De Vlaamsche Gids. Jaargang 15

[p. 142]

Tijdschriftenkroniek

Europe
I

Wij hebben het reeds meer in deze kronieken gehad over het Parijsche tijdschrift EUROPE. In de Maart-aflevering van Jg. XIV hebben wij onze lezers opmerkzaam gemaakt op het interessantste dat in n^r 37 (15 Januari '26) verschenen was; wij hebben er hun ook medegedeeld dat op 15 Februari van hetzelfde jaar, dit voorvechterstijdschrift een extra-nummer wijdde aan Romain Rolland, die toen pas 60 jaar oud was geworden. Maar reeds vroeger, in de November-aflevering '25, hadden wij EUROPE, samen met de REVUE DE GENEVE en DIE EUROPAEISCHE REVUE, onder de tijdschriften genoemd, die zonder etiket van Roomsch-Katholicisme of van Socialisme, van Internationalisme of van Pacifisme, zich tot doel hebben gesteld echt internationaal te zijn, t.t.z. er naar te streven de volken, door ze in alle onafhankelijkheid en rechtvaardigheid over elkander in te lichten, elkander te helpen begrijpen en dichter bij elkander te brengen.

Wij hebben, irt diezelfde November-afievering breedvoerig uitgeweid over het doel dat het tijdschrift uit Genève nastreefde en over de middelen, aangewend om dit doel te bereiken. De Weensche revue hebben wij in de daaropvolgende December-aflevering aan onze lezers nader bekend gemaakt. Wij hadden ons voorgenomen het derde, het Fransche, tijdschrift met Groot-Europeesche en breed-humane strekking op dergelijke wijze te behandelen; onvoorziene omstandigheden beletten ons echter zulks te doen; en vandaag - een jaar nadien! - in de mogelijkheid eindelijk gesteld om in die leemte te voorzien, willen wij hier de stilzwijgende belofte, die wij aan onze lezers deden, vervullen.

Het eerste nummer van EUROPE verscheen te Parijs, op 15 Februari '23 bij de vooruitstrevende uitgeversfirma F. Rieder et Cie, waar het heden nog uitgegeven wordt. Het verscheen zonder Editorial, noch Vorwort des Herausgebers; het begon ‘ex abrupto’, stoutmoedig, zonder woorden, met daden; niet een enkele zin om zichzelf aan het publiek voor te stellen, maar van de eerste bladzijde af toonde het nieuwe tijdschrift aan den lezer wat zijn medewerkers vermochten en wat zijn uitgevers zich voornamen aan te bieden.

Het eerste stuk was een novelle van Léon Werth, een zielsontleding, dat een meesterwerk was: La vie sentimentele de Pierre Masson; daarop volgden vijf Poèmes van Charles Vidrac, klassiek door hun inhoud en modern van vorm; na uittreksels uit een reisdagboek van hooge letterkundige waarde: Entre Soudan et Guinée door Lucie Couturier, kwam weer een novelle: Le fol artiste van Ivan Bounine, lid der Russische academie. Meer dan genoeg dus - 74 blz. op 128! - om den lezer, die houdt van goede literatuur, maar onverschillig staat tegenover de politieke vraagstukken van onzen tijd of vijandig tegenover de strekking van het nieuwe maandschrift, te behagen en... te boeien. Onmiddellijk nadien vond trouwens hij, die wilde weten welke op politiek en sociaal gebied de gevolgen waren geweest van den wereldbrand dien hij bijgewoond had en wat hem voorafgegaan was, ook zijn wensch: de stem van den in 1882 te Turijn overleden grooten Franschman, Europeaan en Wereldburger, graaf

