De Vlaamsche Gids. Jaargang 15

[p. 388]

Louis Franck als politiek Man

De heer Paul Gryspeerdt was de aangewezen man om het woord te voeren namens de ‘Liberale Partij’ op dezen schitterenden feestavond.

Hij toch, als voorzitter der Partij, vertegenwoordigde alle de schakeeringen en kon best u zeggen met welk gezag en met welke breedheid van gedachten onze gevierde Staatsminister ons steeds de banen aanwees, die de partij op moest om met de meeste vrucht te kunnen inwerken op de bestemmingen van Land en Volk.

Het toeval heeft echter gewild dat ik de toespraak zou houden om te herinneren aan wat Louis Franck volbracht heeft op het gebied der politiek.

Hij is echter méér dan een politieker in den zin waarin dit woord meestal wordt gebruikt.

Het is den ‘staatsman’ dien wij huldigen moeten, want ieder zal erkennen dat zijne werkzaamheid in ruime mate de grenzen der engzuchtige politiek overschreed.

En, laat mij het u bekennen, indien ik met zooveel genoegen de taak aanvaard heb die het inrichtend comiteit gemeend heeft mij te moeten opdragen, dan is het omdat ik steeds in Louis Franck erkend heb den echten democraat, die niet alleen ijverde voor politieke vrijheid, maar die streefde naar de werkelijke vrijheid voor den minderen man, voor de vrijheid op sociaal gebied.

Reeds in 1893 liet hij zich kennen als bestrijder der lage loonen en te lange werkuren.

Overtuigd partijganger der gelijkheid voor de stembus is hij altijd geweest. Ontelbaar zijn de redevoeringen die hij uitgesproken heeft om het principe van het algemeen stemrecht te doen zegevieren en zijne persoonlijke actie op dit gebied is van de meest vruchtdragende geweest.

[p. 389]

In de Jonge Balie (welke oude herinneringen wekken die woorden voor ons beiden niet op!) hield hij als jong advocaat voordrachten over een volledig plan van sociale hervorming en lessen, links en rechts, gaf hij over ditzelfde onderwerp.

In 1906, toen hij in de Kamer van Volksvertegenwoordigers, den zetel ging innemen die opengekomen was door het overlijden van den onvergetelijken Jan van Rijswijck, vatte hij dan ook dadelijk de sociale wetgeving aan en werd de vader van de wet op klerken en bedienden en van die op het Crediet van den Middenstand.

Toen waren ook de tijden aangebroken van de beweging ten gunste van den persoonlijken dienstplicht en den leerplicht voor kinderen.

Ieder herinnert zich nog de machtige rede die Louis Franck uitgesproken heeft in de Kamer voor de moderniseering van ons leger. Zijn aandeel in de beweging om de verfoeielijke loting te doen afschaffen was zoo aanzienlijk, dat het te Antwerpen was, dat de liberalen van heel het land die overwinning kwamen vieren en dat minister Masson verklaarde, onder donderend applaus: ‘Niemand heeft den slag dieper dan hij in de vijandelijke gelederen gedragen.’

Maar indien al ook de persoonlijke dienstplicht gestemd werd, toch was daarom 's lands verdediging nog ver van verzekerd. Een amendement werd door Franck neergelegd om onmiddellijk den algemeenen dienstplicht in te voeren. Het werd, helaas, verworpen. Het was in 1909. De onvergeeflijke dwaling der rechterzijde heeft ons jaren van jammer en ellende gekost en nog steeds voelen wij haar aan den lijve.

Ware alstoen het amendement Franck gestemd geworden, wij hadden in 1914 een jong leger van 380.000 soldaten tegenover den invaller kunnen stellen.

Had ik geen gelijk te zeggen dat Louis Franck méér dan een politieker, ja een echte staatsman is, aan wiens wijs beleid de lotsbestemmingen van een volk kunnen worden toevertrouwd?

Hij was het ook die een wetsvoorstel neerlegde voor het bouwen van twee nieuwe kanaaldokken in Antwerpen.

Hij was het ook die voor den oorlog namens de stad met het Ministerie onderhandelde om bij het grondgebied de nieuwe

[p. 390]

havenwerken ten noorden en de duizenden hectaren grond, die daartoe behoorden, bij het grondgebied van Antwerpen in te lijven en hij bracht het, gesteund door den betreurden ingenieur Gustaaf Royers en het liberaal College, tot eene overeenkomst, die niets minder geweest is dan de grondsteen van het akkoord dat kortelings desaangaande tusschen Staat en Stad getroffen werd.

Wat minder bekend is, is het aandeel door hem genomen, nog voor hij in de politiek was, om het ongelukkig ontwierp van den ‘grooten doorsteek’ te doen mislukken. Talrijk zijn de conferenties geweest, de lange besprekingen door hem gevoerd met Jan van Rijswijck en beroemde ingenieurs, soms tot laat in den nacht. Van hem is het denkbeeld uitgegaan Hollandsche deskundigen te raadplegen en dezer meening te stellen tegenover die van de Duitsche ingenieurs, door de Regeering aangesteld. Ieder weet nog hoe weldoende en hoe afdoende het verslag der ingenieurs Conrad en Welker was en hoe op die wijze het gevaar werd ontweken, onzen schoonen Scheldestroom voor altijd bedorven te zien.

Onze nationale reederijen zijn er verre van af de ontwikkeling te hebben verkregen, die zij naar verhouding van onzen handel zouden verdienen. Het denkbeeld dook op, in dien toestand te verhelpen met subsidies van den Staat. Louis Franck was van dit stelsel een uitgesproken vijand. Hij deed een passender formule kennen: het beschikbaar stellen van kapitalen tegen redelijke rente. Het voorstel werd in de practijk gebracht en leverde goede uitslagen op.

