De Vlaamsche Gids. Jaargang 17

[p. 446]

Aan mijn Vader,
Het Meesterstuk

Door een toeval was hij er terechtgekomen of door blind fatum er heen gedreven. Vrienden uit de provincie, die per se eens een onvervalschte apachen-kroeg hadden willen zien, ver ergens in Mont-Rouge en die hem verzocht hadden hen te begeleiden. En nu was 't al de zesde nacht dat hij er alleen was teruggekomen, er door een onweerstaanbare macht heen was getrokken; want daar, in die broedplaats van misdaad en zonde, waar het schuim van Parijs samenschoolde, waar de baggermolen der maatschappij haar vuil neerstortte, had hij het zaad gevonden voor een meesterwerk... Dààr, in dat hol, vergastte Zaza elken nacht de apachen en hun meiden op haar ontstellende dans-orgieën, dààr had hij met bonzend hart en brandende oogen het wonder aangestaard, zich laten meesleepen door de rhythmische bekoring harer dansmysteriën, zich een roes gedronken aan de sublieme schoonheid van haar ijl gebarenspel. En steeds weer, bij elken nieuwen dans dien hij kreeg te aanschouwen, had hij zijn handen in verrukking saamgeslagen en het lot gezegend dat zijn weg naar de Vreemde had gevoerd, die met haar kunst ongekende emoties had wakker geroepen in zijn ziel.

Ze heette Zaza, d.w.z. men noemde haar Zaza, omdat de kroegbaas dien naam voor haar had uitgedacht. Wie ze eigenlijk was wist niemand; haar oorsprong bleef voor een ieder het boek met de zeven zegels. Misschien was ze wel ontsproten uit een volk van Zigeuners, dat van ver over de Pyreneeën naar het Fransche land was getrokken om er zijn geluk te beproeven, misschien ook wel uit het donkere Noorden naar de Lichtstad afgedaald, of wel in Parijs zelve als een grillig-exotische bloem ontloken te midden van het plaveisel van de straat. Zij zelve ontkende het één en het ander met groote beslistheid en als men haar vroeg waar dan wél haar wieg had gestaan, gaf ze altoos dezelfde repliek, waar men om lachte, omdat men ze niet begreep; ‘Ik kom uit een land dat

[p. 447]

niemand kent, waar 't eeuwig oorlog is en waar zwarte rozen bloeien.’

Ze was niet mooi, Zaza. Lang en mager waren haar leden. Heur haren, slordig in een toet opgebonden, glansloos en zonder golving, waren grauw-zwart lijk haar oogen, die dof, als in misr wegdoezelende bakens, flauw oplichtten in haar vaal-bleek gelaat. Haar stem kende twee nuancen: onaangenaam-scherp-aanmatigend kon ze klinken als die eener oude matrone, of wel droefeentonig als die eener moede zwerfster, bedelend langs besneeuwde wegen. Niemand had ooit een gewoon gesprek met haar kunnen voeren. Of ze uitte zich in een taal vol duistere symboliek, waar een ieder de beteekenis van ontging, óf ze spotte in ruwe termen met de meest lugubere of meest heilige zaken, waar de grootste cynicus nog niet den spot mede zou drijven.

Ze had geen echtvriend, geen minnaar. Hoewel ze jong was, bracht haar wezen elke vleeschelijke begeerte tot zwijgen. Er ging van haar persoon iets wreed-koels uit, dat de mannen instinctmatig deed terugdeinzen, iets angstigs-geheimzinnigs, dat haar liefde deed vreezen als een Godenvloek.

Ze kon goddelijk-mooi dansen. Als ze danste, was ze zichzelve niet meer. Dan was 't alsof plots voor haar een ander leven begon. Dan greep in die uiterlijk zoo indolente deerne een ontstellende metamorphose plaats. Dan schoot heet bloed naar haar fletse wangen en slapen en kleurde fel haar dorre lippen. Dan ontstak plots een geheimzinnige vonk het licht in haar wazige oogen. Dan zwierden haar haren los neer over haar schouderen, om in den dans op te waaien, hoog in de lucht en als vreugdevlaggen om haar heen te wapperen. Als Zaza danste, werd haar lichaam een lichtbron van volmaakt plastische schoonheid. Dan wrong ze het lijf in de meest grillige bochten, het magere lijf, dat nu een ranke waaierpalm geleek, sierlijk en soepel en wiegend onder de streelingen van den simoen. En haar snelle voeten zweefden voort over het dansparket, geruischloos als Terpsichore, de Muze.

Als ze danste, kon een laaiende hartstocht hoog in haar opgolven, haar vleesch striemen en opzweepen, een heet geluk haar doorschroeien in al zijn onstuimigheid. Dan kon ze zich in bandelooze opgetogenheid werpen en wentelen in den feestroes, losgebroken in een ongetemde vrijheid. Doch de brand, het opvlammend

[p. 448]

levensgenot kon slechts even duren. Nauwelijks was de dans ten einde, waren de laatste tonen der muziek verklonken, of de vervoering vervloog, de betoovering week als dag voor nacht en Zaza viel weer terug tot de koele deerne van zooeven, met vaalbleek aangezicht en dof-koude oogen.

