De Vlaamsche Gids. Jaargang 18

[p. 84]

Fransch-Belgische Letteren

De heer André Fontaine schreef onder den titel Verhaeren et son Oeuvre (Mercure de France, 1929) een van de beste en wellicht de origineelste studie over den grooten dichter. Wel is waar had hij tot nu toe onuitgegeven en meerendeels onbekende documenten te zijn beschikking, o.a. ontwerpen en eerste bewerkingen van de hand van Verhaeren, doch men zal gaarne erkennen, dat de heer Fontaine er voortreffelijk gebruik van gemaakt heeft; hij getuigt, in zijn ontledingen en besprekingen van sommige gedichten, van veel doorzicht, goeden smaak en fijn gevoel, ook van groote liefde zonder verblindheid voor Verhaeren, en wij moeten hem dankbaar zijn voor het schoone boek, dat nu eens werkelijk de bibliographie over Verhaeren verrijkt.

Ook literair-historisch heeft Fontaine's werk groote waarde. Na een beschrijving van Verhaeren's aesthetische vorming, een critisch overzicht van zijn poëtische werken en zijn prozastukken, een tot het uiterste gedreven ontleding van zijn techniek, volgt een Appendice bibliographique van bijna veertig bladzijden, die allermerkwaardigst is. Deze bevat o.a. een lijst van de oorspronkelijke uitgaven van Verhaeren's werk en ook van zijn artikels in verschillende revues, waaronder degene welke zonder naam of onder een tot nu toe onontsluierd pseudoniem verschenen. Dit gedeelte is geheel nieuw en vormt een voortaan onmisbaar document bij de studie van Verhaeren's prozawerk.

Het werd tijd, dat een volledige studie over Edmond Glesener geschreven werd. Uit den laatsten roman van Glesener: Une jeunesse, dien ik het genoegen had hier vroeger te bespreken, bleek, dat deze schrijver geheel gevormd is en dat hij het toppunt van zijn ongemeen en veelzijdig talent bereikt had, dat volgende romans of novellen niet anders vertoonen kunnen dan nog volmaking en verfijning van bekende en reeds tot een hoogen graad van volmaking en verfijning gebrachte gaven. Er is dus middel een overzichtelijke studie van den grootsten van de thans levende Fransch-Belgische romanschrijvers te maken en dat werd onlangs gedaan door den heer Justin Sauvenier: Edmond Glesener: essai critique (Editions Lumière, Anvers). Zonder een definitieve studie te zijn, is het boek van den heer Sauvenier een ernstig document over de romans, de novellen en de vertelsels van E. Glesener; het

[p. 85]

beschouwt ook de talrijke gaven van dien veelzijdigen romancier en ontleedt diens stijl met het talent van den echten literairen criticus. Het boek is trouwens met geestdrift geschreven en ik ben overtuigd, dat het veel bijdragen zal om de werken van Glesener onder het ernstige publiek verder te verspreiden; als inleiding daartoe is het uitstekend.

* * *

De onvermoeide reiziger Pierre Daye blijft met denzelfden ijver, als dien waarmede hij landen en menschen bestudeert, zijn bevindingen opteekenen en samenvatten in reisverhalen, sociologische en politieke studies of romans. Zijn laatste boek Congo et Angola (La Renaissance du Livre) is geen werk van zijn verbeelding, maar een nauwkeurig, oprecht en sterk document, waarin de schrijver zijn gedachten ontwikkelt over de ernstige koloniale vraagstukken, die ons, Belgen, interesseeren. Het is om zoo te zeggen het vervolg, de vollediging en verbetering van L'Empire Colonial Belge, dat den schrijver zooveel bijval bezorgde. Dank zij zijn levendige en kleurige manier van vertellen en ook de klaarheid en levendigheid, waarmede hij de moeilijkste problemen voorstelt en bespreekt, zijn de boeken van Pierre Daye - en ook dit laatste - steeds aantrekkelijk en zelfs boeiend.

Een van de belangwekkendste deelen van het boek wordt ingenomen door zijn reis door Angola. Overigens zijn er bladzijden vol strenge critiek op het bestuur van Congo, vol nieuwe inlichtingen en ook vol grappige voorvallen, - maar verheugend is vooral de geestdrift, die door heel het boek golft.

Van Léon Chenoy (schrijver van Le vainqueur déconcerté en andere verhalen) een nieuwe roman: Une preuve d'amour (Renaissance du Livre), spannend belangwekkend en in 't geheel niet banaal. Alleen vind ik onecht de wijze waarop het eind aangebracht wordt; de ruimte ontbreekt hier om mijn kritiek te staven en 't spijt me, dat ik zoo maar moet verklaren zonder meer. Nog een kritiek: een van de personages is de schrijver zelf en daarmee laat hij zich verleiden niet alleen als personage, doch ook als schrijver op te treden en dat is wel hinderlijk. Dit alles verduistert geenszins de kwaliteiten van dit levendig, vlot (een beetje journalistisch) geschreven, sympathieke werk.

