De Vlaamsche Gids. Jaargang 17

[p. 524]

Rechterlijke Instellingen in de Middeleeuwen

Dr. Monier - Les Institutions judiciaires des Villes de Flandre, des Origines à la Rédaction des Coutumes. (Lille, V. Bresle); 20 fr.

Een zeer verheugend verschijnsel mag het heeten, de Fransche geleerden de Vlaamsche geschiedenis te zien ontleden met een zakenkennis en een onpartijdigheid, die ontzag afdwingen. Oppervlakkigheid en eenzijdigheid zijn Dr. Monier volledig vreemd. Getuige daarvan zijn bibliographie, die alleen 17 bladzijden bedraagt en de namen behelst van Fransche, Belgische en Duitsche historici van alle tijden. Onze historische wetenschap wordt met dit werk grootelijks verrijkt. Diep danken wij daarvoor den verdienstelijken schrijver.

De gemeentelijke rechterlijke instellingen van de middeleeuwen blijken voor Dr. Monier de aanpassing te zijn van de rechterlijke organisatie bij de Franken aan het stedelijk midden.

Hij schetst ons de algemeene karaktertrekken van de justitie en van de rechterlijke inrichting tijdens die Frankische periode en bij het begin der middeleeuwen. De werking van de tribunalen onder de Merowingers en de Karolingers wordt uiteengezet. Een samenvatting volgt van den gang van de rechtsvordering in het Frankische recht en van de rol van het bewijs in dien tijd; van de wijzen van vonnisuitvoering en van de middelen tot beroep. - De kenmerken van de rechtspleging in het begin van de middeleeuwen komen dan aan de beurt.

Overzichtelijk worden het ontstaan en de ontwikkeling van de stedelijke agglomeratie in Vlaanderen voorgesteld: de levensvoorwaarden van de eerste stadsbewoners uitgebeeld; de gemeentelijke vrijheden behandeld. Veel nieuws leert men over den stadsvrede, over de gilden en hun rechten. Meer dan eens wijst de auteur op overtuigende manier Pirenne en Huvelin te recht.

Het tijdstip van het verschijnen van stedelijke rechtbanken en van het aanstellen van de schepenen tot gemeentelijke magistraten wordt bepaald. Dr. Monier beschrijft den werkkring der gezworenen in de stadsadministratie van de 12^e eeuw en hun verhuizen naar het tweede plan in de 13^e. Hij legt den aard uit van het gemeentelijk gerecht en van de betrekkingen van den graaf met dit tribunaal.

In den loop van de 13^e eeuw stonden de graven aan de steden

[p. 525]

de jaarlijksche vernieuwing toe van hun schepenen. Bijna altijd werden dezen door den vorst aangesteld. Zij moesten echter genomen worden onder de burgers van de stad. In de 13^e eeuw genoot alleen het patriciaat de volledige burgerlijke en politieke rechten.

De ambachtslieden werden toen geoordeeld voor rechtbanken, waarin hun patroons zetelden als rechters, die maar al te dikwijls partijdig optraden. Na den slag bij Kortrijk werd een democratischer regime ingevoerd. De burgers kregen het recht deel te nemen aan de benoeming van hun schepenen. De Burgondische prinsen namen hun dit weer af. De schepenen gingen voort hun rechterlijke functies uit te oefenen, maar in de 16^e eeuw oordeelen zij niet meer in laatste instantie. Hun uitspraken zijn dan onderworpen aan beroep, en zoo strekt zich het toezicht van de centrale macht uit over het rechts-, zoo goed als over het bestuurlijk gebied.

De schepenen waren, na begane fouten, afzetbaar. Goedemannen en rechtsgeleerden stonden hen bij. De debatten werden geleid door den baljuw. De rechtskundige raadsleden heetten pensionnarissen. De steden hadden advocaten bij de hoogere juridicties. Andere gerechtsbeambten waren de stadsklerk, de procurator, de deurwaarders.

Dr. Monier handelt over de verschillende gemeentelijke rechtbanken en hun bevoegdheid; hij onderscheidt tribunalen, waarin schepenen zetelden, ondergeschikte rechtbanken en juridicties met bijzondere competenties. Wij zien de Vierschaere in werking op bepaalde plaatsen en dagen en wonen haar zittingen bij.

Priesters en bewoners van kerkelijke gronden ontsnapten meestal aan de juridictie der schepenen. Processen met betrekking op kloosterlanderijen of riddergronden kwamen voor de kerkelijke of de vorstelijke gerechtshoven. Langzamerhand echter slaagden de gemeentelijke magistraten er in, de eenheid van het stedelijk grondgebied te verwerkelijken op rechterlijk terrein. De bevoegdheidsconflicten waren, in de middeleeuwen, zeer talrijk ten gevolge van de veelvoudigheid der juridicties en zij vertoonden een buitengewoon ernstig karakter, wijl de verschillende rechtbanken, die de bevoegdheid over dezelfde zaak opeischten, dikwijls van onderscheiden politieke machten afhingen. Die geschillen werden door een scheidsgerecht opgelost. Later, onder de hertogen van Burgondië, werden zij in eerste instantie geregeld door den Raad van Vlaanderen en in beroep door den Grooten Raad van Mechelen. De autoriteit van de centrale macht was van toen af sterk vastgelegd.

Dit boek van Dr. Monier is een aanwinst van belang voor het helderder begrijpen van onze geschiedenis, die voor dezen scherp navorschenden geleerde geen geheimen bezit.

JOZEF PEETERS.