De Vlaamsche Gids. Jaargang 17

[p. 380]

Boekbeschouwing

Dr. W.C. Behrendt. - Die einheitliche Blockfront als Raumelement in Stadtbau. - Ein Beitrag zur Stadtbaukunst der Gegentwart. (Bruno Cassirer-Verlag, Berlijn); met 18 afbeeldingen; 2 Mark.

Alhoewel de arbeid van den voortreffelijken Duitschen bouwmeester Dr. Behrendt even voor den grooten oorlog (1912) het licht zag, blijft het door hem behandelde vraagstuk ook op onze dagen scherp gesteld. Onze tijd blijft snakken naar loutering van den tektonischen vorm. De Renaissance van de architectuur van den modernen stedebouw ziet een hardnekkigen kamp tusschen bouwmeesters en ingenieurs. Esthetisch en sociaal doet zich de noodwendigheid gevoelen naar meer eenheid bij het optrekken van de hedendaagsche woningcomplexen. Dr. Behrendt wijst met klem op de beteekenis van het eenheidsprincipe in de bouwpraktijk. De middeleeuwsche steden, en die van den Renaissance- en Baroktijd openbaren den invloed van een cultureel machtscentrum, van één wil, die aan het totale stadsuitzicht zijn artistieke gestalte schonk. Groot is dus de verantwoordelijkheid van de stadsbesturen, waarvan de energieke doelbewustheid de schoonheid en de kunst dienen moet. Aan het onbeperkte individualisme zal een einde gesteld, zooals het zich nog uit in het gewirwar van stijllooze gevels. De woninggroep, niet het afzonderlijke huis, zal in het stratenbeeld tot een architectonische eenheid worden gevormd, waarbij de uitvoerders steunen zullen op systematischen kunstzin, op een grootsch gemeenschapsgevoel, dat alle subjectivistische wenschen ondergeschikt maakt aan een leidende stijlidee. Met inachtname van de historische verhoudingen knoopen wij aan bij de oude en bij de middeleeuwsche gedachten, toen met primitieve middelen rhythmische uitdrukking werd gegeven aan de ordening van het gelijksoortige.

De sociale verhoudingen van die dagen geleken wonderwel op die van onzen tijd. Op bouwkundig terrein echter was men één van wil en van zin: toch werd meestal gelijkvormigheid vermeden (b.v. het huizencomplex van de Fuggers in Augsburg). Straten en pleinen bekwamen op deze wijze een rustig uitzicht.

[p. 381]

Het afzonderlijk huis harmonieerde met de omgeving. (Si l'on veut qu'une ville soit bien bâtie, il ne faut point abandonner aux caprices des particuliers les façades de leurs maisons). Men trachtte de leniging van den woningnood te verzoenen met het schilderachtige van het stadsbeeld. De wet nam die zorg op zich. Regelmaat sloot geen voornaamheid uit, zooals men dit b.v. te Würzburg waardeeren kan. Kontrool over het bouwmateriaal werd al vroeg ingesteld. Dr. Behrendt zet ons de toenmalige bevoegdheden van de stadsbouwmeesters uiteen en verklaart de reglementen, die het optrekken van woningen beheerden door de eeuwen heen. Het gezag van de landvorsten liet zich terdege gelden (vooral na de 15e eeuw). Frederik de Groote ging ook hierin vooraan met eenvoudige middelen. (Rol van de bouw-politie).

Dr. Behrendt toont ons den Seine-prefect Haussmann aan het werk, den verfraaier van Parijs.

De 19e eeuw bracht een zinloos egoïsme in de woonhuisarchitectuur, waarvan het hoogste doel bestond in het overschreeuwen van den gebuur. Wansmaak vierde hoogtij. In de industrie, het bankwezen, den handel doken groote organisatoren op; bij den woningbouw ontbraken zij.

De grondspeculatie oefent heden een treurigen invloed uit. Bijna de helft van de huizen worden ontworpen door menschen, die geen technische vorming hebben. Kortom: in het private bouwbedrijf is een centrale leiding noodwendig, die idealisch durft optreden en zich de hulp van de groot-ondernemers verzekert, wat tot bevredigende resultaten leiden moet en klaarheid brengen kan in het ruimteprobleem, zoodat het stadsbeeld weer innerlijken samenhang krijgt. Daartoe moeten ingrijpende hulpmiddelen gevonden worden tot practische ondersteuning van de private bouwondernemers.

Dr. Behrendt wijdt ten slotte zijn aandacht aan de tuinwijk-kwestie en bewijst dat ook daar het kunstgevoel tot uiting hoeft te komen.

