De Vlaamsche Gids. Jaargang 14

[p. 416]

Vlaamsche Kroniek

Nogmaals over moderne poezie.

Modern heeten wij den dichter, die nieuwe gewaarwordingen poëtisch vertolkt, die ons toelaat in een tot nog toe versloten gevoels- en gedachtensfeer door te dringen, wiens vers de verklaring brengt van de moderne sentimenten en betrachtingen zooals deze zich openbaren bij het reageeren op de gewijzigde levenstoestanden waarin wij ons bewegen. Daarbij dient aangepast te worden een vorm, welke den organischen rhythmus en den groei van gevoel of gedachte scherp en volkomen trouw weergeeft. Vorm en inhoud zijn één wanneer de innerlijke bewogenheid tot kristalisatie komt in den woordenval van het vers. Voor elke roering onzer gevoeligheid bestaat feitelijk maar één, volkomen daarmee harmonieerende vorm. Dien te treffen is verheven dichterwerk!

Deze overwegingen formuleerend, dachten we aan den niet omvangrijken, doch zeldzaam waardevollen bundel Het Huis van Marnix Gijsen, waarin ook opgenomen werd de derde druk van De Loflitanie van Sint-Franciscus van Assisi. (De Sikkel, Antwerpen). De lyriek van dezen waarachtigen dichter wordt gestuwd door verscheidene stroomingen van gevoelens en gedachten. Ze verraadt tegelijk ethische en esthetische bekommernissen. Er is daarin veeleer merkbaar een streven naar de warmste innigheid dan naar enkel schoonheidsontroering. En toch meer dan eens weet de dichter verdieping in gewaarwordingen en gepeinzen met het bereiken der onstoffelijkste schoonheid te doen samengaan. Dan geeft hij de definitieve uitdrukking van de door innerlijken strijd verworven gewisheid. Slechts hoogst zelden is deze overwinning hem ontglipt en gewaren we nog in een enkel vers de subtiele aarzeling van zijn strevenden geest. De poëzie komt dan niet geheel los uit de gistende materie. Zoo in ‘Archeologische Vondst’ of in ‘Dankgebed om April’... en in fragmenten van een paar andere gedichten nog. Maar we vinden in dezen bundel enkele van de allerschoonste gedichten, die er in de laatste jaren in de Nederlandsche taal geschreven werden. Ze hebben

[p. 417]

soms een familiaren klank, omdat ze de vertolking brengen van eeuwige gevoelens. We denken aan verzen als ‘Mijn Vadertje’ - aan ‘Het onbegrepen Gesprek’ - aan ‘Geschenk van mijn Vader’ - al diep-ontroerende woordharmonieën doorgloeid van innigheid... Wij kennen geen scherper poëtische uitdrukking van een zuiver ethisch gevoel dan dit door het onderwerp zoo hyper-modern gedicht: ‘Met mijn Nicht in den Tuin’. En nimmer werd zoo sterk een beeld van een prozaïsch levensgebaar uit onzen practischen tijd in onvergankelijke taalvormen gedreven en met zoo warme gevoeligheid bezield, als in het vers:

Hij is mijn erfoom. Hij is al oud.
Hij is wel goed, maar zijn woord slaat koud
als wrokkig spijt, als koelen haat.

Wij gingen samen naar de bank.
De stemmen der trams waren lief gezang
voor mij,
want ik was verliefd en blij
als een jong vrouwétje in een heel nieuw huis.

De lichten schrilden fel in de kluis.
Met metalen geruisch
week open de wand.

Zijn magere hand
gaf me de waarden. - Ik telde ze na.
Hij zei dan romantisch: ‘Ik sterf weldra...’
Hij knipte coupons. Ik schikte ze dan.
Er was een leed, dat ik niet zeggen kan.
Er hingen gedachten als vlaggen in regen.
Hij hoestte en liet me juweelen wegen.
Hij zei me legaten. Ik zag zijn haar.
Het was zoo grijs en zoo moe voorwaar!
Hij toonde me diep in gedachten zijn testament.
Zijn hand had de vale kleur van cement.