Men mag gerust zeggen, dat gedurende een kwart eeuw er geene vraag van belang is opgerezen, waarvoor Louis Franck niet is in de bres gesprongen.

Moet ik spreken van zijn heerlijk gedrag tijdens den oorlog?

Zijn onmiddellijk terugkeeren uit Katanga, waar hij in Augustus 1914 vertoefde, zijn voorzitterschap van de Intercommunale Commissie, zijne bemoeiingen in het Comiteit voor Hulp en Voeding, zijn hardnekkig kop-houden tegenover de aanmatiging van den overweldiger, zijne benoeming tot Schepen der Stad na de ontbinding door den vijand van de Intercommunale Commissie, zijne ontvoering naar een gevangenkamp in Duitschland

[p. 391]

liggen nog zoo versch in ieders geheugen, spreken trouwens zoozeer voor zich zelven, zijn dan ook ‘daden’ zoo schoon en zoo verheven, dat elke lof overbodig blijkt te zijn.

Komt dan de periode nà den oorlog.

Het politiek leven van Louis Franck is een gestadige gradatie geweest.

Hij gaat nu zitting nemen in den raad der Kroon. Wat hij gedaan heeft en bewerkstelligd als Minister van Koloniën, zal het onderwerp uitmaken van eene andere verhandeling.

Maar naast zijn koloniaal werk heeft hij toch nog een gewichtige rol vervuld op algemeen politiek terrein.

Hij heeft zich steeds getoond, zooals hij altijd geweest was, een beslist voorstander van eene democratische regeering, een apostel van politieke en sociale gelijkheid.

In reactionnaire middens is men er op belust het te laten doorgaan alsof het programma van het ministerie van 1918 door de socialisten werd opgedrongen.

Zulks is beslist onwaar. Immers toch, zuiver algemeen stemrecht op 21 jaar, eene democratische belastingspolitiek, nieuwe sociale wetgeving waren punten van het liberaal programma en de heer Franck verdient onzen ongeveinsden dank, die hervormingen te hebben helpen verwezenlijken.

De eenige fout van het Ministerie van 1918 is geweest zich op financieel gebied te edelmoedig en te vertrouwend te hebben getoond.

Het was de tijd toen iedereen meende dat de Duitschers ‘alles gingen betalen.’

De eenige, om zoo te zeggen, die vooruit zag en waarachtig staatsmansbeleid toonde, was weer Louis Franck. En hiervan hebben wij het bewijs voor de hand. Inderdaad, bij de onthulling, onlangs, van het ‘Liberaal Huis’ te Luik, getuigde de heer Neujean, dat Louis Franck nooit opgehouden heeft in den Ministerraad voor die gevaarlijke politiek te waarschuwen. Openbaar heeft hij het ook gedaan, maar helaas, bij het al te optimistisch gestemde publiek geen gehoor gevonden.

Op buitenlandsch gebied is het geen geheim dat de heer Franck steeds de gezonde opvatting van een zelfstandige Belgische houding voorstond. Hij was even wars van alle nationalisti-

[p. 392]

sche drijverijen als van alle beperking onzer vrijheid van bewegen op internationaal gebied. Men herinnert zich nog zijn optreden tegen de nationalistische plakkaarten, waarop onze grenzen verruimd stonden tot aan den Rijn.

Toen hij tijdelijk het Departement van Rechtswezen onder zijn beheer kreeg, nam hij de gelegenheid te baat om eenige zijner geliefkoosde ideeën op rechterlijk gebied door te drijven, namelijk het systema van den eenigen rechter en de vereenvoudiging der Hoven van Beroep.

In 1924, na gedurende tien jaar het openbaar belang te hebben gediend, nopen de vermoeienissen hem rust te nemen. Hij verlaat het Ministerie... en schrijft een boek van 300 bladzijden over Congo!

Na eenige maanden keert hij terug tot de werkdadige politiek en wordt hij opnieuw een van de leidende krachten der liberale linkerzijde in de Kamer.

Het vrouwenkiesrecht, waarvan hij een overtuigd partijganger nochtans was, werd uitgespeeld door de katholieken als politiek maneuver om de meerderheid te verkrijgen in Kamer en Senaat of minstens in een van beiden. Dit maneuver leed schipbreuk, grootendeels wegens de gevatte welsprekendheid van Louis Franck en zijne parlementaire behendigheid.

Maar het is vooral op financieel gebied dat hij eene hoofdrol gespeeld heeft. Onmiddellijk bij het indienen van het eerste stabilisatie-ontwerp van minister Janssen had Franck er de zwakheid en het gevaar van ingezien en hij bezwoer de Regeering voorzorgen te nemen. Men heeft naar hem niet geluisterd en de instorting van het plan Janssen heeft aan het land 1400 miljoen gekost.

Dan heeft hij zelf, op verzoek van de Regeering, de leiding der stabilisatie in handen genomen.

Maar dit wordt geschiedenis van gisteren.

Zij het mij vergund nog een enkel woord aan deze toespraak toe te voegen.

Heer Staatsminister, indien gij aan de politiek vaarwel gezegd hebt uit plichtbesef, om zwaarder verantwoordelijkheid op uwe schouders te laden, laat dan toch uwe vrienden de hoop koesteren, dat zij steeds op uwen kostelijken raad en steun zullen mogen blijven rekenen.

K. WEYLER.