De Vlaamsche Gids. Jaargang 15

[p. 139]

Boekbeschouwing

Grootaers (Dr. L.) en Kloeke (Dr. G.G.): Handleiding bij het Noord- en Zuid-Nederlandsch Dialectonderzoek. Met een kaart. (Deel I van de Noord- en Zuid-Nederlandsche Dialectbibliotheek, onder leiding van Dr. L. Grootaers en Dr. G.G. Kloeke).
's-Gravenhage, Martinus Nijhoff, 1926; fl. 6; voor België, fl. 4.50.

Wij begroeten met geestdrift het verschijnen van deze handleiding, niet enkel a priori omdat zij werd samengesteld door de twee meest bekende dialectologen van ons taalgebied, maar vooral wegens de voortreffelijke eigenschappen van den inhoud.

Zij voorziet, zooals in de inleiding wordt gezegd, in de behoefte die in Noord-Nederland en in Vlaanderen even sterk werd gevoeld, om aan het dialectonderzoek een gemeenschappelijken grondslag te geven, en, door betere coördinatie, nutteloos werk te besparen.

Anderzijds kon, om meer dan eene reden, met dergelijk gemeenschappelijk opzet niet langer worden getalmd: de dialectologie wordt een hoofdbestanddeel van de taalkunde; onze dialecten zijn, ondanks veelvuldige bemoeiïngen, weinig bekend; zij zijn, vooral in Zuid-Nederland, nog springlevend, maar staan aan allerlei nivelleerende en snel werkende invloeden blootgesteld.

De schrijvers hebben het daarom nuttig geacht, in hun handleiding te geven: een ‘Geschiedenis van het Noord-Nederlandsch dialectonderzoek’ (Kloeke); een ‘Geschiedenis van het Zuid-Nederlandsch dialectonderzoek’ (Grootaers); ‘De totstandkoming van de kaart van het Nederlandsch Taalgebied ten behoeve van het dialectgeographisch onderzoek’ (Kloeke); een ‘Systematisch en alphabetisch register van Plaatsnamen’ - voor Noord-Nederland door Kloeke en voor Zuid-Nederland door Grootaers, en, last not least, de ‘Kaart van het Nederlandsch taalgebied ten behoeve van het dialectgeographisch onderzoek, ontworpen door G.G. Kloeke’. De lijst van de vermelde schrijvers bevat meer dan tweehonderd namen.

Beide historische overzichten van het dialectonderzoek zijn

[p. 140]

bibliographisch zoo goed als volledig. Wij zien er de beoefening van het vak, aan weerszijden van de grens door liefhebbers begonnen, gaandeweg winnen aan diepte en omvang; wij ontmoeten bij beide auteurs hetzelfde levendig gevoel van de behoefte welke de modern-wetenschappelijke beoefening van onze dialectstudie heeft aan organisatie en... regeeringssteun. Kloeke pleit overtuigend voor het oprichten van een Noord-Nederlandsch dialectologisch instituut. Grootaers wijst op de noodzakelijkheid om de door hem opgerichte Leuvensche dialectcentrale in hare materieele behoeften te helpen voorzien.

Mijn bedenkingen tegen de schriftelijke methode van onderzoek, door de schrijvers tot in een zekere mate verdedigd, en mijn argumenten voor het mondeling onderzoek ter plaatse, was ik reeds in de gelegenheid in den Vlaamschen Gids (Februari 1924: Over Dialectstudie) uiteen te zetten.

Het belangwekkendst in de ‘Handleiding’ is het hoofdstuk over de totstandkoming van de algemeene kaart voor Nederlandsche dialectstudie - en deze kaart zelf. Zij is aangelegd op 1/500.000^e, naar het model van een Duitsche Uebersichtskarte von Mitteleuropa. Op enkele uitzonderingen na - en dat is jammer - bevat zij alle gemeenten van Noord- en Zuid-Nederland. Deze gemeenten zijn aangeduid met een vast volgnummer, naar de plaats welke zij bekleeden in de groote vakken die beantwoorden aan de breedte- en lengtegraden volgens Ferro. De groote vakken worden aangeduid met hoofdletters, en ingedeeld in kleine vakken, naar de minuten. Deze kleine vakken worden aangeduid met gewone letters.

