n'en sais rien.
Je ne tiens pas à le savoir.
Le temps digère sans bouger,
Comme le chat auprès du feu,
Où le coke gercé pétille.
Je courbe le dos comme un vieux,
Et tout mon corps se recoquille,
Et je me rapproche du feu,
Mais ce n'est pas pour me chauffer.

Bijna al de gedichten uit den bundel Poèmes, geschreven van 1911 tot 1914, getuigen van dit verlangen van den dichter om zich één te voelen met het eenvoudigste voorwerp, om zijn ziel te zien versmelten met die van de zaken en de menschen, welke hem omringen,

[p. 322]

 

Ah! si vous pouviez me suivre,

 

Voici que j'ai mille vies!

Zoo heeft hij het unanimisme van een Jules Romains met een nieuw geluid verrijkt: een hartelijkheid, een mannelijke teederheid, bescheiden uitgedrukt wel is waar, maar zoo alles omvattend, dat hij zich als een koning voelen kan

des maisons, des rues, des arbres...

et des pauvres gens qui voudraient être heureux...

1914! De oorlog! Gekwetst tijdens den aftocht na den slag bij Charleroi. Een vijftal gedichten herinneren even aan deze voor den dichter zoo terneerdrukkende jaren.

Tijdens een verlof in 1916 vatte hij het plan op een reeks breede fresken te dichten, een soort dramatische oratoriums, waarop zijn vriend, de toondichter Doyen, de muziek zou schrijven. Aldus ontstonden o.m. Le Chant du Midi, Le Chant du Verger, Appel au Monde. De eerste zang alleen werd uitgevoerd voor het geestdriftig publiek van ‘Les Fêtes du Peuple’, door Doyen in 1918 in het leven geroepen, doch die enkele jaren later bij stijgende financieele moeilijkheden te niet gingen.

Na den oorlog, als redacteur verbonden aan ‘L'Humanité’, stelt hij in samenwerking met Jules Romains het Petit Traité de versification op en dicht den verzencyclus: La légende du Roi d'un Jour, welke hier in zijn geheel is overgenomen. Deze Légende behandelt geen nieuw thema. In een doodsch en verlaten dorp verschijnt op het einde van den Zomer een vroolijke, zorgelooze landlooper. Zijn levenslust doet de grijsaards herleven en brengt het hoofd der meisjes op hol. Wanneer het avontuur hem elders roept, verlaat die koning van één dag het dorp, allen weer in weemoed achterlatend. Deze cyclus van één en twintig gedichten, afwisselend in rhythme en in vorm, is wars van alle literatuur. Gedicht met de eenvoudigste en meest alledaagsche woorden, wist Chennevière ze te bezielen met een frissche, sterke poëzie, zooals we die enkel bij de oude, onsterfelijke volksliederen aantreffen.

Het geluk scheen nu eindelijk den dichter toe te lachen. Nadat hij in 1923 om redenen van politieken aard ‘L'Humanité’ verlaten had, werd hij door den grooten tooneelspeler Jacques Copeau, tevens bestuurder van het Théâtre du Vieux-Colombier, tot secretaris aangeworven. Helaas! in 1925 zag Copeau zich verplicht zijn werkkring te ontbinden en moest Chennevière op 41-jarigen ouderdom voor een derde maal zijn leven herbeginnen. Ongetwijfeld heeft de harde strijd om het bestaan er niet weinig toe bijgedragen om zijn gezondheid, die door den oorlog reeds zoo zeer geknakt werd, gansch te ondermijnen. In Juni 1927 werd hij plotseling ziek. Het herstel scheen uit te blijven en in Augustus van hetzelfde jaar overleed hij te Parijs.

[p. 323]

Alhoewel de dichtwerken van Chennevière in het teeken der nieuwe eeuw staan, toch is hun toon zoo warm en innig, hun klank zoo persoonlijk, dat hij met geen enkele andere te verwarren is.

Deze keurbundel wordt ingeleid met een woord vooraf door Jules Romains, die er een letterkundig portret van den dichter te voeten uit schildert, dat niet alleen als een klassiek model in dit genre mag aangezien worden, maar dat ons tevens den kunstenaar leert kennen zoo naar lichaam als naar ziel.

De gewaardeerde romanschrijver, vader van het in den laatsten tijd zoo druk besproken ‘Populisme’, André Thérive, en die zoo pas Paul Souday als criticus aan het dagblad ‘Le Temps’ heeft opgevolgd, hetgeen hem, voor een groot gedeelte van het Fransch letterminnend publiek althans, tot den quasi-officieelen criticus voor Frankrijk maakt, heeft een uitgebreide, gedocumenteerde en stevige studie gewijd aan Le Parnasse (OEuvres représentatives, Paris).

De dichters van ‘Le Parnasse’ of ‘Parnassianen’ schijnen, sinds ze door de symbolisten overvleugeld werden, niet meer de vooraanstaande plaats te kunnen innemen, die ze nochtans eens, vóór en na de jaren '70, tijdens het verschijnen van Le Parnasse contemporain, bekleedden.

