De Vlaamsche Gids. Jaargang 17

[p. 45]

Hollandsche Letteren

Het nagelaten werk van den betreurden Herman Gorter († September 1927) wordt thans uitgegeven door Jeane Clenge Doorenbos. Van die uitgave liggen reeds twee bundels vóór ons: Verzen (C.A.J. van Dishoeck, Bussum). Samen met enkele vroegere verzen bevatten zij ‘alle kleine gedichten verzameld uit de jaren 1909-1911, den tijd dat de eerste uitgave van Pan ontstond.’ Deze naar het uiterlijk prachtige bundels bestaan uit verzen waarvan het thema loutere liefde is. Het eerste deel spreekt een breede liefde uit voor het heelal en de menschheid, bezingt de eenheid van het menschdom en verheerlijkt den arbeider, - gaat zwaar van een wil om, in dit verband, een machtig werk te scheppen. Deze bundel geeft aldus den Gorter tweede manier, al vindt men soms een vers geheel in de traditie, naar vorm en inhoud, van De Nieuwe Gids, zooals het sonnet (dat zeer mooi is) op deze gedachte: de schoonheid, in haar bedroevende vergankelijkheid, wordt blijvend gemaakt door het lied van den dichter. Maar doorgaans heeft men een zoeken naar rechtstreeksche, eenvoudige uitdrukking. Soms geeft dat naakte regels, op het prozaïsch-nuchtere af, een andere maal wordt het tot iets grootsch in het visioenachtige. Maar altijd ademt er in een levend, edel mensch, met zijn gedurig zoeken en zijn groote toekomstdroomen.

Dan verwondert het, in den tweeden bundel, vooral liefdeverzen te vinden voor een bepaalde vrouw. Dat zal wel een toeval zijn, te wijten aan de chronologie. Toch treft het thema als een anti-climax na den eersten bundel. De voorstanders van het individualisme zullen hier wel eens met genoegen glimlachen; de kunst voor de gemeenschap (deel I) wordt weer (deel II) ‘de allerindividueelste expressie’ enz.

Allerindividueelste expressie? Die van Gorter, de bekende na het hoogtepunt van Mei. Korte indrukken. Het uiterlijke in klank en kleur verinnigen zich, maken deel uit van des dichters liefde-extase.

Met groote belangstelling zien wij het voltooien te gemoet van deze uitgave, - een vrome daad van bewondering. De nog te publiceeren Liedjes van Pan aan de Geest der Muziek der Nieuwe Menschheid, De Arbeidersraad, de Liederen aan de Geest der

[p. 46]

Muziek der Nieuwe Menschheid zijn misschien het goede werk, waarnaar de schrijver haakte:

Het is juist goed
dat ik de glorie derf
daardoor moet
ik iets goeds maken voor ik sterf.

Met De verlaten Man (uitgave C.A.J. van Dishoeck, Bussum) geeft Kees van Bruggen een interessante poging om den roman, of verhaal van een zeker belang en een zekeren omvang, te rukken uit de toch zoo lang bewandelde wegen. Nieuw is deze poging echter niet, omdat het verhaal in den ik-vorm (niet in briefvorm) is en één persoonlijkheid vele andere personen beschrijft met een psychologische kennis welke stellig onwaarschijnlijk is voor elken Droogstoppel die deze kleine... conventie niet aanneemt. De 18e eeuwsche roman geeft daarvan voorbeelden bij de vleet. De moderne roman insgelijks: we noemen maar, zooals ze even in de gedachte schieten, Conrad's The Arrow of Gold, Duhamel's Confession de Minuit, of, om van Max Havelaar niet te spreken, noch van Roland Holst's De Afspraak daar beide geen ‘roman’: Maurice Roelants' Komen en Gaan, dien ‘coup d'essai - coup de maïtre’ dien elke Nederlander zou moeten gelezen hebben. Ligt het nieuwe in den tweeden factor, door den auteur in zijn voorwoord aangegeven: in het verdwijnen van den schrijver als ‘gids’, die ‘met zijn praatje zich dringt’ tusschen den lezer en de levende menschen? Evenmin. Flaubert reeds gaf dat. Maar dit boek is een hernieuwing, omdat de roman - vooral de Hollandsche - steeds veel te weinig directheid bezit.

Heel raak weergegeven wordt het zieleleven van een man, die door zijn vrouw verlaten werd. In de knappe, soms bittere, aanduidingen van uiterlijk gebeuren treft de eenzaamheid van dien eenling in het gewoon bestaan dat aan hem voorbijgaat. Overal, voor hem, worden die ‘scheidingslijnen’ getrokken, waarover Anna van Goch-Kaulbach enkelen tijd geleden ook zoo intensdroef wist te schrijven.

