De Vlaamsche Gids. Jaargang 18

[p. 237]

Boekbeschouwing

Lichnowsky: Vers l'Abîme. Payot, Paris, 406 blz., 25 fr.

In de verzameling gedenkschriften, studies en documenten, moetende dienen om de voorgeschiedenis van den Wereldoorlog te verklaren, verschijnt dit zeer belangrijk werk van Prins Lichnowsky, den zoozeer besproken Duitschen gezant te Londen van 1912 tot en met 1914. Het bevat zijn verslagen aan zijn regeering, zijn geheime nota's aan de Wilhelmstrasse, zijn herinneringen. Hij was de eenige Duitsche diplomaat, die een politiek voerde, die niet strookte met deze van zijn gouvernement en die zijn woord durfde izeggen, bewonderenswaardig in zijn doorzicht. Hij toont aan, waarom de oorlog moest losbarsten, waarom hij onvermijdelijk was, de fouten aanwijzende van personen en groepen, die door noodlottige methodes het gruwelijk onheil veroorzaakten. Men heeft den schrijver voor een onbekwame uitgekreten; ijdel woord 1 Hij zag integendeel zeer klaar, hij had den moed op tijd te waarschuwen. Het bondgenootschap met Oostenrijk o.a. leverde geen enkel voordeel aan Duitschland op, bracht niets dan groote gevaren mede. Weenen leidde Berlijn. De Marokkaansche politiek vernederde Frankrijk. De stichting van het Albaneesche koninkrijk verhinderde Servië de zee te naderen. Steeds werd op het verliezende paard gewed (Kruger, Abdel Azis, Abdul Hamid, Wilhelm Wied). Men stelde zich tegenover Rusland, zonder dat de Duitsche belangen in het nauw kwamen. De houding van Oostenrijk gedurende den tweeden Balkanoorlog verwijderde Roemenië van de Centrale Rijken. Sasonow izegde meermaals te Constanza, dat een aanval van Oostenrijk op Servië voor Rusland een casus belli zou beteekenen. De zaak Liman von Sanders verergerde nog de betrekkingen met dit laatste land. De uitbreiding van de Duitsche vloot voerde Engeland voor goed in Fransche en Russische sferen. Lichnowsky geloofde niet aan de Britsche afgunst op handelsgebied. Wel konden de Engelschen het Duitsch pedantisme niet velen. Grey was geen leugenaar en Asquith weende den 2ⁿ Augustus. Nicolson stond heelemaal op de hand van Frankrijk. Tyrrell verkoos immer een Engelsch-Duitsche entente. Maar in ieder geval izou Engeland Frankrijk bij een Duitschen aanval geholpen hebben. De Duitsche politiek, slechts steunende op Oostenrijk en Turkije, moest tot een ramp leiden. Men hadde Berchtold nooit mogen machtigen Servië aan te vallen. Elke bemiddelingspoging van Engelschen kant moest worden aangegrepen. De oorlogsverklarnig aan Rusland deed alle hoop op vrede verzwinden. Men vergat het voorbeeld van Bismarck, die altijd Engeland ontzag. De wereld, voorspelde de stervende Lichnowsky, zal toebehooren aan de Angelsaksers, de Russen en de Japaneezen.

De beschouwingen van den auteur over de gedenkschriften van Generaal von Schweinitz, die de buitenlandsche politiek van Bismarck hekelen, werpen licht op de raadselachtige figuur van von Holstein. De rapporten uit Londen hebben betrekking op het Oostenrijksch-Servisch conflict (1912), de Balkankwestie, de stappen der Mogendheden te Konstantinopel, de vergadering der gezanten te Londen, de Engelsch-Duitsche zeepolitiek, de rol

[p. 238]

van Engeland in een Europeeschen oorlog, het wetsvoorstel over de Fransche militaire organisatie, de Britsch-Russische relaties, de Engelsch-Russische maritieme conventie, de gebeurtenissen van Juni, Juli en Augustus 1914.

Het werk van Lichnowsky bezit een groote historische waarde.

Emil Ludwig: Het Drama van het Voorspel. Juli 14. (N.V. Van Loghum Slaterus, Arnhem), 1929. Ingenaaid: fl. 2,30. Gebonden: fl. 3.25.

Na lezing en studie van dit ontzettende, huiveringwekkende werk koesteren we één vurigen wensch: Mochten van dit dappere boek, met zijn beteekenisvol motto ‘Aan de jongeren ter waarschuwing’, evenveel exemplaren hun tocht door de wereld maken als van het ontroerende gewrocht van Remarque. Het zou noodig zijn en goed. Wat is die Ludwig een meesterschrijver! Geen hoofdstuk van zijn wetenschappelijken arbeid, dat ons niet raakt tot in het diepst van onze ziel en er onvergetelijke indrukken neerlegt. Zeer weinigen bezitten als hij een doorzicht in feiten, toestanden, gebeurtenissen en persoonlijkheden. Bij hem geen om den tuin leidend subjectivisme; recht door zee en op het doel af, zonder vaar noch vrees: die stelregel is zijn gids.