Alhoewel André Thérive in deze uiterst belangrijke studie niet blind blijft voor de gebreken van de Parnassianen, toch blijkt het duidelijk, dat hij met groote liefde deze school verdedigt en in eer tracht te herstellen. In zijn zaakrijke uiteenzetting, die we hier, jammer genoeg, bij gebrek aan plaats niet op den voet kunnen volgen, keert de schrijver terug tot aan het romantisme, waarvan de poëzie der Parnassianen de eerste zijtak is en volgt haar ontwikkeling dan tot aan den vollen bloei van het symbolisme, waartoe zij aanleiding gaf. Verder toont hij de verwantschap aan dezer literaire strekking met het classicisme, het hellénisme en de ‘poésie pure’ en doet uitschijnen hoe zij de scheuring tusschen publiek en poëzie heeft helpen tot stand brengen, kloof, die het snobisme tracht te overbruggen.

In het tweede gedeelte van zijn studie wijdt André Thérive treffende bladzijden aan de verschillende vertegenwoordigers van den Parnassus, als b.v. Baudelaire, Gautier, de Banville, Louis Bouilhet. Hij hangt er een schitterend literair portret op van Leconte de Lisle, ‘qui forme, à n'en pas douter, le maïtre de la poésie parnassienne. A tel point que lui conserver l'épithète de parnassien, c'est rabaisser un peu ce poète éternel, un des honneurs de l'art français.’ De schrijver haalt sommige sterren met strengheid, meestal met een zeer gewettigde strengheid, neer, terwijl hij andere dichters terugplaatst in het licht der beroemdheid, waaraan

[p. 324]

sedert eenigen tijd de vergetelheid hen scheen te hebben onttrokken. Met warmte neemt hij aldus de verdediging op van een François Coppée of een Jean Lahor (Docteur Cazalis). Voor dezen laatste vangt zijn pleidooi als volgt aan: ‘Au sein de cette cohorte il faut réclamer une place spéciale pour Jean Lahor. Encore que disciple évident de Leconte de Lisle, le poète de L'Illusion compte vraiment parmi les grands poètes philosophes; et l'on se demande pourquoi la célébrité de Sully-Prudhomme (hij werd in 1902 met den Nobelprijs vereerd!) a offusqué si aisément la sienne. Ou plutôt on ne se le demande point: entre un austère poète pessimiste et le “barde pédagogique” qui agitait dans ses vers des problèmes à la portée des écoles primaires supérieures, la balance ne pouvait être égale.’

Een goed gekozen bloemlezing uit het werk van meer dan dertig verschillende dichters, gaande van André Chénier tot Henri de Régnier en Sébastien-Charles Leconte, illustreert dit met liefde en overtuigende geestdrift geschreven essai.

De uitgeversfirma J.O. Fourcade (Parijs) geeft een reeks dichtbundels uit van niet alleen hedendaagsche, maar tevens zoogenaamde moderne poëten. Wij ontvingen de eerste werken uit deze reeks: Mes Propriétés door Henry Michaux, Poèmes door O.V. de L. Milosz en Ulysse battit son lit door onzen landgenoot Jean de Bosschère.

Het werk van dezen laatste, die verleden jaar met zijn roman Marthe et l'Enragé de pennen in de Fransche pers deed loskomen, is van de drie het donkerst, het minst begrijpbaar en bijgevolg het minst genietbaar. Sommige versregels volgen elkaar in een zelfde gedicht op zonder het minste onderling verband, voor den lezer althans. Het heeft er den schijn van, dat de dichter zijn nachtmerries tot poëzie heeft willen condenseeren.

Henry Michaux is in zijn laatsten bundel niet de dichter van de liefde, de vriendschap, de melancholie, doch wel die van de gramschap. Hij schijnt in een voortdurenden staat van opgewondenheid te verkeeren en zijn woede te willen koelen door het schrijven van kernachtige prozagedichten. ‘Il suffit parfois d'un rien. Mon sang tourne en poison et je deviens dur comme du béton.’ De lectuur van zijn verzen doet inderdaad aan als zeezand tusschen de tanden.

Van deze drie is voorzeker O.V. de L. Milosz de belangrijkste. Hij is ook de oudste van de drie. Zijn bundel Poèmes bevat zijn gedichten van 1895 tot 1927. Het eerste deel is dan ook een herdruk van twee onvindbaar geworden bundeltjes: Poème des Décadences en Les sept Solitudes. De Milosz houdt van metha-

[p. 325]

physiek. De groote vraagstukken van den geest, tijd, ruimte en eeuwigheid inspireeren grootendeels zijn zeer cerebrale verzen.

Ten gepasten tijde verschijnt een lijvige bloemlezing uit het reeds zoo belangrijke oeuvre van de dichteres Comtesse de Noailles: Choix de Poésies (Fasquelle, Paris). De talrijke bewonderaars dezer gevoelvolle schrijfster zullen met genoegen deze rijke garve, samengesteld uit de beste harer gedichten, te gemoet zien en er de ontroerende en tevens de schitterende voortbrengselen kunnen herlezen, waarmee zij op zoo'n jeugdigen ouderdom haar intrede deed in de Fransche lyriek der XX^e eeuw. Een poëzie, die te gelijk een formule schijnt te bevatten voor de vertwijfeling en de betrachtingen van dezen tijd. Het werk is opgeluisterd met een portret van de dichteres en volledigt de reeks, waarin reeds verschenen bloemlezingen uit de gedichten van de Lamartine, Musset, Gautier, de Banville, Mendès, Verlaine, Rollinat, Richepin, Bouchor, Rostand, Haraucourt en Gregh.

FRANS SMITS.