De Vlaamsche Gids. Jaargang 16

[p. 237]

Boekbeschouwing

Dr. K.F. Proost en Dr. Horreus de Haas. - Het vrijzinnig Protestantisme, II (De Wachttoren, Huis ter Heide); f 1.75; geb. f 2.50.

De schrijvers beschouwen de verhouding van hun vrijzinnige godsdienstige denkwijze tot het Boeddhisme, het Mohammedanisme, het Occultisme, het Materialisme en het Humanisme. De Westersche Kristenen deelen den Boeddhistischen wereldblik niet, omdat zij de metaphysische oorzaak van het leven niet zoeken in de levensbegeerte en de waarheid betwijfelen van de individueele reïncarnatiegedachte. Het Boeddhisme doet onrecht aan den positieven inhoud van het leven. Het miskent den zin der geschiedenis, als het de kloof maakt tusschen de wereld van den tijd, dien men ontvluchten moet en het tijdelooze, waarin men rusten zal. Boeddha wilde de begeerte opheffen; Jezus wilde die louteren; hij wilde tot de liefde aanvuren. Boeddha nam zijn jongeren uit de wereldsche bewogenheden weg; Jezus bracht de zijne in de historische beweging.

De Koran is voor een deel aan den Bijbel ontleend en kan in zijn dorre herhalingen, zijn vormelijke voorschriften, zijn zinnelijke beloften en bedreigingen, niet vergeleken worden met den letterkundigen, zedelijken en godsdienstigen rijkdom van den Bijbel-inhoud. ‘De Islam kan aan zijn geloovigen op den zedelijken levensweg één ding niet medegeven: een Navolging van Mohammed.’ Toch is Mohammed een held van de historie, die zijn volk wilde opheffen tot den dienst van het ééne goddelijke en het wilde vergaderen in een hoogere levensorde; de wijsgeeren van den Islam waren stoute denkers, die met hun geestesvlucht wilden opstijgen langs al de grenzen van werkelijkheid tot de opperste Waarheid.

Welke winst heeft het godsdienstige leven van de ervaringen, waarop de spiritisten zich beroepen? Hun geesten-mededeelingen brachten ons geen meerdere, betrouwbare kennis omtrent de verborgenheden van een andere wereld. Ontwikkelden klagen steeds over de banaliteit van de meeste mededeelingen; waar deze dat banale te boven gaan, verheffen zij zich niet boven het peil van de erkende zedelijke beschouwingen; zij zijn vrschillend in godsdienstigen en wijsgeerigen inhoud naarmate van de denkbeelden, die heerschen in de kringen van hen, die ze ontvangen; zij zijn betrekkelijk en vol tegenspraak. Maar het Occultisme herinnert er ons aan, dat de wereld een diep ding is met meer werkelijkheden, dan wij weten. Niet echter langs den weg van de magische openbaring, maar langs dien van de critische wetenschap en wijsbegeerte, van het redelijk denken en het zedelijk idealisme, behoeven wij naar de waarheid te zoeken.

Het Vrijzinnig Protestantisme ducht het Materialisme in zijn zuiveren vorm, zooals het aangetroffen wordt bij Vogt, Büchner en Haeckel, niet. Het is oppervlakkig en laat de groote levensvragen onbeantwoord. Het vond geen verhouding tusschen stof en geest. Het maakte de geestelijke wereld bij velen minderwaardig. Waar eenzijdig de geest beleden werd, deed het goed werk door te wijzen op de stoffelijke wereld. Al te veel werd deze buitengesloten. En nochtans het gevoel van eenheid, van samenhang in alle dingen kan alleen de godsdienstige vizie maar versterken.

[p. 238]

Het humanistische in laatste instantie mag gelijk gesteld aan het ethische. Het Vrijzinnig Protestantisme wil een ethisch-geordende wereld. Uit het Humanisme dient dit met alle overtuiging gehandhaafd. Nu komen daarbij tal van humanistische elementen, die positieve waardeering behoeven; naast het ethische ideaal, het schoonheidsideaal, het cultuurideaal. Zij hangen alle nauw samen. Niet het gemakkelijke optimisme van het Humanisme is noodig, wel dat optimisme, dat gelooft aan opgang door ondergangen heen, dat belijdt, dat God in deze wereld werkt en ze al scheppend verder stuurt.

De arbeid van Dr. Proost en Dr. Horreüs de Haas moet geprezen om zijn geestes- en hartverheffenden inhoud.

