De Vlaamsche Gids. Jaargang 18

[p. 281]

Vlaamsche Kroniek

‘Ru’ (Antwerpen: Gust Janssens) van Eric Aduled - is dat niet een anagram van Fabrice de l'Uda, van wien hier vroeger een werkje werd besproken? - draagt als ondertitel ‘Geschiedenis eener jeugd’. Het biedt een noteering van allerlei, uiteenloopende aanteekeningen in soms erg los verband, over Rudie Castillan en zijn familie. Had de schrijver daarin nu een keuze gedaan, waarmee hij dan enkele hoofdstukken zou hebben opgebouwd, wellicht ware er dan uit den chaos van verlerlei indrukken, die we nu ter verduwing kregen, een lezenswaardige roman ontstaan. De taal, waarin die gevalletjes gesteld zijn, behoeft strenge controle vanwege den onbesuisden schrijver. Ziehier een voorbeeld: ‘Bij wijze van verkoopster had men moeilijk een wezentje kunnen bedenken, dat doeltreffender de hoedanigheid van de aan haar zorgen toevertrouwde waren kon waarborgen, dan het heerlijke jonge meisje, dat over haar onrecht leunde: zij was de belichaming van Gezondheid, frischheid en aanvalligheid.’ Of dit: ‘Dan sloot hij (Ru) zich ongenaakbaar voor iedereen, op, in een vesting van norsche somberheid, behalve voor tante, die alléén de volmacht had den slagboom te overschrijden... Zelfs later toen hij den ban van die geestesgesteldheid had afgezworen, herinnerde hij zich niet meer welke wisselvalligheden de bevrijding ingeluid hadden’.

Een berichtje aan 't einde van den... roman, meldt dat van denzelfden schrijver, bij inschrijving, nog enkele boeken verkrijgbaar zijn. In die lijst figureert dit werk: ‘Alle schrijvers moeten uitgeroeid’. Wij juichen dit initiatief toe, wanneer M. Aduler die menschen bedoelt, welke een taal schrijven, zóó gezwollen en onnatuurlijk, als deze, door hem in ‘Ru’ gebezigd...

In ‘Aan het Vinkentouw’ heeft Fritz Francken (uitgave Lectura) weer een reeks prettige verhalen - er zijn er zeven - gebundeld. Francken pent er lustig op los, zonder te denken aan artistiek te doen. Hij interesseert en boeit. Waar zijn humor opspettert in ondeugende vlammetjes - en dat geschiedt meer dan eens in dezen bundel - is hij op zijn best, zooals in de novelle ‘Politieke verwikkeling’, waarin de auteur zich gelden doet als een glunder spotvogel en een schelmsch ironist...

[p. 282]

Van Cyriel Buysse verscheen (bij de S.V. Lectura te Antwerpen) een bundel novellen ‘Dierenliefde’, waarin reeds gepubliceerde verhalen over dieren werden opgenomen. Het is ons een genot geweest ze alle te herlezen, opnieuw te hooren van Poeti (het katje, dat met een revolverschot werd gewond omdat men het ten onrechte er van verdacht, zich met vogeltjes te voeden), van de zwaluwtjes, van de konijntjes, van den ‘Uil’, van de wilde katten aan den IJzer, van het ‘Paard’; van ‘Dukske’ (den hond, die vóór zijn dood nog eens vrij rondloopt en de wereld ziet); van 't Leelijke jonge eendje’... dat eigenlijk een jong meisje is zonder bekoorlijkheid, maar met een liefderijk hart. Noch de groote Colette, zij die het geheim in de ziel van de dieren tracht te ontsluieren, noch Maurice Boissard, die liever over zijn honden en katten babbelt dan over de acteurs, de actrices en de tooneelschrijvers (hoe begrijpen wij hem), noch Maurice Maeterlinck... hebben met zooveel gevoel en zóóveel liefde geschreven over de dieren als onze groote Buysse het doet... Men moet ‘Dierenliefde’ lezen...

