De Vlaamsche Gids. Jaargang 18

[p. 80]

Het Händel-vraagstuk

Sedert den oorlog is Duitschland ooggetuige van een toenemende Händel-Renaissance, die aanleiding heeft gegeven tot levendige congressen en ontelbare geschriften van wetenschappelijk-esthetischen aard. Verscheidene opera's van den Saksischen meester zijn links en rechts met bijval opgevoerd geworden. Twee daaronder, Rodelinde en J. Cesar, blijken onweerstaanbaar op het publiek in te werken. Daarna heeft men ook eenige Händel-oratoriums voor het tooneel bewerkt, en zie, ook die zijn krachtig toegejuicht geworden, vooral Jephta en Judas Macchabeus. Geen wonder, daar in den tijd van hun ontstaan nog geen strenge grenslijn tusschen den opera- en den oratoriumstijl getrokken was. Trouwens, de schrijver van den Messias had de opera slechts verlaten, omdat de Engelsche geestelijkheid geen bijbelstoffen op het tooneel meer wou dulden: het bekende Gibsons-verbod, dat nog heden ten dage over het Kanaal dient nageleefd te worden. Massenet's Hérodiade en het meesterwerk van Saint-Saëns, Samson et Dalila, mogen te Londen niet opgevoerd worden. Innerlijk zal Händel wel altijd gewenscht hebben, dat eenige van zijn oratoriums vóór het voetlicht gebracht werden. Want in werkelijkheid werden zij dikwijls met de noodige schermen uitgevoerd, doch de zangers ‘speelden’ niet. Rubinstein liet zijn eigen oratoriums beslist in operavorm uitvoeren. ‘Niet eerbiedig genoeg? vroeg hij zijn tegenstrevers. En in de concertzaal, waar de zangeressen met diepuitgesneden kleederen optreden, en waar de uitvoerders verwaand-theatrale houdingen aannemen, zeg eens, is dàt eerbied, eerbied jegens God, de menschen en de kunst?’ Heden bestaat er gelukkiglijk meer vrijheid nopens die punten...

Frederik Händel werd in 1685 geboren te Halle (benoorden Leipzig), en was een maand ouder dan Bach. Na Italië doorloopen te hebben, waar hij krachtig onder den invloed van de Napolitaan-

[p. 81]

sche school kwam, (vooral van A. Scarlatti), vestigde hij zich als operaleider te Londen, waar hij veel zuurs en zoets heeft te proeven gekregen. Hij werd er blind en bezweek in 1759.

De meeste van zijn opera's werden geschreven op Italiaansche teksten en ontstonden tusschen 1720 en 1740. Zij dragen voor titel: Rinaldo, Pastor fido, Thesee, Amadis, Radamiste, M. Scevola, Floridante, Ottone en Theophano, Flavio, J. Cesar, Tamerlan, Rodelinde, Scipio, Alexander, Admeet, Leeuwenhart, Siroe, Ptolemee, Lotario, Partenope, Porus, Sosarme, Orlando, Ezio, Acis, Arianna, Alceste, Ariodant, Alcine, Atalante, Arminius, Justin, Bérénice, Pharamond, Xerxes, Alxander Severus, Deïdamia, Rodrigo, Nero, Oreste, Imenes, Semele, Heracles, Agrippina.

Tot nog toe werden krachtigst toegejuicht: Cesar, Rodolinde, Tamerlan, Ariodante, Porus, M. Scevola, Xerxes, Ottone en Theophano, Ezio, Acis, Siroe.

In het laatste deel van zijn schoon en moedig leven hooren zijn wereldberoemde oratoriums thuis, die haast alle op Engelsche teksten gecomponeerd werden. Titels: Verrijzenis, Esther, Debora, Athalia, Saül, Israel in Egypte, Samsom, Messias, Judas Macchabeus, Joseph, Balthasar, Josuë, Salomon, Suzanna, Theodora, Alexander Balus, Jephta.

In de schouwburgzaal werden de beste indrukken geschapen door Jephta, Judas Macchabeus, Alexander Balus, Balthasar, Josuë.

Tegenwoordig is heel Duitschland met het Händel-vraagstuk bezig. Biedt het allerlei nadeelen aan, gelijk wij dadelijk zullen zien, eigenlijk zou men op de volgende wijze moeten redeneeren. Wat zou het Vlaamsche volk b.v. gelukkig zijn, indien hem 46 verdienstelijke opera's van één zijner begaafde zonen in de armen geworpen werden! En zoo het dan nog een 30tal oratoriums ontving, waarvan eenige insgelijks op het tooneel kunnen gebracht worden! Een heerlijke, onverhoopte gunst, niet waar?... Laat mij een andere vergelijking bezigen. De ontdekking van een Egyptische grafstede, gelijk die van Toetan-Kamen, is een gebeurtenis, die zich niet alle dagen voordoet. Doch hoe zouden de geleerden en de aanbidders van het schoone jubelen, indien plotseling zestig, zeventig graven van dien aard gevonden werden! Zóo zijn de toestanden nochtans in Duitschland. Fr. Händel, één der grootste genieën uit de kunstgeschiedenis, heeft heele stapels kostbare

[p. 82]

schatten nagelaten, waarvan wij de beteekenis nauwelijks kunnen overzien!...

