De Vlaamsche Gids. Jaargang 16

[p. 185]

Tooneelkroniek

Vier en twintig jaar geleden verscheen in de ‘Cahiers de la Quinzaine’ een tendenzdrama van Romain Rolland: Le temps viendra, dat als onderwerp had den oorlog in Transvaal, pamphlet tegen Engeland. De schrijver had de voorzorg genomen in eenige regels te betoogen: ‘dat dit drama niet op één Europeesch volk betrekking had, maar op gansch Europa,’ doch zulks neemt niet weg dat zijn werk in de eerste plaats een aanklacht was tegen Engeland en Engelsche veroveringszucht, uitgelokt en gerugsteund door de financiers. Bij uitbreiding kan men het natuurlijk beschouwen als een werk tegen den oorlog, tegen àlle oorlogen...

Een eigenlijk drama is het niet, wel een reeks aspecten, in het bijzonder van den Boerenoorlog, en van oorlogsmentaliteiten in het algemeen. Een reeks aangrijpende tafereelen, waarin steeds de betoogende stem van den schrijver zich laat hooren. Romain Rolland geloofde in 1903 aan de mogelijkheid van een eeuwigen vrede. Aan het slot laat hij een Engelschen dienstweigeraar, die gefusilleerd zal worden, zeggen: ‘Eens komt de tijd, dat alle menschen de waarheid kennen, dat zij de bajonetten zullen verruilen tegen sikkels, de sabels tegen eggen, en dat het lam zich zal te rusten leggen naast den leeuw...’

Tien jaar nadien kwam de grootste oorlog dien de wereld gekend heeft, en op 't oogenblik beschouwen de Noord-Amerikanen Europa zoowat op dezelfde manier als wij den Balkan: een wespennest, waar altijd iets broeit.

Bij 't lezen van de vertaling van Le temps viendra, ‘Eens komt de tijd’, uitgegeven door de N.V. Uitgeversmaatschappij: ‘De Tijdstroom’, Huis ter Heide, dachten we voortdurend aan een roman van Wells, waarin beschreven wordt hoe een pas begonnen oorlog schielijk eindigt door een verandering in den dampkring, die het menschdom andere lucht, ‘vreedzame lucht’ laat inademen, zoodat de vijandelijke legers met elkaar verbroederen kunnen, daar de aard van den mensch zich gewijzigd heeft...

Van Klabund's bewerking van een oud-Chineesch tooneelspel De Krijtkring, heeft Eduard Veterman een vertaling gemaakt die

[p. 186]

in Holland gespeeld werd en uitgegeven in de serie ‘Zilveren Verpoozingen’ van Van Kampen & Zoon te Amsterdam.

Een felbewogen drama, rijk aan mooie Oostersche beeldspraak, zeer vrij van vorm, en met passages van een Shakespeariaansche kracht en grootschheid. Door het algemeen-menschelijke van de toestanden, de schildering van de onveranderlijk-groote menschelijke hartstochten, blijft dit oud-Chineesch spel ook voor den huidigen lezer of toeschouwer niet alleen genietbaar, maar gaat er een diepe machtige ontroering van uit.

In dezelfde serie verscheen Leontientje, van Timmermans en Veterman. Ik had over dit werk ongunstige beoordeelingen gelezen. Nu ik het ken, begrijp ik deze afkeurende stemmen niet. Het is geen eigenlijk tooneelwerk? Toegegeven. Maar de vorm, de uiterlijkheid van een stuk is toch niet de hoofdzaak! Wel de echtheid van het innerlijk gehalte, en, in een stuk als dit, de som van ontroering. Het is niet nieuw, de figuur van den pastoor niet, en die van Leontientje evenmin. Ook al toegegeven! Maar welke tooneelfiguur is nieuw, bepaald nieuw? Ik beken eerlijk dat de lezing van dit verrukkelijk stuk gemoedskunst mij een waar genot is geweest. Leontientje is een wereld van goedheid en beminnelijkheid, van patriarchalen eenvoud en kinderlijkheid. Hier is nu wat we in het werk van sommige andere katholieke tooneelschrijvers missen: eenvoud des harten, deemoed en innigheid. Leontientje zelf is een pure engelenfiguur, niet van deze wereld. Van eerstaf ligt een zilveren bovenaardsche glans op haar wezen...