Hij was de Pharao, die zijn graf bezocht,
vóór dat de pyramide, afgewrocht,
sneed haar hoek in den horizont.
Hij sprak geen woord. Zijn zure mond
was recht en toe.
Hij zette moe
zijn voet op d'ijzeren treden als een zware spa.
Ik ging hem schier weenende achterna.

Zullen we nog wijzen op dit heerlijke frissche beeld, dat Gijsen ontwierp in ‘De Kraamvrouw in den Zondagnoen’, waarin hij nogmaals een eeuwig onderwerp totaal vernieuwde?

[p. 418]

Een gedegen godsdienstig gevoel heft de kunst van Marnix Gijsen in een hooger sfeer van spiritualisme. Een direkte uitbotting van dit innig-religieuse sentiment treft ons in de verzen, die hij verzamelde onder de rubriek ‘Het blije Gebed’. Maar ook uit elk ander gedicht straalt het weldadige licht van hooger zieleleven, dat niet geschokt wordt door de minder verheven ervaringen, die het dagelijksch leven ook dezen dichter bijbrengt - zooals blijkt uit den soms sarcastischen toon van een paar strofen uit ‘De Mislezer’. De algemeene stemming van dit dichterleven blijft er wel een van blije vroomheid, uitslaande soms in weelderig lyrisme, zooals in deze heerlijke ‘Loflitanie van Sint Franciscus van Assisi’.

Karel van den Oever zond een bundel modernistische verzen - De Heilige Berg - (J.J. Oomen en Zonen, Maaseik) - in het licht. Wat heeft deze dichter een vreemden, slingerenden weg bewandeld, sedert hij, nu vijf en twintig jaar geleden, zijn eerste verzenboek ‘In Schemergloed der Morgenverte’ (1901) verschijnen liet! Aan de inwerking van geen enkelen invloed is hij ontsnapt. Thans treffen wij hem aan onder de aanhangers van wat men ‘expressionisme’ pleegt te noemen... Maar, of hij de decadente symbolisten volgt of zich bij de raadselachtigste onder de modernisten aansluit, altijd blijft voor Karel van den Oever het godsdienstig gevoel zoo-niet de eenige, dan toch de voornaamste bron van inspiratie. Opmerkelijk is het bovendien, hoe hij zijn God vooral beschouwl als straffer van het kwade, dat er op deze bedorven wereld wordt gepleegd - terwijl zijn verzen doorhuiverd worden van de obsessie, die de gedachte aan den dood op dezen dichter uitoefent. Dit mediteeren over de broosheid der vergankelijke levensdingen wordt gekenmerkt door een groote oprechtheid. We kunnen het enkel betreuren, dat van den Oever zijn talent geweld aandoet wanneer hij deze gewaarwordingen verklanken wil en dan zijn toevlucht neemt tot vreemde beelden (een roode boei in de Schelde heet hij: ‘den teen van Neptuin!’) en gewilde rhythmen, waarvan men voelt hoe zij niet spontaan ontsproten zijn uit het bezielende sentiment en die een indruk van onechte originaliteit moeten wekken. Zoo komen vele gedichten voor als stroeve, verstandelijke stijloefeningen, waaruit alle innigheid week. Gelukkig, dat de dichter zich, in andere verzen, toch nog beheerschen liet door zijn gevoel en minder om literaire kunstigheid of would be modernisme bekommerd bleek. Dan slaagt hij er in de hallucineerende beelden, die er in zijn geest leven, zuiver te omlijnen, als in dit ‘Doods-Gebed’...

[p. 419]

 

Heer, als ik sterf

 

op een December-dag,

 

in het ziek laken dat ruikt,

 

en mijn gezicht: geel als een raap,

 

mijn baard verwoest door het zweet,

 

terwijl mijn hand vol angst in het kussen pluikt,

 

Heer, houd dan voor mij, arm schaap,

 

houd uw barmhartigheid gereed.