[p. 143]

de Gobineau - aan wiens nagedachtenis een later nummer van EUROPE geheel zou worden gewijd⁽¹⁾ - leerde den lezer welke de diepliggende oorzaken waren geweest van den Duitsch-Franschen oorlog van '70, dit voorspel van de tragedie 1914-18⁽²⁾; een Duitscher, Kasimir Edschmid, beschreef er den akeligen toestand van de intellectueelen in Duitschland ten tijde van het koortsachtig worstelen van het Duitsche volk, van de Duitsche burgerij vooral, tegen het duizelingwekkend snel dalen van de mark; en - dit op blz. 102 eerst! - René Arcos, een der twee hoofdredacteurs van het nieuw tijdschrift, kwam eindelijk aan het woord in een forsch stuk, Patrie européenne, dat de geloofsbelijdenis was van de jonge groep. De vredesonderhandelaars te Versailles hebben niet één der talrijke internationale vraagstukken voor dewelke ze stonden vermogen op te lossen; hun werk heeft niet eens den Vrede onder de volken teruggebracht; en niet een der zoo vele en zoo schoone beloften die de politiekers uit alle landen aan de volken van Augustus '14 tot November 18 hebben voorgeschemerd, is door deze zelfde politiekers in 1919 gehouden geworden. Na dit alles te hebben vastgesteld, besloot schrijver de oorzaak van al de rampen, die Europa overvallen hadden, hoofdzakelijk te moeten gaan zoeken in een kolossaal en fataal misverstand. ‘Les nations vivent pour la plupart dans l'ignorance complète les unes des autres et il est admis que c'est là l'une des principales causes des guerres. L'isolement national conduit au mépris et à la haine des voisins.’ En onmiddellijk raadde hij aan: ‘Allons donc les uns vers les autres’; want een groot gevaar bedreigt ons, ons allen Europeanen, die toch allen leden zijn van een zelfde groote familie. ‘Si l'Europe ne se ressaisit pas, elle périra... Europe, vaste presqu'île entre l'Orient et le Nouveau Monde,... carrefour où se rejoignent les civilisations... Europe, artificiellement morcelée en Etats qui se font et se défont sans cesse au hasard des guerres... Europe, patrie unique de la race indo-européenne.’ Ja, alle bekrompen patriotisme moest wijken voor het breedere, het grootere, het edeler idee van het Europeesch gemeenebest. ‘Trente siècles de civilisation ont fait l'Europe. Qui pourrait définir exactement la part d'honneur qui revient à chaque peuple? Quel clan oserait se dire supérieur à tous les autres?’ Maar het Pan-Europa is voor René Arcos en zijn vrienden geen doel; het is maar een middel, een weg, als een rustplaats langs de lange, steile baan vol struikelsteenen en hinderpalen, ook wel hinderlagen soms, naar het universeel denken en voelen bij de volken. ‘C'est à tous les peuples que nous nous adressons. Ce sont les voix

(1) Van dit n^r 9 van 1 October 1923, dat als een echt synthetisch werk is over de figuur van Graaf de Gobineau, meenen wij hier den inhoud te moeten mededeelen: Comt. de Gobineau: Ce qui est arrivé à la France en 1870 (fragments inédits); Paul Colin: L'dme de Gobineau; Clément Serpeille de Gobineau: Le Gobinisme et la pensee moderne: Elie Faure: Gobineau et le problème des races; G. Vacher de Lapouge: Dies Irae, La jin du monde civilisé; Romairi Rolland: Le conflit de deux générations, Tocqueville et Gobineau; Kasimir Vladimir Minorsky: Gobineau et la Perse. - L'CEuvre du comte de Gobineau romancier, Les Pléiades; Charles Vildrac: Sur les ‘Nouvelles Asiatiques’; Jean Richard Bloch: Les itinéraires parallèles, Gobineau et Loti en Perse; Vladimir Minorsky: Gobineau et la Perse. - L'Oeuvre du comte de Gobineau (volledige bibliographie van al zijn uitgegeven eri onuitgegeven werken); Biographie du comte de Gobineau; Le mouvement gobiniste en Allemagne et en France (bibliographie van boeken en artikels over Gobineau in Duitschland en in Frankrijk verschenen van 1883 tot 1923); Quelques opinions sur Gobineau, waar wij de namen aantreffen van een Ernest Renan, een Albert Sorel, Barbey d'Aurevilly, Léon Bloy, Robert Lytton, Prosper Mérimée, Paul Bourget, Ernest Seillère, Abel Bonnard, Paul Souday.

(2) Ce qui est arrivé à la France en 1870, p. 75-87; onuitgegeven fragment van een nooit verschenen werk, waaruit verdere fragmenten in n^r 9 van EUROPE werden gepubliceerd.