De superieure verteller van het leven van Napoleon, Bismarck, Willem II, Goethe, Rembrandt, bewijst in zijn jongste schepping de schuld aan den oorlog van al de Europeesche mogendheden. De Europeesche kabinetten dragen de afschuwelijke verantwoordelijkheid, niet de bedrogen volkeren, meegesleept door eerzuchtige ministers, generaals, woekerende leveranciers van oorlogstuig, omgekochte krantenredacteurs. In deze dalende reeks gaat de graad van misdadigheid: Weenen, Petersburg, Berlijn, Parijs, Londen. Dat Ludwig aangevallen werd, zoowel van Duitschals van Fransch-nationalistische zijde, spreekt voldoende voor zijn onpartijdige stellingname, voor zijn bewonderenswaardig rechtvaardigheidsgevoel.

Na de kern van zijn betoog aangetoond te hebben, zouden wij het slot van 't eerste hoofdstuk, den moord behandelende van Sarajewo, willen aanhalen om een blijk van 's schrijvers pakkenden, soberen, éénigen stijl te geven: ‘Duister en stormachtig trekken nevelen over het land; fakkels werpen grillige lichten over den doorweekten weg, voor twee hooge zwarte rijtuigen uit, waarin de lijkkisten van het vermoorde echtpaar naar den Donau toe schommelen. Zij moeten naar Artstetten, naar de graftombe, die de aartshertog zelf liet bouwen. Liever met Sophie op ons landgoed, dan zonder haar in de Capucijner groeve, had Franz Ferdinand eens gedacht, daar hij deze vrouw meer liefhad dan alle vertoon van macht. Op eenmaal breekt een vreeselijk onweer los; men spant uit, men wacht, draagt de kisten terug naar de kleine hal van het station Pöchlarn. Wederom staan zij koud en zwijgend tusschen kisten en koffers, als mochten zij de rust niet vinden, die zij dag aan dag zochten na lange doodenreis. Laat in den nacht bereiken zij den Donau, met hooge golven, opgezweept door den regen, jaagt hij voorbij. Pöchlarn! waar eens Rudiger regeerde. En als de kisten eindelijk op het duistere veer over den Donau drijven, duikt plotseling de gestalte van Hagen aan den oever op, Giselher, Krimhild en Etzel zijn present, om hun nakomelingen na duizend jaar stilzwijgend te ontvangen. Hier aan dezelfde bocht van den Donau was eens een wereldbrand ontstaan, omdat te Worms een onschuldige gevallen was.’

De uitstekende vertaling is van Titia Jelgersma.

[p. 239]

G. Brugmans: Onder de Loupe van het Buitenland. Met illustraties naar oude prenten. (Baarn, Hollandia-Drukkerij), 1929; 292 Blz.

Naar het woord van Prof. Blok, dat niets voor de volkeren zoo leerzaam is als het kennisnemen van wat anderen over hen zeggen en denken, geeft de schrijver hier een overzicht van hetgeen de buitenlanders der verschillende tijden in en over Noord-Nederland hebben opgemerkt.

Over het Hollandsch karakter leeren we het oordeel kennen van kardinaal d'Aragona, Ray, Temple; Becker; de Viau, de la Boullaye le Gouz, Voltaire, Montesquieu, Descartes, Diderot (de Hollandsche taal is het Vlaamsch!); verder van Goethe, Schiller, Herder, Beckmann, Johanna Schopenhauer, Lenau, Amdt; Meldrum, Boulger; Asselin, de Chateaub riant; Koch Wawra, Keyserling.

Het Hollandsch landschap, de Hollandsche steden en de Hollandsche kunst vonden beschrijvers in den hertog van Rohan, Evelyn, de Monconys, Howell, Luca, Ebert, Regnard, Haller, Fermer, Diderot, J. Schopenhauer, Lenau, Esquiros, Verlaine, Meldrum, Boulger, Asselin, de Chateaubriant, L. Daudet, Keyserling, Freiligrath, Dulberg, Hagen.

Over de Hollandsche vrouw lieten zich uit: d'Aragona, Moryson, Regnard, Reresby, Luca, Ebert, Temple, Haller, Diderot, Lenau, Esquires, J. Schopenhauer, Meldrum, Dulberg, Asselin, Koch Wawra, de Chateaubriant, Keyserling.

Welken indruk de Republiek der Vereenigde Nederlanden gedurende het gouden tijdvak en daarna op haar naburen maakte, leeren we uit de dagboeken van Bentivoglio, lady Montague, Evelyn, Gentleman, Burre, Buzenval, Descartes, Luca, Muller, Schweitzer, Temple, Voltaire, Haller, Becker, Fermer, Meldrum, Dulberg.

