De Vlaamsche Gids. Jaargang 15

[p. 328]

De groote Lijnen

Een voortreffelijk leerboek voor de kennis van den godsdienst voor het gymnasiaal, middelbaar en normaalonderwijs, van de band van Dominee Van Calcar, godsdienstleeraar aan de Rijkskweekschool te Haarlem, uitgegeven bij J.B. Wolters, Groningen, Den Haag, 1927, dat uitstekende diensten zou bewijzen in ons land, want de kennis van de godsdiensten is een noodzakelijke aanvulling voor de lessen in Geschiedenis, Taal- en Letterkunde, Land- en Volkenkunde, verdient onze gansch bijzondere opmerkzaamheid. De beslagen auteur onderscheidt zich door een bewonderenswaardige onpartijdigheid in het beoordeelen van stelsels en personen.

Het werk is vierledig ingedeeld.

Eerst wordt het ontstaan van de Roomsch-Katholieke Kerk geschetst.

De groote beteekenis van de aanvankelijke geschiedenis van het Christendom ligt in het streven om de verschillen in ontwikkeling, in traditie, in zeden en gewoonten, in godsdienstige voorstellingen en behoeften van de volken, onder wie het geloof verbreid werd, tot oplossing te brengen en het Christendom katholiek te maken, d.w.z. in alles overeenstemmend met het geheel. Daartoe waren de tijdsomstandigheden bij den aanvang onzer jaartelling gunstig. Er was een krachtig verlangen naar hooger gezag dan van menschen en naar dieper en waarachtiger verlossing dan door eigen kracht, naar zekerheid, die haar steun vond in de openbaring der Godheid zelf. Een ander teeken van onvrede met het oude en van zoeken naar hoogeren steun in den strijd voor het leven, naar bevrijding, vormde de verbreiding over het Romeinsche rijk van de mysterie-godsdiensten. De massa zocht verder veelvuldig de hulp van haar oude goden en priesters terug. Hier lag het belangrijkste aanknoopingspunt met de heidenwereld voor de prediking van de terugkomst op aarde van den Zoon van God.

De reden tot de Christenvervolgingen was voor de keizerlijke regeering een staatkundige en een politieke (Nero, Dominitianus, Marcus Aurelius, Decius, Valerianus, Diocletianus).

Toen Constantijn de Groote de hereeniging van het rijk wist

[p. 329]

te bewerken, was dat alleen nog mogelijk met den steun der Christenen. De keizer zou regeeren in den naam van Christus. Hiertegen zou nog eenmaal een reactie komen met Julianus.

Met het geloof in de sacramenten kwam het eigenlijke priesterambt tot ontplooiing en groeide het Christendom krachtiger op in zijn hiërarchischen vorm.

Sedert het regeeringsgodsdienst geworden was, kreeg het dogma kracht van wet.

De grootste moeilijkheid voor de katholiseering van het Christendom leverden de Patriarchaten, waarin het hoogste kerkelijk gezag zich had geconcentreerd en vooral het patriarchaat van Rome, dat, sedert de keizerlijke regeering naar het Oosten verplaatst was, aan belangrijkheid had gewonnen, en zich ook onafhankelijk had kunnen ontwikkelen.

Terwijl in het Oosten, in hun verbonden zijn met de keizerlijke regeering, de macht der patriarchaten in het verbrokkelende rijk zou verdwijnen, werd in het Westen de Kerk zelf doel, en van dat doel was de patriarch van Rome de aangewezen vertegenwoordiger.

Het werk van Augustinus was het omlijnen van het Roomsch-Katholicisme en het stichten van de Roomsch-Katholieke Kerk als de eenige Heilige.

De eerste organisatie van monniken kwam in de 6^e eeuw in Italië tot stand (Benedictus van Nursia).

De onafhankelijke kerkelijke Staat werd twee eeuwen later het zichtbare teeken van de onafhankelijkheid van het pausdom van de wereldlijke macht.

De Kruistochten zouden het bewustzijn van de waarde der Kerk en de liefde voor haar tot sterke ontplooiing brengen.

