De Vlaamsche Gids. Jaargang 17

[p. 330]

Tooneelkroniek

‘S'élever par la ruse, ou s'élever par la force’ doet Edmond Rostand zijn Cyrano zeggen. Willem Putman heeft het eerste verkozen. Door zich behendig aan te sluiten bij al wie macht en invloed heeft, hem vooruit zou kunnen helpen, is hij er in geslaagd een positie in te nemen die niet beantwoordt aan de wezenlijke waarde van zijn tooneelarbeid. Hij heeft totnogtoe een heele reeks stukken geschreven, die alle min of meer hun verdienste hadden, maar een wezenlijk leefbaar, een levend werk moeten we nog altijd van hem verwachten. Ook zijn nieuwste stuk Het Masker (Uitgave Vermaut, Kortrijk) is dat niet. Het would-be mondaine gepraat van de helden die er in voorkomen, gepraat over alles en nog wat, is feitelijk... slappe thee, het heeft geen fond. Daarbij zijn we bij de lezing al een heel eind gevorderd eer we zoo iets als handeling gewaar worden, en we eenigszins belang kunnen gaan stellen in het geval, zeer betrekkelijk belang dan nog. Alles wat Putman te vertellen heeft is reeds honderde malen voor hem gezegd, veel pittiger, kerniger, in een origineeler, boeiender vorm. Ik heb bij de lezing het werk herhaaldelijk wrevelig moeten ter zijde leggen, gehinderd door het on-echte, het gemaakte, pretentieuse van deze dialogen, die meer willen schijnen dan ze zijn, de gewilde diepzinnig-doenerij, die toch het gemis aan bloed, aan pulseerend leven niet kan verbergen.

Deze kritiek mag hard schijnen, ze is verdiend. En als er nog iets aan te doen is, als Willem Putman nog niet hopeloos in den waan van eigen voortreffelijkheid is opgesloten, zal het hem wellicht doen nadenken. Wil er nog iets van hem als tooneelschrijver terechtkomen, dan wordt het tijd voor hem zich een strenge zelftucht op te leggen.

Na het totaal mislukte zg. modernistisch tooneelstuk van Jef Horemans: Het Waarheidselixir, blijkt deze auteur weer tot bezinning te zijn gekomen, met het gevolg dat hij in een andere richting heeft overdreven...

Met Liefde, een reeks dialogen, heeft hij blijkbaar Schnitzler willen nadoen, die Reigen schreef, een reeks van tien dialogen met in ieder minstens één - ja, hoe moet ik dat zeggen? - een

[p. 331]

moment in een verliefd onderhoud dat door een beteekenisvolle stippellijn wordt weergegeven, waarna de helden óók weer... tot bezinning komen. Zoover drijft Jef Horemans de zedeloosheid niet. Bij hem blijft het moreele verdorvenheid. Of die aanbevelenswaardiger is? In ieder geval loopen zijn dialogen geen gevaar schandaal te verwekken, en door de politie verboden te worden, zooals dat met Reigen te Berlijn gebeurd is.

In Liefde (uitgever Het Tooneel, Antwerpen) gaat Horemans anders wel zijn gangen. In een waarlijk vinnigen, bijwijlen vlijmenden dialoog geeft hij blijk van een scherpen kijk op menschen en dingen, en af en toe weet hij werkelijk atmosfeer te scheppen, de geraffineerde groote-stadsatmosfeer, die ook in Schnitzler's dialogen leeft, en die Willem Putman maar niet kan aanvoelen. Af en toe wordt hij wel eens smakeloos en grof, maar toch niet zoo erg als in Het Waarheidselixir, en we denken er niet aan hem daarvan een verwijt te maken, want hij zou ons kunnen antwoorden dat men dit ook aan Skakespeare zelf verwijt, en dat sommige oud-Grieksche treurspelen niet eens zonder beschavende ‘coupures’ te spelen zijn...

Het is ongetwijfeld een daad van moed zulke dialogen te schrijven in een land waar voor dergelijk werk de mogelijkheid dat het gespeeld zal worden op voorhand zoo goed als uitgesloten is; een land waar het Vlaamsch gesproken tooneel tegen den dood op worstelt, omdat de officieele schouwburgen nog altijd niet verplicht zijn minstens de helft van hun repertorium samen te stellen uit oorspronkelijk werk; een land waar een zeer groot aantal liefhebbersgroepen zijn, doch waarvan de groote meerderheid een snaaksch dorpsspelletje van Jac. Ballings verkiest boven geraffineerd dialogenspel. Alles wel beschouwd, zijn wij op tooneelgebied zoowat het armste land van Europa, en men moet waarlijk van God verlaten zijn om hier voor het tooneel te schrijven. Onlangs verscheen dienaangaande nog een luide jammerklacht van Mark Belloy in het blad van ‘De Noordstar’ te Brussel, naar aanleiding eener opvoering van: Match nul, een naar het schijnt verdienstelijk werk, dat we ons voorstellen in een volgende kroniek te bespreken, als de auteur er ons een recensie-exemplaat zal van zenden.