Wij meenen, dat de heer Brugmans Victor Hugo niet mocht vergeten, hij, die in Nederland gereisd, gedicht heeft, gevierd, herdacht, gespeeld en vertaald werd. Zijn verzen over het ‘waterland’ werden opgenomen in ‘La demière Gerbe’. Daaruit spreken eerbied voor het krachtige volk, dat op zijn vochtigen bodem een schuilplaats heeft opgericht voor de vrije gedachte en met zijn geuzenarm vorsten heeft vernederd:

‘On referait l'Yssel, l'Amstel, les sept Provinces,
Pourvu que, sous un ciel de pluie, on accouplat
L'herbe au jonc et l'eau morte avec le pays plat;
Mais ce qu'on ne saurait refaire, c'est la flamme
Qui, dans ce petit peuple, a mis une grande âme.’

Hugo's waardeerende woorden behoefden voorwaar hun plaats in dit belangrijke ‘Onder de Loupe’, eerder dan sommige bespottelijke onrechtvaardige uitlatingen van auteurs, die den schrijver van ‘Les Misérables’ niet waard zijn, en die wij met pijnlijk gemoed lazen.

Jozef PEETERS.

Uitgaven Servire, Den Haag.

Mijn Moeder, door Cheng Tcheng, met voorrede van Paul Valéry.

Dieren in den winter, tekst van Koeprejanow, prenten van Afanasjew.

De gouden blaren, tekst van Engel, prenten van Wyschnewetski en Iradkin.

Het vroolijke onweer, tekst van Goerjan, prenten van Pokrowski.

De uitgeverij Servire blijkt van boeken te houden, die niet onopgemerkt voorbijgaan. En met deze vier werkjes, waarvan het eerste een stukje typisch Chineesch leven is en de drie volgende Russische prentenboekjes zijn, gaat ze dan wel haar doel bereiken.

[p. 240]

Het boekje van Cheng Teueng, - een feest als band, als papier, als druk, - bindt aan schrijvers moeder, de ingevoelige middenfiguur, het sociale leven in China, dat voor de gehuwde vrouw zoo dikwijls een stille lijdensgeschiedenis is. Den inhoud weergeven is ondoenlijk; daarvoor is hij te rijk en zit hij te sterk aan den vorm en de taal vast. én die taal is meestal broos als Chineesch porselein, zoodat het kiesch wordt ze aan te raken. Henri Borel bezorgde de vertaling uit het Fransch, waarin het boekje, - het eerste van een reeks, - oorspronkelijk door den te Parijs wonenden Chinees geschreven werd; en dat deed hij bijzonder subtiel (met tusschenschuiving alleen van enkele zonderlinge woordgeslachten). Een voorbeeld?...

‘Mijn moeder werd ziek, ernstig ziek.
Zij denkt.
Zij overpeinst.
Zij lijdt, daar haar gedachten gevolgd worden door bespiegelingen.
's Nachts slaapt zij niet, zij weent.
Haar hoofd is het Rijk van de Zorg.’

En elders, in een van moeders vertelsels, over den hemelschen Koeherder:

‘Als hij zich verveelt rekt hij zich uit, luistert naar de duo's en de gezangen van de vogels. En hij antwoordt hen.
Hij zingt en speelt fluit.
Een concert.
De Koeherder is aan het hart van de Troost en hij is niet alleen.
Hij bedwelmt zich.
Hij slaapt.
Hij droomt.’

Belangwekkend, zeker, zijn een aantal gegevens, die de auteur ons bezorgt over de ‘familie’, over de voorvaderen, over verkeerde Westersche invloeden, over strijd en oorlog; maar telkens voert ons de moeder, grondslag van het leven, terug naar de huiselijke intimiteit, waarbinnen zij alles van zich geeft en er, wegens sociale vooroordeelen, zoo weinig voor ontvangt. Paul Valéry's inleiding vonden we al te zwaarwichtig bij een boekje, dat in eenvoud zijn charme zoekt en achter de eenvoudige woorden zoo'n rijkdom aan ideeën bergt. Een voorkeur voor een of ander hoofdstuk drukken we niet uit; de lezer zal vanzelf wel bij zekere bladzijden stilstaan, al ware het maar bij een paar vertelseltjes, achter in 't boekje, als dat ééne over den Melkweg, de Koeherder en de Weefster.

Over de drie Russische prentenboekjes zijn we kort. Niet, dat we ze minder eigenaardig vinden. Want juist dat zijn ze zeker, zoover zelfs, dat een oppervlakkig kijker ze wellicht proletarisch en arm zal heeten. Maar wie aandacht geeft, hoort in ‘De gouden blaren’ de overvalscht beeldende kindertaal en herkent ook de kindervizie in de schijnbaar onbeholpen geteekende en over 't papier verstrooide prenten. En zooals 't met dit ééne boekje staat, zoo staat het met ‘Het vroolijke onweer’ en ‘Dieren in den winter’, al houden wij dan 't meest van het eerste. Gelukkig is het eene als het andere goedkoop, zoodat het de moeite loont ze aw drie te bezitten.

H. VAN TICHELEN.