De Vlaamsche Gids. Jaargang 15

[p. 135]

Tooneelkroniek

Na dat beloftenrijke eerste stuk van Anton Vandevelde: ‘Een zonderlinge Gast’, dat wezenlijk een nieuw geluid bracht in ons tooneelwereldje, sloegen we vol belangstelling zijn Christoffel open, ‘dramatisch spel in vier deelen’, uitgegeven door Cultura, te Gent (9,50 fr.). Wat een teleurstelling bracht ons deze lezing! Van de groote kwaliteiten van ‘de Gast’ is in Christoffel nog maar heel weinig te bespeuren, de gebreken daarentegen komen des te scherper uit. Christoffel verdrinkt in woordovertolligheid zonder beperking, zonder fut; het loopt over van pretentie en banale gemeenplaatsen, pseudo-wijsheid in slappen reportersstijl, die nog lang niet tot kunst is gegroeid, en doorspekt is met gezochte, onhoudbare beelden en vergelijkingen. Van dramatischen bouw en evenwicht geen spoor! Geen levensbeelding, op welk plan dan ook. Enkel vage satire op sommige maatschappelijke wantoestanden. Driemaal hebben we 't boek terug ter hand genomen, en telkens moesten we 't weer wegleggen zonder tot het einde toe te hebben kunnen lezen.

Frappant is ook in dit als christelijke kunst bedoelde werk de afwezigheid van christelijke atmosfeer, mystieke verdieping en ingetogenheid, eenvoud en waarheid. Onze moderne katholieke Vlaamsche tooneelschrijvers willen, naar 't voorbeeld van Henri Ghéon, een essentieel katholiek propagandatooneel stichten. Maar waar de van huis uit niet-katholieke Ghéon soms wel degelijk den gepasten toon vindt, zoeken we dien meestal tevergeefs in 't werk van de katholieke Vlamingen. Zoo inspireert zich Vandevelde in zijn ‘Tijl’ (dat we nog niet ter bespreking ontvingen), op de ‘manier’ van Herman Teirlinck - alsof de ‘vorm’ niet groeien moest ‘van binnen-uit’ en een harmonisch geheel vormen met den inhoud!

Ook bij dien anderen katholieken tooneelschrijver Paul de Mont dat gemis aan christelijke atmosfeer, die wel te vinden is in een paar tafereelen van Timmermans' ‘Als de Ster’ en zoo vol en innig opklinkt uit de verzen van een Guido Gezelle. Van Paul de Mont verschenen bij Gust. Janssens, Antwerpen,

[p. 136]

twee stukken: Nuances, spel van den oorlog, in drie tafereelen, en De Spelbreker. Nuances behoort tot het genre van de zgn. droomstukken, waarvan ‘Hannele's Hemelvaart’ van Hauptmann wel het aangrijpendste en meesterlijkste is, en waartoe ook Teirlinck's ‘Film’ behoort. Nuances staat in zekeren zin dichter bij ‘Hannele's Hemelvaart’ dan bij ‘De vertraagde Film’. In 't tweede bedrijf zien we, net als in ‘Hannele’, de koortsvizioenen van een personage in tooneelgebeuren gerealiseerd. Maar waar Hauptmann op wonderbare wijze atmosfeer wist te suggereeren, blijft Nuances vooral cerebraal, verstandelijk, al vindt schrijver in een gedeelte van het tweede bedrijf beelden van een lugubere visie, die wel eens aan het werk van Andreas Latzko, ‘Menschen in Oorlog’ doen denken.

De bezittende klas wordt in dit stuk verpersoonlijkt door een personage dat ‘Monseigneur’ heet. Een andere figuur is ‘Gloria’, tamelijk onbeduidend, en enkel dienend om met een liefdeshistorie een groot gedeelte van I en een kleiner van III te vullen. 't Interessantste personage, de eigenlijke repliekrol voor Monseigneur, is Ursmar. Hij is de verpersoonlijking van den soldaat, den mindere, aan het front, wien de oorlog bevrijdt van een heelen boel traditioneele begrippen, w.o. vooral het atavisme der dienstbaarheid - de verpersoonlijking van de evolutie in de wereldbeschouwing van den frontsoldaat. Doch niet allen ondergaan die evolutie, en daarom is er ook een Peter in het stuk, die het dienend postje van Ursmar overneemt. Omdat er wel altijd heeren en knechten zullen bestaan....