Graag had ik over het legendespel: Fra Angelico van den sympathieken Jef Crick (Uitgever Excelsior, Brugge) veel goeds verteld. Het stuk werd verleden jaar in den Koninklijken Nederlandschen schouwburg te Gent gecreëerd, naar het schijnt met werkelijken bijval, zoo zelfs dat het dit jaar wordt hernomen. Na de lezing schrijf ik dit succes in de eerste plaats toe aan de mooie regie-mogelijkheden, die toelaten een aantal zeer stemmige too-

[p. 332]

neelbeelden te verwezenlijken, en dat is Arie Van den Heuvel, de regisseur van Gent, veilig toevertrouwd. Was hij het niet die de eerste stukken van Teirlinck insceneerde, ofschoon men zou geneigd zijn te zeggen dat zijn regiemethoden, die nog van het realisme dagteekenen, niet zouden passen op modern werk als dat van Teirlinck? Men kent nochtans het succes van deze insceneeringen.

Het gegeven van Fra Angelico is in een paar woorden saam te vatten. De koewachter Giovanni heeft een rijk innerlijk leven, wat hem onverschillig maakt voor de buitenwereld, behalve nochtans voor zijn oud moederken, dat hij innig liefheeft. Natuurlijk wordt deze droomer door de materialistische wereld, vertegenwoordigd door eenige ruwe geborneerde boerenkinkels, veracht en bespot - de eeuwige geschiedenis. Alleen zijn vriendinnetje Elza blijkt van hem te houden, doch het is aardsche liefde, en Giovanni's blik is gericht naar den hemel; hij heeft vizioenen, engelen verschijnen hem. Hij wordt opgenomen in een klooster als knecht, is er volmaakt gelukkig. Doch zijn moeder sterft van verdriet. Giovanni verneemt het, buigt het hoofd in berusting, zoekt troost in het gebed. Zijn moeder verschijnt hem, hij neemt de penseelen die pater Rafael ontmoedigd had ter zijde gelegd, en zonder iets van schilderen af te weten, toovert hij op het doek de Madonna zooals hij ze gezien had: zijn moeder.

Ongetwijfeld heeft de scenische onbeholpenheid van den auteur hem bij het schrijven van dit legendespel gediend - hoe paradoksaal dit ook moge klinken. Het hoekige, onafgewerkte past zich aan bij het onderwerp, en we moeten onwillekeurig aan een pastiche en van de cluyte en van de mysteriespelen denken.

Het is een fragmentarisch werk met een groot gemis aan compositie, structuur, lijn. We stellen ons voor dat er van dit gegeven toch iets heel anders was te maken geweest, dat een heusch dramaturg de ziel van Giovanni ongetwijfeld meer had uitgediept, een heusch dichter het lyrisch element tot heel wat hoogere extase zou hebben opgevoerd. Maar zooals het werk er staat, is het sympathiek in zijn eerlijkheid, zijn frissche oorspronkelijkheid, en munten sommige tafereelen uit door hun schilderachtig realisme.

Werkbuch der Puppenspiele is de titel van een in aantrekkelijken vorm gehouden handleiding door Leo Weismantel voor wie zelf een marionettentheater wil vervaardigen, met de er bij behoorende poppen. (Uitgave van ‘Verlag des Bühnenvolksbundes’ te Frankfurt.) Het werkje is klaar en duidelijk samengesteld, en voorzien van talrijke illustraties, meestal ‘werkteekeningen’, modellen, met de noodige ‘technische’ aanduidingen, die elke moeilijkheid op voorhand oplossen.

[p. 333]

Aan de hand van deze zeer volledige handleiding, die getuigt van een grondige kennis van de stof, kan ieder die eenigszins met gereedschap weet om te gaan, een pracht van een poesjenellentheater samenstellen.

Le Masque et l'Encensoir, van Gaston Baty, met inleiding van Maurice Brilliant (Librairie Bloud & Gay, Parijs) draagt als ondertitel: Introduction à une esthétique du théâtre. Dat is het inderdaad, en we kunnen alleen betreuren dat het bij de inleiding gebleven is, dat de conclusies, die voorzeker nog interessanter zouden geweest zijn dan de inleiding, niet in het werk zijn opgenomen. Immers, geschiedenis van het tooneel hebben we genoeg, ofschoon wel een persoonlijk standpunt door den auteur wordt ingenomen, en we zijn speurdersblik graag volgen, waar hij het verband nagaat tusschen theater en kerkelijke plechtigheden, en vaststelt dat, na het verval van het uit het heidendom ontstane theater, er een nieuw gesproten is uit de kerkelijke plechtigheden. Wellicht zal Gaston Baty in een volgend werk nu eens werkelijk een esthetiek van het modern tooneel opstellen.

ERNEST W. SCHMIDT.