Het is voor de verdere ontwikkeling van de dialectgeographie in Noord- en Zuid-Nederland van het allergrootste belang dat iedereen voortaan deze kaart als basis zou nemen. Men stelle zich inderdaad voor wat al aanpassings- en opzoekingswerk zulks bespaart aan diegenen die het materiaal dat, voor het gansche taalgebied, over een bepaald verschijnsel te vinden is, op een enkele kaart willen brengen. Zelfs de toponymie en de folklore zouden er alle voordeel bij hebben, met deze kaart te werken. Om echter aan een dergelijke bestemming te beantwoorden, zou zij nog beter op l/100.000^e worden uitgegeven, desnoods in een half dozijn fragmenten. Nu moet al wie ze voor detailstudie gebruikt toch tot dergelijke vergrooting overgaan, en daaraan kostbaren tijd en geld besteden. Op 1/100.000^e zouden trouwens zonder eenige moeite al de gemeenten, met haar nummers en grenzen, kunnen aangebracht worden. Het is vanzelfsprekend dat, bij herziening, ook nog enkele kleine onnauwkeurigheden uit den weg zouden kunnen geruimd worden: In de provincie Oost-Vlaanderen is bijvoorbeeld Gavere

[p. 141]

op den linker- in plaats van op den rechter Schelde-oever, en in de provincie Antwerpen de gemeente Rumpst op den linker- in plaats van den rechter Rupel-oever verkeerdelijk... terecht gekomen.

De registers van plaatsnamen zijn bij Kloeke opgesteld volgens de spelling van het Aardrijkskundig Genootschap, en bij Grootaers volgens den Algemeenen Atlas van België door Verschueren, Heylen en Balieus. De spelling van dezen atlas wijkt zoodanig af van de traditioneele, dat een groot aantal namen er bijna onkennelijk uitzien in hun nieuw phonetisch pakje. Daar is veel voor en veel tegen, maar waar de traditie op het spel staat, wordt dat bijna een gevoelskwestie, en dus eene wraarover de discussie zeer moeilijk valt... Zeker is het dat de meeste menschen van Audegem en omstreken niet van morgen af zullen te vinden zijn voor de spelling Oudegem, noch die van Coxyde voor Koksijde, noch die van Houthem voor Houtem; vooral niet deze laatsten wanneer zij vernemen zouden dat men te Bornhem en op een paar andere plaatsen de traditioneele h heeft mogen bewaren. Waarom Saffelaere hier met z komt te staan zal wel niet duidelijk worden voor diegenen welke dezen naam steeds met S hebben hooren uitspreken. Een paar drukfouten zijn: Wommelgen, Sint Armands-Puers, Moerzeele, Chercamp, Belgem, Westwezel in plaats van Wommelgem, Sint-Amands-Puers, Moerzeke, Cherscamp, Beygem en Wuestwezel. Middelburg, op de kaart I 126, komt niet in de registers voor.

In zijn geheel is dat boek er een van meer dan gewone beteekenis voor de ontwikkeling van het Noord- en Zuid-Nederlandsch dialect-onderzoek. Het is niet alleen een symbool van de zoo wenschenswaarde wetenschappelijke samenwerking tusschen Noord en Zuid; het is niet alleen een welsprekend pleidooi voor officieelen steun aan een der gewichtigste takken onzer nationale wetenschap, en het zal niet alleen dienen als een eerste oriënteeringsmiddel voor de beginnelingen op het gebied der dialectologie, maar het is vooral een gemeenschappelijke basis waarop in Noord en Zuid kan voortgebouwd worden met een besparing van materieelen voorarbeid, waarover wij de beide auteurs oprecht dankbaar moeten zijn.

E.B.

October 1926.