 

 

 

Want gedurig was ik lui en dom,

 

onkuisch, hoovaardig en zot,

 

ik was gulzig aan bier- en wijnpot

 

en mijn tanden bruin van de pijp.

 

 

 

Heer, als ik sterf

 

en mijn voeten zijn koud als glas,

 

de kaars druipt op mijn hand

 

en de dokter zegt: ‘'t Is gedaan’,

 

als bij de kamer-wand

 

de priester bidt: ‘Heer, laat hem gaan’,

 

dat ik dan bidde:

 

‘Heer, neem mij in uw ontferming aan.’

De bundel De Teere Snaar (Het Tooneel, Antwerpen) is de sympathieke eersteling van een jong dichter, Eugène Bosschaerts, die onze aandacht ten volle waardig is. Zijn schuchtere zang klinkt frisch en oprecht en brengt een uiting van teeder gevoel. Het zijn vluchtige stemmingen en ook een enkelen keer de barning van een groot verlangen, welke de dichter vertolkt in harmonieuzen val van beeldende woorden. Reeds bezit deze nieuw-gekomene een niet te ontkennen meesterschap over den vorm.

Firmin van Hecke draagt eenige verzen uit zijn bundel Gedichten (De Sikkel, Antwerpen) op aan Karel van de Woestijne. Ook zonder deze opdracht zouden we weten, dat er tusschen beide dichters een zekere literaire verwantschap bestaat. De onloochenbare originaliteit in levenshouding van Firmin van Hecke straalt echter op uit de vele waarachtig mooie verzen, die zijn jongste bundel ons biedt.

Twijfel en onzekerheid schijnt de jeugd van dezen kunstenaar te hebben beheerscht. Geen antwoord vindend op de groote levensvragen, waardoor zijn geest gekweld wordt, jaagt een vreemde rusteloosheid hem op.

Is dood een einde of een begin?
En zij die hier de toortsen dragen
Met wankle hand doch moedgen geest,
Moeten zij ginds den weg nog vragen?

[p. 420]

Zoo smeekt hij. Kort daarop ontstelt echter deze ontgoochelende bevestiging:

Menschen van dezen tijd vragen niets meer: zij nemen
Het goede met het kwaad, 't gebed is hun ontzegd:
Wie mint zelfs vreest den drang der zelfzucht te vernemen
Waar een zijn leven voor een ander nederlegt.

De gedachte aan den Dood houdt ook dezen dichter bezig, zelfs dan wanneer de roes de hunkeringen in zijn vleesch komt stillen... Is het niet mooi, dit gedicht gekozen onder de vele van dezen bundel, die echo's wakker zingen in ons gemoed:

Eens als mijn reis ten eind zal zijn,
Zal ik ter herberg komen,
Waar Dood ons schenkt den laatsten wijn
Der eindelooze droomen.

En de oude waard zal mij verstaan,
En zeggen ‘laat ons tikken’,
En ik zal rustig slapen gaan,
Hij zal mijn peluw schikken.

En 't leven, als het trekt voorbij,
Zal een versch graf bemerken,
En schrijven, in het zand, voor mij,
Dees woorden voor mijn werken:

Gij die nog reist, en vurig leeft,
Hij die hier rust dronk diep van t leven;
Ledigt den kelk die 't lot u geeft:
Aan wien veel leeft, wordt veel vergeven.

Zoo neigt de dichter naar het ‘carpe dient’, naar vreugdige berusting in onze menschelijke onmacht om de levensgeheimen te doorgronden.

En zoo de winter komt en de ouderdom
Zal in het hart van wie genoot, een drom
Zich scharen van troostvolle beelden:
Want onverganklijk leven diep-genoten weelden.

Deze merkwaardige bundel is de weerspiegeling van een evolueerende dichtersziel... Hij bergt een rijken oogst van beelden en gevoelens in zuivere vormen besloten: werk van groote artistieke beteekenis.

LODE MONTEYNE.