Kees van Bruggen is een echt schrijver. Dat schijnt niet het geval te zijn met Aleid Ages-Van Weel, wier lijvig boek met den sentimenteelen titel Een Levenslied, zonderling genoeg, door de goede firma Van Dishoeck werd uitgegeven. De leerlinge Aleid Van Weel kon klaarblijkelijk vroeger een flink opstelletje schrijven: ‘vorm en inhoud: goed,’ zei de schooljuffer waarschijnlijk, en de andere leerlingen konden daar een punt aan zuigen. Maar zij heeft het ongeluk zulke opstelletjes te verwarren met literatuur, en ons op rijperen leeftijd, in roman-vorm, een lange reeks beschrijvinkjes te geven zoo desperaat banaal, dat we zouden gaan

[p. 47]

twijfelen of er nog schoonheid in de wereld bestaat en of taal niet enkel gemaakt werd voor nauwkeurige inventarissen.

In de plaats van beelden, in de plaats van schilderijen waar een ziel zou moeten in zinderen, hebben wij foto's, van te dicht bij genomen, en altijd aan, altijd aan, tot het bittere einde. En dat alles betreffende het leven van een kind, dat tot jong meisje opgroeit. Wat een onderwerp, nochtans! De brave auteur weet waarschijnlijk wel dat er in het leven van een kind zoo iets als puberteit komt, maar over de diepe veranderingen welke de ziel zoowel als het lichaam dan ondergaan eens even te spreken past niet in een deftig boek. Over zulke zaken mag men trouwens in de schoolopstellen niet reppen. En zoo wordt dat Letje op het einde van het boek een heel stuk Let, waar we niets van afweten. Nu, de vrouw is een mysterie.

Hoe onrechtvaardig! Dat Levenslied spreekt immers van minder gepaste dingen in het bestaan van Letje's moeder en van een juffrouw Jeanne. - God, wat een durf!

Nu, heel pedagogisch, de vorm besproken. De taal is zuiver en Van Dale weze gezegend. Maar op een goede piano klinken de noten verschillend bij Paderewsky dan bij de pianojuffer. Die taal is het, die vooral, en gestadig, ontstemt. Een staaltje, tevens een voorbeeld van het optreden van den ‘gids,’ dien Kees van Bruggen niet duldt. Het kind heeft appelen gestolen: ‘Letje wist niet dat ze oneerlijk, ja diefachtig was geweest. Zij had dorst gehad en zooveel fruit gezien. Er was niemand geweest om haar er van te geven en ook niemand om haar het wegnemen te verbieden, daarom had ze eenvoudig genomen.’ En dat in het land van Van Deyssel en Van Looy!

Van dit boek ware wel iets te maken, maar het moest worden geschreven door een kunstenaar.

Er is een bijna volkomen gemis aan ruimte en visie, aan levensgloed en echtheid. In de plaats van een warme, liefdevolle brok zuiverheid hebben wij 331 dichtbedrukte bladzijden vol triestige verveling.

De lezer zal Alie Smeding wel kennen, de voortreffelijke schrijfster o.m. van Duivelsnaaigaren, De Zondaar, Als een Bes in een Hofje. Na al het rauwe en brutale van De Zondaar, dat machtig boek, heeft zij thans een fijn, innig en zoo licht en zuiver beeld geschapen van een Marker meisje: Tijne van Hilletje (N.V. Nijgh & Van Ditmar's U.M. Rotterdam). Het leven op het eiland wordt beschreven met een talent, dat soms aan dat van Loti doet denken - hetgeen niet weinig is gezeid. Wie een storm kan weergeven zooals Alie Smeding in dit boek is allen lof waard. Er is iets elementeels in het duistere, eenvoudige bestaan dier menschen,

[p. 48]

zoo één met hun omgeving, en dat ook wordt zoo treffend doorvoeld; de atmosfeer van dit boek is zout van zeelucht. Er boven rijst die zoo beminnelijke, zoo simpele Tijne van Hilletje; als een verpersoonlijking van Marken wordt zij, en wie ooit dit boek heeft gelezen zal de fictie der schrijfster niet meer kunnen scheiden, in zijn geest, van het beeld van het eiland. Niets doet beter den echten kunstenaar kennen dan het scheppen van een type.

Wat meer soberheid nog, en Alie Smeding wordt een onzer allerbeste auteurs.

Mourik van Meersen, dien we niet kenden, heeft het noodig geacht Ontmoeting, een sproke afzonderlijk uit te geven (C.v.d. Veer, Rotterdam). Acht bladzijden proza, met het woordje ‘Einde’ na het slot. Er is daar wel iets in, ook vóór dat woordje ‘Einde’. Maar zoo jong nog, zoo onbeholpen, - en ook zoo wél gemeend. Laten we hopen, dat de heer Van Meersen weldra beter werk zal doen drukken. Zoo'n mooi papier!

Dr. FRANZ DE BACKER.