Maar hoe komt het dan toch, zal de lezer vragen, dat slechts nu op die kunstwerken gewezen wordt? Omdat de tijden nu gunstiger zijn. In de laat-romantiek, toen Wagner den staf zwaaide, kon daar niet aan gedacht worden.. Die verwurgde iedereen. Nu wij de moderne meesters naar de classieken en de voorclassieken zien opklimmen, - naar Bach, Haydn, Händel, Scarlatti, - is die vooringenomenheid gewettigd. Händel is van zelf aan de dagorde gekomen. Hij is een barokartist, jawel, maar tevens een zuiver musicus, een bezield melodist: dat is voldoende om de harten te veroveren. Eenige waagzieke universiteitsmannen te Göttingen hadden, in 1920, een eerste proef genomen, en zij hadden tot een waren triomf geleid. Te Bergedorf, bij Hamburg, waar de geleerde Chrysander overleden is, - die heel zijn bestaan aan den Händel-cultus gewijd had, - zou men zelfs een Händel-opera willen bouwen, die als een tegenhanger van Bayreuth en Oberammergau zou te beschouwen zijn. De plans en de kiekjes op het gebouw, vermenigvuldigd door de Duitsche tijdschriften, lijken modern, practisch, uitnemend schoon!...

Maar de schaduwzijde van het vraagstuk valt niet te loochenen.

Händel kent geen andere begeleiding dan die van het strijkkwartet. Bij zeldzame uitzonderingen geeft hij eens een fluit of een trompet te hooren. Het spreekt van zelf dat ons oor, de moderne muziek gewoon, daar geen vrede zal mee hebben, Die tweehonderdjarige partituren zijn niets anders dan albums met aria's, die weinig of geen rekenschap houden met den groei der dramatische handeling, zoodat er van klimming, psychologie, eenheid, climax enz. bijna geen spraak kan zijn. Zij ontstonden in den glorietijd van het bel canto, en de meeste bevatten coloratuurrollen, (wij zeggen: met loopers of roeladen), die wij door onze huidige zangeressen haast onuitvoerbaar hooren noemen. Trouwens, het wemelt van kleine, fijne, uiterst moeilijk weer te geven ornamentjes in die oude zangmuziek. Heeft Händel misschien niet direct voor de beruchte kastraten geschreven, - al had hij er één naar Londen geroepen, - die weergalooze artisten hebben de zangkunst van die dagen nochtans beïnvloed, ja, beheerscht, hetgeen de vertolking er van niet gemakkelijker maakt; verre van daar! De stijl

[p. 83]

van Händel is dikwijls bombastisch, verwaand, hetgeen heden moeilijker geduld wordt dan vroeger. Kunnen de ontwikkelde musici belang stellen in die ontgravingen, denkelijk zal de massa er niet voor te vinden zijn, zoodat wij met geen vruchtbare kasstukken zullen te doen hebben, een gevoelig argument, dat spoedig den doorslag in de zaak zal geven. Sommige oratoriums tellen tot 70 nummers, waaronder 20 en 30 koren! Daarin zal dus geweldig moeten gesnoeid worden. Zie, dan zou men die gewrochten wellicht beter onaangeroerd laten of maar eenvoudig weg als oratoriums moeten uitvoeren. Zekere willekeurige schikkingen bij Händel kunnen moeilijk onze goedkeuring verwerven: een jonge man zal b.v. door een baryton verbeeld worden, terwijl zijn oude vader als tenor zingen zal. Onmogelijk, niet waar? In verscheidene van de Händel-oratoriums speelt de liefde geen rol en men vraagt zich af, hoe zij - en hoe andere Händel-stoffen, - boeiend genoeg zullen gemaakt worden voor een tooneelopvoering. Nu voegt men nieuwe rollen bij, men lascht allerlei dansen in, men neemt zijn toevlucht tot bewegingskoren, - die handelen gedurende de aria's, - en men poogt de teksten vrij sterk te dramatiseeren. Eigenlijk zal elk gewrocht van Händel aanleiding geven tot verminkingen van allen aard...

Het einde van het geding zal zijn, dat die werken, ondanks hun schoone melodieën, ondanks hun treffende recieten en hun krachtige voorbeelden van bewogen dictie, slechts gedurende een betrekkelijk korten tijd aan de dagorde zullen zijn. Spoedig zullen zij den weg opgaan van zooveel andere would-be-verjongingen, als De Meid-Bazin van Pergolesi, Het geheime Huwelijk van Cimarosa, De Vestalin van Spontini, De Waterdrager van Cherubini, De Dorpsbarbier van Schenk enz. De tijd der barokopera is voorbij. Andere tijden, andere muziek, niet waar?...

Dat moet ons niet beletten luide te verklaren, dat de opera's van Händel machtige verschijningen zijn geweest voor hun tijd, dat zij in andere landen warme toejuichingen hebben gekend, - in Italië vooral, - en dat zij in onze boeken over kunstgeschiedenis recht hebben op buitengewoon milden lof en in een gansch afzonderlijk hoofdstuk.

LAMBRECHT LAMBRECHTS.