B. de Ligt. - Nieuwe Vormen van Oorlog en hoe die te bestrijden. (De Tijdstroom, Huis ter Heide); f 2.10; geb. f 2.80.

De heer De Ligt stelt, volgens zijn verklaring, feiten tegenover phrasen, mogelijkheden tegenover onmogelijkheden. Hij beschrijft den internationalen toestand, kenschetst de oorlogsmogelijkheden en geeft de middelen aan om den modernen krijg te voorkomen. Hij doet beroep op ieders menschelijke gezindheid en op aller critischen zin. Wie in ernst den brand niet wil, zal het vuur niet smeulend houden, maar het terdege blusschen; hij zal niet wachten, tot de wind er zich van meester maakt en er een vuurzee van blaast, ziedaar zijn motto. Hij waarschuwt ons tegen mooie leuzen, die niets oplossen.

De gansche menschelijke persoonlijkheid is in het vraagstuk betrokken. Het gaat om leven of dood. De schrijver noemt de dingen bij hun rechten naam. Hij richt zich tegen nieuwe, gevaarlijke vormen van geloof. (De nieuwste Messias heet Volkenbond). Deze bekrachtigt nationale verdediging en internationale defensie. Hij laat de mogelijkheid tot aanval en oorlogsverklaring op gevaarlijke wijze open. Hij is een vergadering van regeeringen en handhaaft den Staat. Volkenbond en Staat worden gesteund door de Kerk en vrijwel alle politieke partijen.

B. De Ligt poogt, onbevangen, de waarheid te doen doordringen. De machten, die imperialisme en oorlog mogelijk maken, heerschen door middel van brutale suggesties, welke een heldere bewustmaking van de publieke opinie zou kunnen verdrijven. Wat den schrijver steunt, is de overtuiging, dat een waarachtige publieke opinie ondanks alles mogelijk is, omdat het publiek beter is dan zijn opinie. Het is uit achting voor den mensch in het publiek, dat hij tegen zijn onwaardige meening spreekt. Hij beroept zich op de massa, overeenkomstig de beginselen der nieuwe opvoedkunde, die zelfwerkzaamheid eischen, overeenkomstig de besluiten der moderne zielkunde, dat het in het leven om zelfbevrijding gaat, en overeenkomstig het diepste motief der jongste geneeskunst: zelfgenezing. Hij smeekt de volken om tot daadwerkelijken vredesstrijd zichzelf doelmatig te organiseeren. De massa moet een gemeenschap worden van elkaar eerbiedigende menschen, die, bewust samenwerkend, den oorlog uit de wereld drijven. Ontwapening, bewapeningsbeperking, bleek te Genève onmogelijk. Elke Staat heeft zijn moordgeheimen, die hij niet wenscht te openbaren. Genève is onmachtig vertrouwen te wekken. Men desorganiseert er den oorlog niet.

Het vraagstuk van oorlog en vrede breidt zich tot een vraagstuk van werelden levensbeschouwing uit. Met welk recht dwingt een Staat, een Regeering, burgers tot moord? De Staat begaat onrecht door tot moord te dwingen. Deze moet dus uit de wereld. Principieel beschermt slechts dienstweigering tegen oorlog, die het werk is van Staat, Kerk en Partij, zooals die thans bestaan. Zij hebben internationaal een passieven vorm van militarisme gekweekt, die het actieve militarisme der kleine groepen heerschers mateloos begunstigt...

Een bitter, aangrijpend, eerlijk werk!

[p. 239]

Marnix Gysen. - Ontdek Amerika (Brussel, de Standaard-boekhandel); 20 fr.

Een schitterend Vlaamsch boek! Hoe aantrekkelijk luidt niet het diep-dichterlijke motto: ‘Wij waren de verspieders van het land van Chanaän, waar de oogsten zwaarder zijn en de druiventrossen doorwegen op de schouders: het rijpe fruit, de belofte van een wonderland brengen we thuis tusschen de bladen van dit luttel boek.’

Wij reizen met den geleerde door heel de Vereenigde Staten, leven het New-Yorksche dag- en nachtleven mede; vinden geen rust in het monsterachtige Chicago; gaan bevreemd rond in Zoutmeerstad, het Paradijs der Mormonen; rijden mee door Californië, de poëzie van Amerika, langs den heerlijken kustweg, dien men ‘El Camino Real’ noemt; zien met bewondering San Francisco, der aarde lieveling; maken te Los Angelos kennis met de uiterste polen van business, nuchterheid en van verstandelijken waanzin; nemen Pittsburgh waar, de allervuilste stad ter aarde, waar King Steel zijn hoofdkwartier heeft; geraken vertrouwd met de intellectueele hoofdstad Washington; apocalyptische banen brengen ons tot aan het hart van de Far West, het Yellowstone Park, het schoonste natuurpark der Staten...

De Amerikaansche democratie zit voornamelijk in de vormen, een goed deel in den geest, het minst in de wet. 60 jaar na den bevrijdingsoorlog bestaat er nog een negervraagstuk in dit ‘democratisch’ land. Het Indianenprobleem is opgelost; maar het heeft eeuwen geduurd.

