De Vlaamsche Gids. Jaargang 15

[p. 580]

Geschiedkundige Kroniek

Het sympathiek werkje van den stadsarchivaris van Antwerpen, Dr. Floris Prims, De sociaal-economische Geschiedenis van België (uitgave ‘Excelsior’ Brugge, prijs: 8 fr.) beleeft reeds heden zijn derde editie. De verdiensten van 's schrijvers historischen arbeid hoeven algemeen erkend.

Voor elke periode uit onze geschiedenis schetst hij de stroomingen, die de sociaal-economische atmosfeer doorwoelen en toont hierin een onbetwistbare wetenschappelijke kennis. Daar de politieke geschiedenis met de sociaal-economische in nauwe aanraking is, leverde Dr. Prims een methodische samenstelling van die bijzondere stof, omdat men zolder haar niet tot een wijsgeerig klaar overzicht van eerstgenoemde komen kan. Hij ontwierp zijn handboek voor de leerlingen van de scholen voor maatschappelijk dienstbetoon.

Na het onderwerp en het nut van de economische geschiedenis bepaald te hebben, handelt hij over de ontwikkeling der voortbrenging, het verkeer der goederen en de sociaal-economische groepeering.

Hij schildert ons de economische uitbreiding in onze gewesten vóor Cesar, de beschaving der Romeinsche overweldigers, het uitzicht van natuur en volk in dien tijd en de beteekenis der Romeinsche overheersching. (Rol van de heirbanen). Daarop volgt de vestiging der Salische Franken in het Noorden van onze streken en de bekeering van onze vaderen tot den Christelijken godsdienst.

Na de Karolingers komen de eeuwen van de sociale verschuivingen. Van het midden der 10e tot het midden der 11e eeuw veralgemeent zich het stelsel van onderlinge bescherming en wederzijdsche verplichting, dat men de leenroerigheid heet.

In de 12e eeuw staat Vlaanderen in het teeken van den groothandel.

Het verloop van het feodale regime, de regionale handel en de opduikende groothandel verwekken de steden.

Handelsgilde en stadsorganisatie berusten op een algemeene godsdienstige gezindheid.

Het zijn de handelaars van 't lakengilde, die het oorspronke-

[p. 581]

lijke stadspatriciaat vormen. Naast het lakengilde groepeeren zich de andere beroepen binnen de stad, ondanks den tegenstand, in het begin, van den Magistraat.

Het economisch leven is dan te kenschetsen als een vrij winstbejag.

Grootscheepsche kolonisatie werd gedreven door de graven van Vlaanderen en de hertogen van Brabant (aanleggen van nieuwe dorpen in bijgewonnen polders).

In de 12e eeuw wordt Brugge een steeds internationaal breedere handelsplaats (de Hanze).

Wanneer in Vlaanderen de ambachten optreden tegen de patriciërs, gaan dezen beroep doen op den koning van Frankrijk. Filips de Munteschrooder brengt in onze geschiedenis de eerste schande van bedrog in het geldwezen.

Met Robrecht van Bethune verandert het stedelijk politiek regime, verdwijnt de ambachtsoverheersching.

De uitvoering van de vredesvoorwaarden tusschen Vlaanderen en Frankrijk door de keurheeren, gaf aanleiding tot een socialen opstand (Kassel).

Jakob van Artevelde verbindt de Vlaamsche zaak met die van Engeland door een handelsverdrag en Edward neemt te Gent den titel aan van koning van Frankrijk, zwerend, dat hij Vlaanderens rechten zal handhaven. Na Artevelde, onder Lodewijk van Male, wordt de Fransche ambachtspolitiek in Vlaanderen doorgevoerd.

Het Burgondisch tijdvak brengt het einde der middeleeuwsche orde, der middeleeuwsche gedachte. De krisis der Nederlandsche lakenweverij voert die oude nijverheid tot haar einde. De linnenweverij ontwikkelt zich.

Antwerpen wordt het centrum van den internationalen handel.