De vruchtbare Piet van Assche, wiens werklust met de jaren nog toeneemt, was tot nog toe in onze literatuur de specialist van het sombere verhaal. Zijn menschen - ware titanen - maakten tragische gebaren en hun forsche gestalten profileerden zich, geweldig van afmetingen, als dreigementen op den grauwen hemel welvend boven de sombere polders... Er is daarin verandering gekomen. De stijl van den auteur van In Veen en Polderland en van Marcus en Theus, zooals P.v.A. dikwijls wordt genoemd, werd minder massief, zijn visie op het leven luchtiger, zijn voorstelling van de menschen minder onnatuurlijk... Hij schreef dan ‘Guldentop’ en nu zoo pas liet hij weer een boeiend verhaal verschijnen ‘In-de-kat-pakt-de-rat’ (Gust Janssens te Antwerpen), waarin hij voor zijn gaven van verteller waardeering weet af te dwingen. In dit nieuwe werk zijn de daden beschreven van de bierdrinkers uit een taveerne, wier naam tot titel aan het verhaal werd gegeven en die gelegen was in 't hartje van Brabant, niet verre van het Zoniënbosch... De geest van Pallieter schijnt ook over van Assche te zijn vaardig geworden op het oogenblik, dat hij de smulpartij van de spitsbroeders uit ‘In-de-kat-pakt-de-rat’ heeft beschreven. Onderhoudend is dit boek genoeg: goede volkslectuur met literaire kwaliteiten.

Edmond de Geest heeft vroeger de Fabelen van Esopus, Phedrus en andere beroemde schrijvers bewerkt naar Jean de la Fontaine. Zijn zoon Alfred de Geest heeft die vertalingen opnieuw uitgegeven (Gust Janssens te Antwerpen). Hij schreef ook een inleiding voor het boek. Wij hebben deze bladzijden met belangstelling gelezen. Een minder bekend hoekje in den tuin onzer let-

[p. 283]

teren wordt ons daarin nader beschreven. Daarin lezen we, dat Edmond de Geest, die met tooneelwerk debuteerde, bevriend was met Eekhoud, Hiel en Nestor de Tière, en met dit groote drietal in briefwisseling was. Hij schreef een roman: ‘Dwars door 't Leven’, gedichten: ‘Fabelen en Gedichten’, ‘Ken U zelf’, ‘Oorspronkelijke en nagevolgde Fabelen van alle standen’ - eerst na zijn dood uitgegeven - en dan de bewerking van La Fontaine's ‘Fabelen’? Men zou den schrijver onrecht aandoen indien men zijn fabels beschouwde als gewone vertalingen. Het zijn na-dichtingen, waarin E.d.G. dezelfde stof, welke de Fransche fabulist bezielde, heeft bewerkt. Men vindt in deze ‘nadichtingen’ geenszins den fijnen, beweeglijken, fantastischen geest van Jean de la Fontaine terug. Die is met den rhythmus van het Fransche vers verzwonden. Edmond de Geest heeft de fabelen zwaarder, gewichtiger gemaakt in zijn berijming. Het pittige is verdwenen. Wilt ge overtuigd zijn, zoo vergelijk dan ‘La laitière et le pot au lait’ met de veel stroevere en meer plechtige Vlaamsche versie, door Edmond de Geest gedicht onder den titel ‘De Melkvrouw en haar kan.’ Een vers als

‘Adieu veau, vache, cochon, couvée...’

wordt

‘Pardaf... daar liggen kan en kalf en koe en zwijn en kippen...’

Elk der Fransche versregels wordt op dergelijke wijze beballast. Het zou moeilijk anders kunnen, meenen wij... Met dat al moet toch erkend worden, dat de Geest groote verdiensten bezat. Hij beheerscht zijn taal, weet ze te buigen naar den eisch van het vers, treft heel dikwijls het beeldende woord, dat bij de la Fontaine een zoo gewichtige rol speelt.

Zijn werk - was het niet een wanhopige poging de la Fontaine's schier onvatbare geestigheid in Vlaamsche verzen te willen vastleggen? - bezit bij nadere overweging verdiensten genoeg opdat we er de aandacht zouden op vestigen. Het is niet onwaarschijnlijk, dat over twee eeuwen, de een of andere doctorandus in de letteren er een geleerde dissertatie aan wijdt, zooals aan de werken van de vergeten dichters uit onze verwaarloosde zeventiende eeuw...