Ik meen vroeger reeds de aandacht gevestigd te hebben op den jongen romanschrijver René Golstein, nl. op zijn verhalen L'Homme et te Nénuphar en Mon crime est à moi, die opmerkenswaard waren om de verbeeldingskracht en de fantasie van den schrijver. Zijn pas verschenen boek: Nu devant Dieu (Renaissance du Livre, Bruxelles) is in dit opzicht nog merkwaardiger. De avonturen van

[p. 86]

Hippolyte, eerbiedwaardig en hooggeprezen raadsheer bij het Beroepshof, beginnen eigenlijk slechts bij zijn dood en bestaan ten slotte in het proces dat over 't lot van zijn onsterfelijke ziel zal beslissen. Achter een ongebreidelde, schijnbaar grappige fantaisie grijnzen de bijtende spot en strenge moraal van den schrijver en dit vreemde boek, dat men in éen adem uitleest, is niets minder - ‘sans en avoir l'air’ - dan een verheven zedenles, waar niemand zich kan boven achten. Met dat al geschreven in vlotten, vinnigen stijl en rake taal.

Het is verbazend hoe Leopold Courouble, de schepper van de onsterfelijke familie Kakebroeck, in dit betrekkelijk enge genre. - de zedenroman in de Brusselsche kleine burgerij - zooveel goeds en verscheidens weet te geven. Thans weer Prosper Claes (La Renaissance du Livre), dat wel niet buiten de lijst van de Kakebroecks valt, maar toch weer anders is en even pittig, gemoedelijk en amusant. Natuurlijk maakt zoo'n werk van Courouble niet meer de sensatie van zijn eerste boek, maar de velen, die zich in dien schrijver vermeien, zullen in Prosper Claes niet minder genoegen scheppen dan in zijn andere Brusselsche burgerluidjes.

Zoo pas verscheen nog een reeks novellen van wijlen Georges Eekhoud: Proses plastiques (La Renaissance du Livre). Over 't algemeen een beetje minder ruw en wat stiller van toon dan gewoonlijk, doch niets er in dat het ander werk overtreft. Dit boekje zal de glorie van den schrijver wel niet verhoogen, doch volledigheidshalve mag het er wel zijn.

Als men er rekening moet mee houden, dat Mej. Eliane Van Damme geen twintig jaar oud was, toen zij haar roman Amore (La Renaissance du Livre) schreef, die vóór eenige maanden verscheen, dan is deze ‘meer dan een belofte;’ dan kan men er zelfs verbaasd over zijn, dat zij zoo treffend in de psyschische ontleding van haar personages geslaagd is en dat zij, wat alleen kunstenaars gelukt, stemming heeft weten te scheppen, stemming van subtiele lente, stemming van onbewuste sensualiteit, stemming van alles-overheerschende liefde. Indien het niet enkel verliefdheid is, die haar dit boek heeft doen schrijven, doch ook en vooral werkelijk talent en scheppende aandrang, dan zal Mej. Van Damme ongetwijfeld duurzaam werk voortbrengen, zoohaast de groote intieme gebeurtenissen van het leven haar denken en voelen tot meer rijpheid zullen gebracht hebben. Dan zal tevens haar stijl aan soberheid en lenigheid gewonnen hebben. Doch dit eerste boek is reeds, in al zijn frischheid en spontaniteit, aantrekkelijk en boeiend.

De heer Fernand Demany - nog een van de jonge generatie, die zich omhoog schijnt te werken - na ons o.a. een bundeltje gedichten en een studie over Maurice Gauchez gegeven te hebben,

[p. 87]

debuteert thans als romanschrijver met Le Bonheur défiguré (La Renaissance du Livre), waarin hij de eenvoudige en pijnlijke geschiedenis verhaalt van een jonge vrouw, haast nog een kind, die in haar heerlijke lente van een ideaal geluk droomt. Dat gedroomde geluk vindt ze natuurlijk niet in haar huwelijk met een rijken geblaseerden nietsdoener, dien ze weldra aan haar lot overlaat: een leven waar men niet de schemerende klaarte van een nieuwen dageraad kan onderscheiden.

Ik ben vooral aangenaam getroffen geweest door den ernst waarmede Demany zijn taak als romanschrijver opvat. In dat eerste scheppingswerk zijn de gebreken bijna zoo opvallend als de kwaliteiten, wat overigens het geval is bij alle beginnelingen van talent, - want talent heeft Demany ongetwijfeld. - Hij, die wel nog jong is, maar de dingen met een critischen blik weet te bekijken, moet over eenige maanden zijn boek objectief herlezen en bij die lezing zal hij een leering opdoen, die hem leiden zal bij de compositie van een tweeden roman.

Ieder jaar brengt ons een roman van Henri Davignon. Un plus grand Amour (Librairie Plon) ontwikkelt een stichtelijke legende uit den Borinage. Weinige verhalen van Davignon zijn zoo druk, zoo avontuurlijk en passievol als dit; doch, zooals in de vorige romans, is de liefde tot God steeds de sterkste en beheerscht en fnuikt de hevigste menschelijke gevoelens. Hoe behendig de schrijver ook zijn verhaal weet samen te stellen en te ontwikkelen, overtuigend is hij niet altijd als zedenprediker, - en daar lijdt dan ten slotte de kunstenaar onder.

LEO VAN RIEL.

September 1929.