De groote Drijver is de titel van een reeks van acht tafereelen van Mathias Kemp, (Uitgeversmaatschappij ‘Holland’, Amsterdam) waarin we, op vrij vage en verwarde manier, zonder eenige harmonie of evenwicht in plan en uitwerking, de opkomst en den val bijwonen van een soort profeet eener noodzakelijke volksverhuizing, die geweldige legers vormt, waarmede de menschen uit de overbevolkte landen van den aardbol naar elders worden getransporteerd, bij millioenen, goedschiks of kwaadschiks. Er is ongetwijfeld fragmentarische schoonheid in dit werk, doch het geheel is koel, te cerebraal bedacht, zonder dat deze cerebraliteit kunst werd.

Kurt Busse heeft met een uitaebreide studie over Hermann Sudermann een soort van rehabilitatie bedoeld van dezen Duitschen dramaturg, die zijn uur van grootheid heeft gekend, doch vooral als dramaturg, op het achterplan is geraakt sinds de regisseur op het tooneel den speler heeft verdrongen. De stukken van Sudermann zijn in de eerste plaats acteursstukken, niet regieopgaven. In meer dan een opzicht is deze studie een belangrijk

[p. 187]

werk, voor wie den dramaturg beter wil leeren kennen, gesitueerd in zijn hoogtetijd, en in de huidige periode. Kurt Busse stelt hem boven Hauptmann, omdat Sudermann niet zooals deze gebonden is aan het uitbeelden van het individueele van een landschap, een menschenras, een mensch, doch meer het algemeene ziet, en beter een stuk kan bouwen en afronden, met het wisselspel der menschelijke gevoelens die op elkaar inwerken. Alleen in het weergeven van een enkele figuur in een stuk, een alles overheerschende figuur, is Hauptmann de meerdere. Aldus Kurt Busse. Juister is zijn vergelijking van Sudermann met het Fransche salonstuk der negentiende eeuw. Het geheele oeuvre van Sudermann wordt in dit boekdeel van 200 bladz. uitvoerig besproken en ontleed. Uitgave Cotta'sche Buchhandlung Nachfolger, Stuttgart, Berlijn.

Bij Heynis Isz. te Zaandam liet Mr C.P. Van Rossem, de geestige schrijver van Pomarius en Femina, zijn drieakter Phyllis verschijnen, die wel plezierig is, doch niet de waarde heeft van beide bovengenoemde werken.

Maurits de Praetere schreef een nieuwen eenakt: Onweersavond, uitgegeven door Van Rysselberghe en Rombauts, te Gent. De Praetere is een sympathieke figuur in ons tooneelschrijverswereldje, en we vinden het jammer dat hij dit werkje heeft laten verschijnen. Er is geen touw aan vast te knoopen. Daarbij wil het heel wat zijn! Jammer! Want in vorig werk (Een Dwaling en Als de Bodem begeeft) waren ongetwijfeld kwaliteiten.

Niets is geheel waar is de titel van een als tooneelstuk bedoeld deeltje van de serie ‘Zilveren Verpoozingen’, uitgegeven door Van Kampen & Zoon te Amsterdam. De oorspronkelijke tekst is van F.M. Huebner, de vertaling van Simon Koster. Het is bedoeld als een soort van rehabilitatie van Multatuli, vooral wat z'n talrijke liefdesavonturen met zusterzielen betreft, waaronder z'n Tine zooveel te lijden had. ‘Multatuli had deze vrouwen noodig om te kunnen schrijven’, hierop komt het stuk neer, als we de holle, gezwollen pathetiek van Huebner's ‘tooneeltaal’ omzetten in een nuchtere samenvatting. Het is zeer goed mogelijk, doch het stuk kan er ons niet van overtuigen. De Douwes Dekker die ons hier wordt voorgesteld is beslist onsympathiek; het is dan ook de echte niet; we kunnen ons zoo voorstellen wat Multatuli-zelf zooal van dit opgeschroefde ding zou gezegd hebben, dat gedurig een toon te hoog is, valsch en onwaar aandoet, ondanks de historische nauwkeurigheid van sommige feiten. Daarbij is het als tooneelstuk van een verregaande onbeholpenheid.

In Het grauwe Gordijn (uitgave V. Resseler, Antwerpen) geeft Hugo van Walden een reeks interessante beschouwingen

[p. 188]

over tooneel, met voorbeelden van insceneering, zooals de schrijver dezer brochure zich die voorstelt. De heer Van Walden blijkt een bewonderaar te zijn van Herman Teirlinck, wiens stukken hij herhaaldelijk als een soort van maatstaf neemt. Een bepaald plan werd bij het samenstellen dezer brochure niet gevolgd; er is dan ook weinig samenhang in te bespeuren. Een soort van causerie over tooneel, waarin vele punten eventjes worden aangeroerd, zonder dat het tot een grondige, uitgediepte bespreking komt.

ERNEST W. SCHMIDT.