De Vlaamsche Gids. Jaargang 15

[p. 278]

Hollandsche Letteren

'k Geloof niet, dat er sedert jaren schooner Nederlandsen proza geschreven werd dan A. Roland Holst's De Afspraak (Van Dishoeck, Bussum). Elke volzin van dit kostbare boekje is een hoog genot, is één in zuiverheid van klank met het stille, vreemde gegeven: een zang van heimwee en aanvoeling van een kosmische kommunie. Uiterst verfijnd is het in de minste notaties van het zieleleven, vooral van het half bewuste; geen scheiding is te bespeuren tusschen droom en werkelijkheid. Door die uitdrukking van het haast onuitdrukbare doet De Afspraak denken aan een mooie symfonie vol licht en verlangen, die lang nog natrilt in de verwonderde en ontroerde ziel.

De wonderbare diepten van de vrouwenziel en haar schoonheid in het eenvoudigst dagelijksch gebeuren is een onderwerp van blijvend belang. Niet, dat we in twee mooie boeken door vrouwen geschreven: De Vlucht door Alb. Draayer-De Haas en Mientje door Hélène Laman-De Vries (beide bij Van Dishoeck, Bussum) een uitdiepen vinden van hetgeen Facitus noemde sanctum aliquid et providum, maar zij geven beide een treffend beeld van een eenvoudig meisje. O, het gewone gebeuren, met als einde een huwelijk. In Mevrouw Draayer's boek komt het geluk tot Sofie eerst na de vlucht uit het duister en dof bestaan ergens in een doodsch dorp; heel fijn en knap wordt dat verteld, en een warme sympathie voor de heldin ademt uit elke bladzijde. Mientje is geen opstandelinge, zij is heel schuchter en heel stil, haast kinderlijk nog. Treffend weergegeven wordt het leven met haar moeder en zusters, een leven van werken, dag aan dag, met, als een hoog glanspunt, een uitstapje naar Scheveningen; en dan komt het onverwachte, een liefdegeschiedenis - zoo sappig en liefelijk verhaald! - en het huwelijk, eindelijk, en dit mooie inzicht: dat een vrouw toch eerst altijd een moeder is, ook voor haar man.

Van een anderen aard is Alie Smeding's Duivelsnaaigaren (Nygh en Van Ditmar's Uitg.-Mij, Rotterdam), de wrange, van medelijden trillende studie van de gedachten en gevoelens eener dertigjarige, die begint in te zien, dat het huwelijk voor haar niet meer mogelijk zal zijn. Al het naïeve van een zestienjarig meisje, al het aanvoelen der werkelijkheid met een intuitie

[p. 279]

van een volwassen vrouw leven in die smartelijke Fem; al de droomen en de begeerten en de zonde zelf, die nabij is en toch ook niet komt: zij worden een steeds langere teleurstelling voor haar en de dagen gaan loomer steeds en troosteloozer voorbij de lillende menschenziel van een uiterlijk kleinburgerlijke, deftig provincieachtige juffer. De voorname soberheid en de zekerheid in het kiezen van de details - met soms heel oorspronkelijke beelden -, de liefde voor zee en lucht en licht treffen ook in dit boek, dat een enkele maal doet denken aan De Meester's Geertje, een enkele maal aan Freudisme, maar een persoonlijk werk is, dat stellig de Nederlandsche literatuur verrijkt.

Schrijnend van leed ook is dat zoo mooie boekje van Piet van Veen: Het Einde (Van Dishoeck, Bussum), waarin, uit de liefdebrieven van een eenvoudigen klerk, een schoone menschenziel straalt.

‘Een boek van humor’, aldus noemt H.C. Joesken zijn werk Het Zonnefluitje (S.L. van Looy, Amsterdam). Uitbundige levenslust, liefde voor zon en muziek, scherpe satire op allerlei kleinmenschelijk gedoe worden uitgedrukt in een allerkostelijkst verhaal. Het ware wellicht niet geboren zonder Swift, Cervantes, zelfs Timmermans, en het neemt wel eenigszins het thema over van het oude volksboek Jaakske met zijn fluitje. Maar het is wonderbaar wel gebouwd, blijft, schoon heel lang, tot het einde boeien, flonkert van dichterlijke en geestige vondsten. Een boek om te lezen in den Zomer, ergens aan de zee, want het heeft de diepe vreugde van lucht en zee en zon, en doet inzien, hoe klein een mensch daartegenover is. Prettige teekeningen van Alb. Hahn Jr. dragen het hunne bij om van dit bock, uiterlijk keurig verzorgd, een mooi bezit te maken.

De Gelukkige Klas (Van Dishoeck, Bussum) is een werk van Theo Thijssen, den gunstig bekenden schrijver van Kees de Jongen. Het is een verhaal, scherp en raak, leuk en teeder, neel eenvoudig en altijd interessant, van al de gebeurtenissen in een lagere school, bij kinderen en collega's, door een onderwijzer, die terzelfdertijd een goed en schoon mensch is. Wie dit prettige boek leest, zal dikwijls met weemoed denken aan zijn eigen eerste schooljaren en het betreuren, zulk een meester niet te hebben gehad. En toch wordt alles zonder eenige aanstellerij verteld; een van de groote gaven van het boek is precies de oprechtheid er van - wij denken bv. aan de leuke vrees van den meester voor de natuurkunde, of zijn Fransch leeren. Wegens die oprechtheid zelf verdient het boek - behalve voor zijn letterkundige waarde - gelezen en overwogen te worden door al wie zich voor kinderpsychologie interesseert.