[p. 144]

autorisées du plus grand nombre possible de pays que nous entondons faire témoigner ici, non pour les opposer puérilement les unes aux autres, non pour dresser des collections d'opinions, mais dans l'espoir d'aider à dissiper les tragiques malentendus qui divisent actuellement les hommes... Le monde n'est pas trop grand pour nous. L'idée de patrie, comme on la conçoit généralement, est une idée d'avare. Harpagon crispé sur son petit bien hait tous ses voisins et redoute son ombre même. L'homme libre vit dans une maison aux fenêtres grandes ouvertes pour que puisse entrer largement le dehors. Au lieu de végéter misérablement dans un coin de notre jardin, prenons possession de notre domaine tout entier. Dilatons-nous jusqu'à l'universel⁽³⁾.’ Daarop richtte schrijver een oproep tot al de volken - niet tot hun regeeringen - om ze aan te zetten een heilig verbond te sluiten, een verbond door elk onder hen vrij aanvaard, iets dat in Februari '23 (de Conferentie van Parijs was pas mislukt en de Franschen gingen over tot de bezetting van het Roergebied!) als een verafgelegen ideaal scheen, een utopie, maar nu, na Locarno, de zevende Volkenbondsvergadering en Thoiry werkelijkheid aan het worden is! - om te eindigen met deze hoogedele en allerredelijkste gedachten in krachtige, overtuigende bewoordingen uitgedrukt: ‘Les années qui vont venir décideront du sort de l'Europe, auquel est lié celui de toute la race humaine. Il est urgent que nous apprenions à regarder plus haut que tous les intérêts, les passions, les egoïsmes des individus et des groupements ethniques. Il ne peut pas y avoir de victoire remportée par l'homme contre l'homme. Et les seules conquêtes réelles et durables sont celles qui intéressent l'universalité des êtres.’ De groep ‘Europe’ had zich aan het publiek voorgesteld.

EUROPE, waarvan het 47ste nummer binnen enkele dagen van de pers komt, deed in den loop van deze vier laatste jaren zijn woord gestand. Zijn uitgevers en medewerkers hebben de groote voldoening gehad eerst de onafhankelijke geesten uit alle landen en weldra de leidende milieus hun zienswijze te zien deelen en, onder den drang der omstandigheden, naar de Groot-Europeesche en cosmopolitische oplossing der talrijke na-oorlogsche vraagstukken te zien aansturen. Met nog veel meer recht dan op het einde van den eersten jaargang, zou nummer 48 mogen beginnen met de woorden die op de eerste bladzijde van n^r 12 te lezen staan: ‘Au terme de notre (première) année d'existence... nous croyons devoir communiquer plus directement avec les amis qui nous ont suivis et les lecteurs qui, chaque mois, viennent à nous en plus grand nombre. L'empressement avec lequel nous avons été accueillis, nous est une preuve certaine que nous ne nous étions pas mépris en estimant qu'une entreprise comme EUROPE était attendue. L'expérience a confirmé notre prévision, qui nous laissait discerner, dans la confusion générale, un désir encore vivace d'indépendance et comme un espoir indécis. Que l'on reprenne le sommaire de ces (douze) numéros au cours desquels nous avons essayé, sans dogmatisme, mais sans réticence, d'affirmer notre attitude et de dégager nos tendances: on admettra que notre effort n'a pas été tout à fait stérile...’

Wij zullen in een volgende kroniek aantoonen al wat EUROPE gedaan heeft om de volken dichter bij elkander te brengen en om vrede en rechtvaardigheid te doen heerschen onder de menschen. Wij zullen er ook de Belgische medewerking aan dit voorvechtersorgaan bestudeeren; deze is niet gering en strekt zoowel onze Fransche als onze Vlaamschsprekende landgenooten tot eer.

Dr. C. DEBAIVE

Gent, 11 Nov. '26.

(3) Een andere getrouwe medewerker van EUROPE begon acht maanden later een artikel: L'esprit d' humanité met deze woorden, die nog duidelijker zijn: “Europe? soit! Mais le mot n'est point pris par nous dans un sens exclusif. Notre attachement à la “patrie européenne” n'exclut ni l'amour de l'Asie, ni le goût de l'Afrique et de l'Océanie. L'Europe n'est pour nous qu'une étape. Le but, c'est l'humanité. L'esprit d'humanité, c'est l'âme même de notre revue.” (D. III, p. 477).