In de 11^e eeuw leiden de Cistercienzen de mystiek tot nieuw leven. Bernard van Clairvaux is de grootste mysticus der Middeleeuwen. Kenmerkend voor dezen tijd was in de Westersche Kerk de verdere bestudeering in systematische uiteenzetting van haar leer langs den weg der Scholastiek.

De groote bedelorden der Middeleeuwen zijn de Franciscanen en de Dominicanen. De beroemdste scholasticus, Thomas van Aquino, is uit de laatste orde voortgekomen.

Van de 15^e eeuw af had de Roomsch-Katholieke Kerk de gevolgen te ondergaan van de groeiende nationale ontwikkeling.

Het tweede deel legt den nadruk op het tijdvak der Hervorming.

De Evangelische beweging in Duitschland, tot krachtig en georganiseerd leven gewekt door Luther, kan men beschouwen als het begin der Reformatie.

[p. 330]

De Augsburgsche Confessie werd de geloofsbelijdenis van de Evangelischen.

De Restauratie noemt men de uit reactie genomen maatregelen om de Roomsch-Katholieke Kerk te herstellen (Ignatius van Loyola; de index; Concilie van Trente).

Tegenover den geest van Ignatius verrijst die van Calvijn; tegenover de Jezuïeten het Calvinisme. Calvijn's Institutio religionis Christianae is het grootste gedenkteeken van de Hervorming der 16^e eeuw.

Een derde deel voert ons naar den bloeitijd der geestelijke en cultureele stroomingen.

Meer dan het toenmalige Protestantisme bood de Roomsch-Katholieke Kerk onmiddellijken steun voor de cultuur, die den aardschen mensch in het aardsche leven volle recht wilde doen ervaren. Zij kon zich veel beter aanpassen aan het individualisme, dat zich gelden deed.

De reactie tegen het Calvinisme en de levenshouding tegenover den nieuwen tijd leidden in het Protestantisme tot een wijdvertakt sectenleven.

Meer dan eenige richting heeft het Rationalisme meegewerkt, dat de dagen voorbijgingen, waarin wetenschappelijke ontdekkingen en onderzoekingen door de kerkelijke overheden met wantrouwen werden beschouwd.

De Romantiek was in werkelijkheid een godsdienstige beweging, een mystieke richting in den geest der Middeleeuwen.

De eerste Vrijdenkers hingen het Deïsme aan, dat de hoofdgedachte was geworden van de wijsbegeerte van de 17^e eeuw in Engeland.

Het vierde deel behandelt de positie van den godsdienst in onzen tijd.

Het Réveil was een overtuigd aanvaarden van het dualisme, waarin God God en de mensch mensch blijft, zooals het door de eeuwen heen den ondergrond van het geloofsleven gevormd had. Een typeerende naklank van den Réveilstijd vormt het optreden van William Booth. De geestelijke vader van het Réveil in Nederland was Bilderdijk.

Jezus in zijn leven en werken te reconstrueeren en te zuiveren van alle toevoegselen en verdichtselen, waarin hij door de geschiedenis tot ons gekomen is, vormde een van de meestbegeerde en voornaamste doeleinden der Moderne Richting. De hoofdgedachte van deze Richting was: het breken met alle geloof op gezag en niets te aanvaarden wat strijdig was met het wetenschappelijk gevormde verstand en met de inspraak van het geweten, ook al stond het in den Bijbel of in de Kerkleer.

[p. 331]

In den aanvang van onze eeuw ontwikkelde zich het Christensocialisme.

Het Atheïsme heeft zijn tijd gehad, behoudens bij enkelen...

Niet in de eenvormigheid, maar in de veelheid van vormen openbaart zich de rijkdom van het leven, ook in den godsdienst.

Een laatste deel houdt zich bezig met de Grieksch-Katholieke Kerken, den Islam, het Boeddhisme, de Heidensche Godsdiensten.

Wij besluiten: Ds Van Calcar bewijst afdoende, dat onze tijd en het geslacht der toekomst kennis van de godsdiensten noodig heeft. Deze kennis is de voorwaarde om te komen tot het rechte verstaan en het zuivere waardeeren, niet alleen van het eigen bezit, maar ook van het bezit van anderen.

JOZEF PEETERS.