Er zijn schoonheden in dit werk. De passage bladz. 74/75 waar Monseigneur, die erg gekwetst is, en er misschien het leven zal bij laten, in zijn koortsdroom, voorgesteld door tooneelgebeuren, de symbolische treden bestijgt, die hem brengen boven het menschelijk gebeuren en het menschelijk inzicht, wijst op een zeldzame dramatische intuïtie. Hier is de scenische vorm gevonden, de scenische uitdrukking van een idee. Jammer dat lang niet alles in dit tweede bedrijf op deze hoogte staat! Want onmiddellijk na deze karakteristieke passage krijgen we... alledaagschheid. Het stuk versmalt tot een onpersoonlijk pamphlet tegen den oorlog. De dan volgende scene van de dooden is louter cerebraal; de snedigheid van den auteur komt, andermaal, de karakteristieke nuances van ‘tooneeluitdrukking’ vervangen. We mogen dit tweede bedrijf in zekeren zin beschouwen als ‘variantes’ op een en hetzelfde thema. Het derde bedrijf is alleen nog interessant door het tooneel Ursmar - Peter. De noodzakelijkheid om, na den koortsdroom, Monseigneur als door een mirakel gered te zien, doet geheel willekeurig aan; men voelt te veel den bewusten opzet, om nog

[p. 137]

een derde bedrijf te kunnen schrijven, daar de in I aangeknoopte liefdeshistorie toch een besluit moest krijgen. Als bouw is het stuk dan ook danig zwak. Maar in ieder geval is Nuances een interessant werk, zeer behendig gedialogeerd, alleen te fragmentarisch. De auteur, wiens compositievermogen niet de sterkste kant van zijn talent blijkt te zijn, heeft niet de kracht gehad om zijn idee harmonisch uit te werken. Daarom is Nuances een stuk gebleven, zeer ongelijk, met hoogten en laagten.

Na Nuances zullen we De Spelbreker liever onbesproken laten. Het is banaal van voor tot achter.

Alle respect voor den ouden heer Scheltjens, die na zijn lange realistische periode nog een ander, voor hem nieuw, genre aandurft: dat van het salontooneelspel. De bouw is simplistisch, ouderwetsch, en ook de taal doet af en toe pruikerig en boeksch aan. Daarbij is het gegeven op zich zelf niet nieuw, ook niet op een origineele manier uitgewerkt. Maar er komen goede brokken in voor, goede brokken dialoog, en op een niet te veeleischend publiek zal Hilda Flamm, ‘spel van nevel en licht’, door zijn romantische handeling wel effekt maken. (Uitgave L.J. Janssens en Zonen, Antwerpen). Toch verkiezen we het vroeger werk van dezen schrijver, waarin hij eenvoudig de menschen uit zijn streek doet spreken, in hun vierkante, rudimentaire taal, onopgesmukt, en zonder koketteeren met ‘nieuwe richtingen’.

Een vlot en pittig gedialogeerd ding is Huiselijke Haard, een bedrijf van Johan Broedelet. (Uitgave Haverman's Moderne Tooneelbibliotheek, Naarden, ^f 1,40). 'n Huiselijk misverstand tusschen man en vrouw, dat op de prettigste manier wordt opgelost. Uitstekend lever-de-rideau.

Bij dezelfde uitgevers verscheen ook Martin Jacobi's Remedie, door Albert Van Waasdyck (^f 2.90). Hubert Laroche heeft ons 'n paar jaar geleden met dit nieuwe stuk van den schrijver van ‘Op den Terugweg’ en ‘Kleine Menschen’ laten kennismaken, in den schouwburg Volksgebouw. Het is de geschiedenis van een van die menschenkenners, die met 'n zg. remedie, die geen remedie is, fortuinen winnen: ‘De wereld wil bedrogen zijn’. De eeuwdge strijd tusschen materialisme en idealisme - het laatste vertegenwoordigd door den schoonzoon van Martin Jacobi -; het materialisme behaalt de overhand, zooals haast altijd in 't werkelijk leven. Een degelijk stuk, nochtans zonder doorslaande kwaliteiten, en een beetje te zwaar op de hand.

[p. 138]

De laatste Pacha is de titel van een eenakt (L.J. Janssens & Zonen, Antwerpen), bedoeld als satire op zekere wantoestanden in ons Vlaamsch tooneelwereldje, waar men al te gemakkelijk op de knieën valt voor al wat uit het buitenland komt, en moedwillig het eigen werk kleineeren zal. Zooals de schrijver zijn stukje situeert, zouden we zonder veel moeite de echte namen aan de personages kunnen geven. Jammer dat het veeleer een pamphlet is, dan wel een tooneelwerk!

ERNEST W. SCHMIDT.