Met Lethaby besluiten wij: Zooals de architectuur van een land is, zoo is zijn beschaving.

Lewis Munford. - Vom Blockhaus zum Wolkenkratzer. - (B. Cassirer-Verlag. Berlijn); met 25 afbeeldingen; 9 M.

Dit weergaloos boek - naar vorm als naar inhoud - belicht den weg, door de Amerikaansche architectuur afgelegd en schetst meesterlijk haar wondervolle ontwikkeling. 't Is een prachtige brok

[p. 382]

beschavingsgeschiedenis, levend als een heerlijk, letterkundig product.

De eerste kolonisten rijzen voor ons op, stoer vasthoudende aan de middeleeuwsche traditie en zich eng vestigend rond het bedehuis. Zelden werd een idealer band tusschen aarde en mensch gesloten als er toen bestond in het Nieuw-Engelsche dorp. Men vond er een harmonisch evenwicht tusschen de natuurlijke en de sociale levensvoorwaarden. Tot in het midden van de 18e eeuw was het een tuinstad in den modernen zin van het woord.

De inwerking der Renaissance vond in Amerika in de veredeling van den inheemschen stijl haar uitdrukking. Al is de architectuur in het begin van de 18e eeuw nogal stijf en haar stijl provinciaal, haar bekoorlijkheid erkent men. Dat de Amerikaansche bouwkunstenaars de klassieke vormen slechts uit de verte kenden, was voor hen een gunstig verschijnsel, want zoo bleef hun oorspronkelijke fantazie gezond. Bloote nabootsing was hun vreemd. De antieke voorbeelden werden enkel benuttigd voor zoover zij zich bij het doel aanpasten. Op die wijze vormden zij een stevigen grondslag.

Het bouwplan voor Washington, geschapen door Majoor L'Enfant, is de laatste ademtocht van de klassieke ordening geweest. Jeffersons Universiteit in Virginia was haar hoogtepunt, want zijn plan trof evenzoo den geest van dit Instituut als den vorm, waarin hij zich kon incarneeren. De 19e eeuw was nog niet oud, wanneer de menschengeest verleerd had zich in het klassiek heiligdom thuis te voelen. De klassieke architectuur leed aan een noodlottige wanverhouding tusschen doel en vorm, tusschen hooge pretenties en de eischen van den tijd; zij was een fout tegen het gezonde menschenverstand. Haar tempels werden met het marmeren gebaar van onvergankelijkheid gebouwd; zij vleiden de wenschen van het oogenblik, maar heden staan zij voor ons als nog steeds statige, maar ongeloofwaardige spoken van een vervlogen tijd.

De overwinning van het eclectisme bewerkte, dat in het midden van de vorige eeuw de Amerikaansche stad er uit zag als een museum, en het land als een prentenboek. De Gotische, de Moorsche, de Egyptische, de Byzantijnsche stijlen verrezen.

De gebouwen, die onder den indruk van Europeesche reizen ontstonden, toonden, hoe barbaarsch de Amerikaansche architectuur en hoe fantazieloos haar architecten waren. Zelfs nog in de huidige architectuur laten zich duidelijke sporen van een parvenuachtige onzekerheid aanwijzen, die zich in een wankelen tusschen Fransche, Italiaansche en Engelsche modellen uit (ook Turksche invloeden spraken hun woord mede in vorige eeuw). De Amerikaansche architectuur tusschen 1820 en den Burgeroorlog werd

[p. 383]

verdedigd door een hoop goedkoope slagwoorden. Alle mogelijke architektonische vormen werden in een ketel geworpen, terwijl men de meest verschillende materialen naast elkaar stelde, zonder dat de fantazie of de logika aan de beurt kwamen. Uitzonderingen waren bouwmeesters als Remnik, die de Kathedraal van St. Patrick, en Upjohn, die de Kerk van de Drievuldigheid bouwden.

Bewees de nu volgende romantische beweging, dat het gebied van den architect begrensd was, en dat hij niet verder gaan kon dan de belangen van de bezittende klas het toelieten, zoo toonde de bouw van de Brooklyn-brug, hoe goed het industrialisme zijn problemen op te lossen verstond, waar de noodwendigheid om goedkoop en dus snel te arbeiden, en het streven naar profijt zijn prestaties niet beïnvloeden. De bouw van deze brug was een grootsche daad, zoowel in wetenschappelijk als in menschelijk opzicht. In gansch New-York vindt men nauwelijks een bouwwerk, dat den kunstenaar zoo in geestdrift zet. De vooruitgang in de wetenschappen en in het aanwenden van ijzer, de persoonlijke heldenmoed bij gevaarlijke industrieele experimenten, de gereedheid om het onmogelijke te beproeven, dit alles kwam bij de Brooklyn-brug tot zijn sterkste uitdrukking.