Het was als een vlam, die tot grauwe asch verwerd...

Hij was schilder en had zijn Kunst lief als zijn jonge leven. Vol blijde hoop, het hart zwaar van idealen en illusies, was hij een tiental jaren her naar Parijs, het hart der wereld, getogen, om er faam en roem te verwerven en er het geluk te plukken. Doch het werk, dat hij tot op heden had volbracht, had hem niet die blijde voldoening geschonken, welke voor den kunstenaar toen het hoogste goed moet zijn na den arbeid. Want hoewel hij zich als schilder naam had verworven en zijn stukken grif werden Verkocht, had hem toch tot dusver de inspiratie ontbroken tot het scheppen van een werk, dat hem plots zou stempelen en verheffen van talent tot genie. Waar had hij tot dusver niét zijn modellen gezocht? In de hooge wereld, die der echte aristocratie waar men zich verveelt, die der snobinetten waar men zich ergert, die der levenskunstenaars en die der levensdilettanten, die der demi-mondaines met hun als een laagje rouge opgelegde beschaving, die der burgerluidjes met hun kruideniersgeesten en ingekankerde vooroordeelen, die der kinderen uit het volk met hun brandende revolutieoogen in hun knokige hongertronies. Nooit had zijn werk hem volkomen kunnen bevredigen. Het ‘feu sacré’ had hem ontbroken. Doch nu voelde hij dat hij het zou kunnen volbrengen, het meesterwerk, waarnaar al het verlangen van zijn dorstende kunstenaarsziel was gericht. Nu eindelijk had hij het model gevonden dat hem bezielde, dat den scheppingsdrang als een onbluschbare vlam hoog in hem deed oplaaien, dat hem omhoog zou voeren naar den gouden tempel zijner Muze: Zaza, de dansmeid, zou hij uitschilderen, zooals ze in zielsverrukking danste, oplevend in haar onstuimige dansdriften als een van schoonheid dronken Bacchante.

Door haar zou hij zijn kunst naar behooren kunnen dienen, zich geheel kunnen wijden aan haar liefdedienst, de Kunst: het Groote Onbegrensde, Onvergankelijke, dat oplicht uit het duister der eeuwen en tot ons komt, frisch als op den eersten dag, de

[p. 449]

Kunst, het wereldwonder, waarvoor hij leefde en zou willen sterven.

Het was nu al de zesde nacht, dat hij vruchteloos de danskroeg bezocht. Want steeds nog had de moed hem ontbroken om het woord tot Zaza te richten. Niet dat hij bedeesd was tegenover vrouwen. Integendeel, reeds op de Akademie stond hij om zijn durf bekend. Doch Zaza was geen gewone vrouw. Zij was de verwezenlijking van zijn kunstenaarsideaal, de incarnatie zijner Illusie. Zij was de Chimera, die hem in stoffelijken vorm verscheen...

Zaza voerde niet altijd haar dansen alleen uit. Eens per avond deed ze een dans met de andere paren mede - een ‘Java’ meestal - en koos zich dan zelve een partner uit het publiek. Als vrouw mochten ze haar niet, de mannen, doch allen rekenden ze 't zich tot een eer door haar als partner te worden verkozen, want dansen met Zaza gold als een openbaring. Hoe had hij gehoopt ook eens de uitverkorene te zijn! Doch nooit nog was hij door haar opgemerkt. Hoewel hij als apache vermomd was en bargoensch sprak, voelden de anderen instinctmatig toch niet in hem een der hunnen, één wien dansen met Zaza toekwam. Steeds in vorige nachten, was hij, juist op het oogenblik dat ze haar keuze zou doen, woest door de kerels achteruitgedrongen en de moed om zich te verzetten had hem ontbroken.

Doch nu van nacht moest 't er van komen, 't zou kosten wat het wilde...

Het uur der keuze sloeg. Toen, in diplomatische behendigheid, plots uit zijn apacherol vallend, deelde hij links en rechts geldstukken uit en wist zich naar voren te dringen...

Het lukte, hij werd verkozen. - Even later zweefde hij met Zaza over den dansvloer. De kerels jouwden, de meiden lalden en bespotten zijn dansen. Doch hij voelde zich nu moedig, moedig gelijk de jonge held die Terpsichore zelve rondvoert in zijn armen.

‘Zaza,’ begon hij, ‘ik moet je om iets verzoeken, doch je moet me niet weigeren, je zoudt er mijn gansche carrière mee verpletteren... Zaza, ik wil je op doek brengen, je uitschilderen... je verrukkelijk dansen vereeuwigen... Ga met me mee... van nacht nog... om voor mij te poseeren... Al mijn geld kan je er voor krijgen... al mijn. geld.’

[p. 450]

‘Al je geld?’ herhaalde ze, ‘durf je dat te bezweren?’

‘Zoowaar als de nagedachtenis van mijn moeder mij heilig is.’

‘Je moeder,’ klonk het luguber uit haar mond, ‘je dooie moeder... die is al lang door de wormen opgevreten...!’ En ze grijnslachte.