Wie weten wil hoe het er toeging in de volksschool van vóór den oorlog, vindt inlichtingen in het boek ‘Volksopvoeding’ (Uitgave Excelsior te Brugge) door Pol Roza. Deze geeft een reeks documenten in verhaalverband. Het werd een boek in den aard van ‘Schoolmeester’ van Alfons Sevens, maar toch minder doorwrocht. De stof, waarmee een boeiende roman gebouwd worden kon, is er. De schrijver geeft bewijzen van vaardigheid. Maar hij heeft niet geschift, niet gestyliseerd en de roman is niet ontstaan. Waarschijnlijk was dat ook zijn doel niet.

[p. 284]

Herman Teirlinck en Karel van de Woestijne hebben elkander brieven geschreven - de éérste uit Brussel, de tweede uit Gent en soms uit Blankenberge. Ze dagteekenen uit de tijdspanne loopend van 12 Juni 1913 tot 28 Juli 1914. Niet een roman in briefvorm, zooals Aagje Deken en Betje Wolf er ettelijke schreven en zooals er van tijd tot tijd nog ontstaan, werd aldus geschapen. In dergelijke romans zijn de ‘helden’ zelf aan 't woord. In ‘De Leemen Torens’ (Nygh en van Ditmar, te Rotterdam) lichten de twee auteurs mekaar in over hun personages. Het is dus feitelijk weer heel wat anders dan Paul Bourget, Gérard d'Houville, Henri Duvernois en Pierre Benoit deden toen ze, in navolging van Mme de Girardin, Méry, Theophile Gauthier en Jules Sandeau, die samen La Croix de Berny ontwierpen, zich waagden aan het schrijven van ‘Le roman des Quatre’, waarin ieder zich met één personage had te vereenzelvigen... In ‘De Leemen Torens’ gaat het wezenlijk om een samenwerking, waarbij ieder der twee schrijvers nagenoeg volkomen onafhankelijk optreedt en van een versmelting der verschillende deelen tot een nieuwe eenheid, zooals bij een gewone collaboratie als deze van Paul Scharten en Margo Antink, of van Jean en Jérôme Tharaud geen sprake is. Teirlinck en van de Woestijne spreken over zich-zelf, over hun personages als waren het bekenden of vrienden, laten zich gaan tot het houden van beschouwingen. Af en toe wordt een brief tot een kroniek der actualiteit. Lazen we niet ergens, dat Karel van de Woestijne menige brok uit zijn brieven in den ‘Nieuwe(n) Rotterdamsche(n) Courant’, in zijn missieven aan Herman Teirlinck, zooals zij in ‘De Leemen Torens’ werden afgedrukt, heeft opgenomen? Moeten, ten andere, deze twee lijvige bundels niet worden beschouwd als een beeld van ons vóór-oorlogsch intellectueel leven, waarvoor twee uitzonderlijk begaafde schrijvers de elementen zamelden in hun omgeving, bij de menschen, waarmee zij in aanraking kwamen, in de gebeurtenissen, welke de wentelgang der dagen hun tegenvoerde? En tevens biedt dit procédé hun de gelegenheid tot het maken van kantteekeningen op ons kunstleven en de Vlaamsche beweging. Dergelijk literair product - meer kroniek dan roman - ontleden, zou ons te ver voeren. Men moet het lezen, minder om ingelicht te zijn omtrent de menschen, wier daden daarin besproken worden, dan wel om, langs dien weg, dieper door te dringen in de geesteswereld van twee superieure kunstenaars van het woord, die, ook critisch aangelegd, hun tijd en hun tijdgenooten beschouwen en beoordeelen. Dit laatste gebeurt echter zonder eenig opzet, als toevallig. Wie ‘De Leemen Torens’ van uit dezen gezichtshoek beschouwt zal zich niet genoopt voelen te reppen over een ‘mislukten roman’.

Lode MONTEYNE.