Bij de hernieuwing van het stadplan van Washington (1901), werd de as van het plan zoo verlegd, dat zij het Washington Monument doorsneed, en tegelijkertijd werd de plaats voor het Lincoln Memorial bepaald. Een gansche rij van tempels werden opgericht ter eere van de nationale goden (Mac Kinley, Grant...). Maar zij maken de schoonheid van het verleden niet levend. Het Amerika van Lincoln heeft niets gemeen met zijn klassiek monument. De geest woont er in van hen, die zich verlustigden in den erbarmelijken triomf van de Spaansch-Amerikaansche heldendaad en de imperialistische banier op de Filippijnen plantten. Voor 1890 kon men de grafsteenen op de kerkhoven tellen, die de macht en den rijkdom hunner bezitters verkondigden; na dit jaar komt de miniatuurtempel als mausoleum in de mode. Van de kerkhoven kan men een volledige geschiedenis der architectuur afleiden.

Historisch gaat het imperialistisch bouwwerk met de huurkazerne hand in hand.

Wat de machinale bouwkunst betreft, het ware ziekelijke kleinhartigheid, wilde men haar elke schoonheidswaarde ontzeggen; de gladde vlakken, de vaste lijnen, de volmaakte regelmatigheid, die door de machine mogelijk worden, brengen een schoonheid te voorschijn, die wel is waar van de bekoorlijkheid van het handwerk afwijkt, maar daarom toch dikwijls schoonheid is. De dwaling, die dezen bouwvorm aankleeft, ligt in het streven om den louteren vorm te veralgemeenen, terwijl het er op aan kwam, den wetenschappelijken geest te veralgemeenen, waaruit hij

[p. 384]

geboren is. Kortom, het beste, wat de moderne arbeid geschapen had, steunt niet enkel op de machine, maar op de menschen, die haar gebieden. Intusschen is het noodlot van de machinale methode, dat zij den architect onverbiddelijk uitschakelt.

Het heilmiddel tegen de opgeblazen en onorganische opvatting van stedebouw, waaronder de nieuwe wereld lijdt, en waaraan de oude nu ook begint te laboreeren, is de tuinstad. Zonder deze is alle gepraat over de toekomst van de Amerikaansche architectuur holle rhetoriek. Zoolang zij uitsluitend dienstbaar is aan de wenschen van een kapitaalkrachtige minderheid of als reklaambord voor handige ondernemers fungeert, bestaat voor haar de mogelijkheid tot volmaking niet. De machinale en grootsteedsche beschaving heeft, niettegenstaande haar werkelijken vooruitgang, gewisse menschelijke elementen buiten acht gelaten en zoolang deze niet weer eigen gemaakt worden, blijft het met de Amerikaansche civilisatie slecht gesteld, en de bouwkunst zal onfeilbaar het spiegelbeeld van deze toestanden zijn. Politiek, kultuur en kunst moeten eerst verbonden en versmolten worden; daarop berust de beschaving. Is deze verbinding voltrokken, dan zal de lang bestaande breuk tusschen kunst en leven, breuk, die met de Renaissance begon, overwonnen zijn. De vooruitzichten voor de architectuur zijn met een nieuwe orienteering op alle gebieden in betrekking; symbolen van die richting, zegt Lewis Mumford, zijn het Huis, de Tuin en de Tempel.

JOZEF PEETERS.

Vlaamsche Kinderspelen uit West-Brussel, bijeengezameld door Aime De Cort (Brussel, L.J. Kryn, 1929); 202 blz.; 15 fr.; geb. 20 fr.

* * *

164 in alphabetische volgorde opgenomen kinderspelen uit de westervoorsteden van Brussel, die grootendeels Vlaamsch gebleven zijn; o.a. spelen waarin hij, die ‘er aan’ is een ‘pand krijgt’ (d.w.z. een moeilijke karwei moet uitvoeren). Wij kennen den term panden krijgen niet, wèl panden geven, die men dan bij 't einde van het spel moet inlossen tegen een dergelijke moeilijke taak.

Het interessant boek bevat een aantal liedjes en spotrijmpjes, van vóór en na den oorlog, en vooral een schat van aftelrijmpjes en een flinke greep uit den schilderachtigen woordenschat der spelende kinderen.

A.