‘Zaza,’ smeekte hij, ‘spot niet, ik ben oprecht, zes nachten kom ik al hierheen, alleen voor jou, kom, ga met me mee.’

Ze antwoordde niet, voerde hem mee in den dollen werveldans, hoonlachte tartend.

‘Ik ben een kunstenaar,’ ging hij verder, ‘en mijn doel is heilig.’

God, als ze eens zou weigeren! En een schrijnend angstgevoel doorvlijmde hem bij die gedachte, een razende angst voor de vrouw, die de macht had met één woord zijn geluk te verpletteren.

‘Ben je bijgeloovig?’ vroeg ze nu.

‘Bijgeloovig, neen, maar hoe dat zoo?’

‘Weet je dat alle mannen vreezen met mij alleen te zijn, bang zijn voor mijn liefde?’

‘Ik wensch geen liefde,’ sprak hij beslist; ‘ik wensch je alleen maar te schilderen.’

‘Geen liefde,’ echo-de ze droevig, en haar stem klonk nu als die eener moede zwerfster, ‘geen liefde... alleen maar om me te schilderen....’

De dans was ten einde. De vlammende toorts doofde uit. Een huivering doortintelde haar. De man en de vrouw stonden nu stil tegenover elkander. Als een geknakte bloem, de oogen verstard, liet ze haar hoofd neerglijden op zijn schouder. Toen klonk het zacht uit haar mond: ‘Goed, ik zal meegaan.’

Langs stille wegen voerde hij haar mede naar zijn woonst boven op de ‘Butte Montmartre.’

Krampachtig hield hij haar bij den arm, bang dat de schat hem zou ontglippen. Ze wisselden geen woorden, de beiden. Zijn geluk was te groot om het in woorden uit te drukken, zijn hart één ziedende vreugdezee.

Gejaagd ontsloot hij de deur van zijn atelier; woest smeet hij jas en hoed in een hoek, plaatste zich voor den ezel.

‘Zaza,’ sprak hij, ‘neem een danspose aan.’

[p. 451]

En Zaza nam een danspose aan.

De schilder stelde de lichten. Hij keek op naar zijn model. Verbluft bleef hij haar aanstaren, gebiologeerd door het ontstellende dat hij aanschouwde. Was dit dezelfde vrouw, die hem zooeven nog in vervoering had gebracht? Was dit Zaza, het danswonder? Wat hij voor zich zag was een moede, verwelkte deerne met blasse gelaatstint en gedoofde oogen.

Ze zag zijn ontreddering.

‘Vrees niets,’ sprak ze, ‘ik weet 't. Ik zal moeten dansen.’

‘Ja,’ herhaalde hij, ‘je zult moéten dansen. Maar deert het je niet te dansen zonder muziek...?’

‘Ik kom uit een land,’ lachte ze, ‘waar 't eeuwig oorlog is en waar men geen muziek kent...’

En ze begon te dansen.

Dadelijk was 't er weer, het onvergelijkelijk schoone; het leven in zijn felste schakeeringen; de nimf, ijl als een droombeeld; de Bayadère, zich in liefde offerend aan haar God; de weelde-dronken Bacchante.

De schilder slaakte een zucht van verlichting.

‘Zóó, Zaza,’ sprak hij, ‘zoo ben je mijn Zaza.’

Doch op hetzelfde oogenblik sprong de schrik hem als een panter naar de keel. Vóór hem alleen danste Zaza, doch achter haar op den wand teekenden zich twee dansende schaduwen af.

Met een sprong was hij bij de deur.

‘Satan, Satan...!’ kreet hij.

‘Terug,’ gilde ze, ‘terug, het gaat om je leven!...’

Verplet sleepte hij zich terug naar den ezel.

‘Werk,’ klonk het gebiedend uit haar mond.

En sidderend, met hamerend hart, het noodzweet op de slapen, wierp de schilder de eerste lijnen op het doek.

‘Werk,’ klonk het steeds, ‘werk...!’

En de schilder vond de kracht te arbeiden. Het werk vlotte zelfs snel. Eerst was 't een chaos van lijnen, toen een bonte mengeling Van felle dooreenschietende kleuren. En daaruit rees langzaam een menschelijk wezen te voorschijn, een naakt dansende vrouwengestalte met loszwierende haren en oogen fonkelend in gitten diepten, een vrouw, dansende strijdend voor het lokkende leven.

En steeds vóór hem danste zij voort, in drieste onstuimigheid,

[p. 452]

met haar onzichtbaren partner, wiens schim zich in scherpe lijnen afteekende op den wand...

De dag brak aan. De schilder legde de laatste hand aan zijn stuk.

Een onvergankelijk meesterstuk was ontstaan op zijn doek.

Toen - de eerste zonnestraal brak door in de kamer - weerklonk plots een rauwe gil, een hartverscheurende kreet...

Met een doffen plons stortte Zaza ter aarde.

Ontzet snelde de schilder toe, boog zich neer over het roerlooze lijf... Geen hartklop... geen ademtocht...

Dien nacht had Zaza met den Dood gedanst.

ANDRE VAN PRAAG.