[p. 280]

Van de Woestyne gaf, eenigen tijd geleden, Beginselen der Chemie. Het is eigenaardig, dat een jong dichter, H. Marsman, thans De Anatomische Les geeft, de les. geen inleiding (Van Dishoeck, Bussum). Hoe jeugdig gedurfd ook, misleidt de titel niet. Wij hebben hier, niet een verzenbundel, enkel beschouwingen, heel korte beschouwingen, vooral over dichters, maar dit boekje is waarlijk een les in het ontleden der zielevezels van de besproken menschen. Marsman, die onder de jongere Hollanders een allereerste plaats bekleedt, toont in zijn critische opstellen, waarvan de beste thans vóor ons liggen, een allerfijnsten zin voor schoonheid, een vurige aanbidding van het leven, een bewuste zekerheid van het nuttelooze, wanstaltige dezer doode periode, die voor iets nieuws zal moeten plaats maken. Is intusschen onze tijd zóo dood, en is een overgangstijdperk ooit nutteloos? Men kan het Marsman niet ten kwade duiden, dat vooral zijn eigen temperament tot uitspraak komt; zulks staat in verband met de affiniteiten van den schrijver met de gekozen onderwerpen, en is trouwens, hoe paradoxaal dat ook moge klinken, het kenmerk van een goed criticus. Een dichter, die zoo, in een paar bladzijden, het essentieele over bv. Novalis of Rainer Maria Rilke zeggen kan, is, in het land van Kloos en Verwey, in het land ook van Van de Woestyne, nog steeds een uitzondering.

Een tweede uitgave van M. Nyhoff's De Wandelaar (Van Dishoeck, Bussum) bevat heel weinig veranderingen en bracht ons hetzelfde puur genot als toen we voor de eerste maal met deze verzen kennis maakten. Onder de jongere Hollandsche dichters schijnt Nyhoff, ook cerebraal soms als Verwey, wel het best den geest te hebben gevat van Baudelaire, Verlaine en Laforgue. Enkele zijner verzen herinneren soms even aan de woorden zelf van Fransche:

De zon, de zon martelt de steenen gevels,
De grijze gevels der verweerde straat...

In Sagesse zei Verlaine (we citeeren uit het hoofd):

La grande ville: un tas criard de pierres blanches
Où rage le soleil comme en pays conquis...

Echter is Nyhoff de zanger van zijn eigen gedachten en gevoelens, door die versmelting in hem van iets allermodernst met soms iets allerprimitiefst, door zijn hevige verlangens, zijn zinnelijkheid en zijn mysticisme, zijn bitterheid soms, en dan zijn vertrouwen in simpele goedheid, zijn verfijnde sierlijkheid en dan weer zijn haast archaïseerende beelden:

Tusschen ons werd Gods leven diep en klaar:
Ik, man, in blauwen kiel, en jij vrouw, in een
Geruiten rok en witten boezelaar.

[p. 281]

Van P.N. van Eyck, die thans te Golders Green (Londen) verblijft, verscheen in een oplaag van 520 exemplaren, een keurig bundeltje: Voorbereiding (Van Dishoeck, Bussum), een reeks gedichten over een zoeken naar het onbekende, hooger en schooner dan het gewone leven, een soort van loutering van den dichter. Volmaakt van vorm, met prachtige beelden, treffen deze gedichten alle door hun diep accent en hun rriystische wijding.

‘[Zij] stijgt bevrijd en onbevangen in de sonnetten tot een jubeling, van woord tot woord te doorvoelen in de helste kreten en de zoetste fluisteringen. Het zijn de verrukkingen der reinste zinlijkheid, beleefd door de volledige menschelijke persoonlijkheid, door ziel, hart en lichaam en alles waaruit de mensch nog kan en mag bestaan, gezamenlijk. En ondoorgrondlijk beminnelijke oogen klaren zichtbaar uit den schemer, een godlijk weeke mond krijgt gedaante om de vlietende klanken, en onvergetelijk als den glimlach van een gelaat dat we in een vorig bestaan zouden hebben bemind, kennen wij Louise Labc voorgoed.’ Aldus eindigt het voorwoord tot P.G. Boutens' vertalingen van De Sonnetten van Louise Labé (Van Dishoeck, Bussum). Gedichten vertalen is een haast onmogelijke taak, vooral sonnetten. Wij beschouwen dan ook deze proeven als een unicum: Boutens heeft de verzen van de Fransche 16^e eeuwsche dichteres zóo in zijn ziel gedragen, dat zijn weergave er van, getrouw in elke gedachtenschakeering en bijna zelfs van woord tot woord, tevens even sterk en onbevangen den gloed en de teederheid weergeven van Louise Labé en als buitengewoon mooie, oorspronkelijke gedichten aandoen.

Agatha Segher heeft bij Van Dishoeck een bundel Verzen waarvan sommige te gemakkelijke werk zijn, goede oefeningen nog, maar andere een echte dichteres doen kennen. Dit zij een voorbeeld:

Pijn naar den hemel en
d'aardc zoo moe
toch nog gebonden aan
's wereld's gedoe,
toch nog verlangen naar
't leed van den tijd,
schoon ook het hart naar
de eeuwigheid schreit...

Dr. FRANZ DE BACKER.