De Habsburgers zetten tegenover de ambachten de Valois-politiek voort. De landbouwers beleven een voorspoedigen tijd.

Wanneer Alva zijn 20n en zijn 10n penning heft, smelt de Antwerpsche handelsstad als sneeuw voor de zon. Onze bevolking wijkt uit. De Beurs van Antwerpen dient als tapijtweverij.

In de arbeidersambachten verdwijnt de corporatieve geest echter niet. Onderlinge bijstanden ontluiken.

Onder leiding van Coeberger gaat men zich bezighouden met landontginning (1617). Bergen van Barmhartigheid rijzen op.

Te Antwerpen droomde een partij, die zich rekenschap gaf van de noodlottige economische verschuiving, van aanleuning bij het Noorden. In 1648 viel haar hoop.

Het Fransch mercantilisme met zijn tarief van 1667, de oorlog, het Hollandsche tariefsysteem, waar Spanje zich bij neerlegde,

[p. 582]

de enge tolpolitiek van Luik, versmachtten alle opleving. In 1713 werden wij aan Oostenrijk gegeven.

In 1727 moest keizer Karel VI het oktrooi intrekken, dat hij aan de Oostendsche Compagnie verleend had. Toch stichtten Vlaamsche reeders te Brugge zeevaartlijnen op Engeland, Frankrijk en Spanje (1749).

Jozef II was een vijand van monopooloktrooien, al trad hij nog protectionnistisch op.

Onder de Brabantsche omwenteling en de herstelde Oostenrijksche regeering hernamen de ambachten wat het vroegere gezag had beperkt. Met de landbouwwerklieden was het toen slecht gesteld.

De Franschen komen ons dan stelselmatig officieel plunderen (agents d'extraction, commis du recensement, commis aux scellés). 800.000 burgers ontvluchten het land. De ambachten worden afgeschaft. De doorvoerhandel gedood door de toltarieven.

De Schelde was vrij verklaard. In 1796 kwam er een Zweedsch schip voor Antwerpen, beschermd door zeven oorlogschepen. In feite vaarde men niet vrij de Schelde op. De sociale toestand was ellendig. De volksklas leefde van liefdadigheid, bedelarij en diefstal.

Onder Napoleon bloeiden de textielnijverheden herop (Bauwens). In 1803 riep hij Antwerpen tot krijgshaven uit. In 1810 werden goedemannenraden naar Fransch voorbeeld opgericht.

Het Nederlandsch tijdvak is te verdeelen in een periode van zoeken tot 1821, in een van hervormingen tot 1824 en in een van heerlijken economischen opbloei, die verbroken werd door de omwenteling. Antwerpen ontwikkelde op groote schaal zijn koloniale nijverheden. Het steeg sneller op dan Rotterdam. De regeering belegde groote ontginningen in de Kempen en in de Ardennen. Veel werd tegen de bedelarij gedaan door de Maatschappij van Weldadigheid.

De koppigheid van koning Willem I en de Engelsche diplomatie voerden de Nederlanden naar de scheuring van het economisch geheel. Leopold I zou echter even goed een Staatseconomie opbouwen als Willem I.

1845-46-47 werd een verschrikkelijke tijd voor Vlaanderen. De huisweverij verdwijnt.

In 1864 wordt het stakingsmisdrijf afgeschaft. Na 1867 geraakt de syndicale beweging in socialistisch vaarwater.

Het tijdvak 1870-1927 is voorzeker het belangrijkste van de geschiedenis van België. Elke synthesis er van krijgt een subjectief karakter. Wij staan nog veel te dicht bij de feiten.

[p. 583]

Dr. Prims bespeurt nergens een evolutie, die tot eenig determinisme of historische fataliteit doet besluiten (in tegenstelling met de onderstellingen van Bruck, Lagrange, Seligman, Millard, Schuyten...).

De gedachte van broederlijke en gemeenschapsplichten heeft ontzaglijk veel uitgewerkt in het economisch leven onzer vaderen.

JOZEF PEETERS.