Het Amerikaansch dorp is vervelend en onbeduidend, karakterloos en bekrompen.

Elke familie heeft haar auto, haar modernen afgod.

Wat de prohibitie aangaat, de sociale werkers zien, dat de spaarboekjes der werklieden aangroeien, dat de maandagsche staking vermindert, dat onreinheid en tering afnemen.

In de meeste steden is misdaad een monopool geworden in de handen van ‘gangs’ of benden; dit vreeselijke sociale euvel spruit voort uit de voorwaarden van het moderne industrieel complex.

De Amerikaansche familie is geen vast en symbolisch geheel. Een beetje min intellectueel bewustzijn en een beetje meer zedelijk bewustzijn zou de jonge generatie geen kwaad doen, zegt de jeugdleider, Prof. Parker Fitch. Dat alle Amerikanen athleten zijn, is een illusie. De businessman verschilt grondig van zijn Europeeschen confrater in de waardeering van geld; hij kan zijn millioenen rondstrooien; dat moeten de Europeanen nog leeren.

Caricatuur en clownerij blijken in alle uitingen van Angelsaksisch geestesleven. De jeugd laboreert aan een verwaterd agnosticisme. De pers staat ten dienste van belangen. De Universiteit is een dynamisch lichaam, in vollen groei, in volle vormingsperiode. Het overgroot gedeelte der letterkunde mag onder ieders oogen komen.

Wondergoed gekozen illustraties verlevendigen dezen rijken tekst, met zooveel oordeelkundigen zin de werkelijkheid schetsend. Onze waardeering is dan ook volledig.

JOZEF PEETERS.

[p. 240]

H. van Tichelen, professeur agrégé, conservateur du Musée pédagogique d'Anvers et H. Dillen, professeur à l'école d'application d'Anvers: L'Ecole de la Vie, cours de français pour l'école primaire, 1e partie, 5e année A; Antwerpen, de Sikkel; 60 blz.; z.j. (1927);

Een zeer methodisch boek, met 6 platen en 22 leer- en leeslesjes voor kinderen die in het negende halfjaar Fransch beginnen leeren. Behandeld worden: de klasbemeubeling, de schoolbenoodigdheden, het tellen, enkele dagelijksche schoolbezigheden, de kleuren en de deelen van het lichaam. De lesjes beginnen met een woordenlijst (achteraan komen ook 10 blz. ‘woordenboekje’); nadat die mondeling behandeld is, volgen het lezen van woordenlijst en tekst, en een reeks afgewisselde oefeningen: algemeene, die toelaten de aangeleerde stof te verwerken en te herhalen; spraakkundige (b.v. meervoud, tegenwoordige tijd en gebiedende wijze van een veertigtal werkwoorden), vertalingen en opstelletjes.

De oefeningen zijn bijzonder gelukkig gekozen en de toon van de lesjes is heel aangenaam. De kinderen zullen stellig tevreden zijn met zoo'n boek en in staat om spoedig vorderingen te maken.

Een enkel nummer (21) kon o.i. minder schoolsch zijn. Wij bedoelen:

Que fait le cou? - Il relie la tête au tronc.

Combien de membres avons-nous? - Nous avons quatre membres: deux membres supérieurs et deux membres inférieurs.

Zelfs als de leerlingen vloeiend Fransch spreken, zullen zij dergelijke termen wel niet gebruiken.

Maar dat is het eenige dat wij aan te merken hebben.

De ‘Toelichting’, vooraan in het boek, is zeer duidelijk en zal door de leerkrachten met vrucht geraadpleegd worden, ook daar waar het boek zelf niet wordt gebruikt.

E. Hullebroeck. - Zuid-Afrika, nr 23 van ‘Cultuur en Wetenschap.’ (Brugge, Centrale Boekhandel; 93 blz.; 7 fr.)

Een zeer onderhoudend geschreven boek (met een kaart en 36 illustraties), dat belangstelling en waardeering voor de Zuid-Afrikaners wekken wil en daarin ten volle geslaagd is. Het laat ons kennis maken met de staatkundige inrichting en de politieke partijen; met het uitzicht van de verschillende districten; met het volk, zoo blanken als naturellen; geeft enkele bijzonderheden ten beste over de taal en wijdt een hoofdstuk aan den natuurlijken rijkdom van de streek. Uitvoeriger wordt de kunst besproken: letterkunde, schilder- en beeldhouwkunst, muziek. Ten slotte komt Christiaan De Wet aan de beurt, die ‘zijn geheele leven dienstbaar heeft gemaakt aan de zaak van zijn volk en zijn land.’

A.