De Vlaamsche Gids. Jaargang 14

[p. 176]

Volkshuishoudkunde

De zeer schrandere pater Dr. B. Missiaen, docent aan de Vrouwenhoogeschool te Antwerpen en aan de centrale Hooge-school voor christene arbeiders te Leuven, legt in zijn Volkshuishoudkunde (Uitgeverij Excelsior, Brugge) de vruchten van een noesten arbeid neer. 't Is een standaardwerk van bij de 700 blz., een flinke daad.

Tegenover de leer van het individualisme en het socialisme, die onze maatschappij schokken, stelt hij de leer van Christus. Hij legt den nadruk op de noodzakelijkheid de ethische begrippen in het economische leven sterker naar voren te brengen en wijst de beoefenaars der economie op de metaphysische gedachte, die, volgens hem, dit leven zou behoeven te doordringen.

Boek I schildert ons de wording en het wezen der volkshuishoudkunde, gaat de ontwikkelingsgeschiedenis na der economie, beschouwt dit complex van wetenschappen in betrekking met de zedenleer en de sociale wetenschappen. Tot de beweegkrachten in het economisch leven rekent men de natuur-, de psychologische, de sociale, de nationale, de zedelijke krachten. De hoeksteen der economie blijft de waardeleer. De economische waarde is de schatbaarheid of de gewenschtheid van een economisch goed (verbruikgoed, ruilgoed). De hedendaagsche volkshuishouding doet zich voor als een zelfkastijding van het moderne egoïsme.

In boeken II, III, IV en V wordt de geijkte onderverdeeling van de staathuishoudkunde gevolgd: de voortbrenging, met o.m. de verdeeling van den arbeid; - de ruiling, met o.m. het muntstelsel, de kredietbrieven, de banken, de Beurs, den vrijhandel en het protectionisme; - de verdeeling, met o.m. de grondrente, de kapitaalrente, het loon, de instellingen van vooruitzicht; - het verbruik, met o.m. het weeldevraagstuk.

Terloops teekenen wij een en ander aan.

Uit boek II. Arbeid is de bewuste factor der voortbrenging. Zijn doel is persoonlijk en sociaal. De graad en de aard der geestelijke inspanning in het productieproces leiden tot algemeenen directiearbeid, tot leidenden technischen arbeid, tot uitvoerenden arbeid. De physiocraten kenden de productiviteit

[p. 177]

enkel aan het landbouwbedrijf toe; met A. Smith kwam men er snel toe de verschillende nijverheden als productief te beschouwen. De productiviteit werd sterk beïnvloed door den technischen vooruitgang van het machinewezen.

Onder de voornaamste voorwaarden eener gunstige voortbrengst hoeft de arbeidsverdeeling gerekend.

Het Taylorsysteem is de toepassing van de theorie van het hoogst mogelijk rendement der techniek en der arbeidskracht van den werkman.

Ook de rechtstoestand van den arbeider beïnvloedt de productiviteit. De subjectieve gesteldheid is van het hoogste belang voor het leven van de onderneming.

Het kapitaal is de onbewuste factor der voortbrenging. Men onderscheidt productief en winstgevend kapitaal. Volgens Marx is de warencirculatie het uitgangspunt. De socialisten stellen alleen het werk als oorzaak der voortbrenging voorop. Men kan nochtans het kapitaal geen productiekracht ontzeggen. Het levert immers grondstoffen en werktuigen. Het verhoogt het nuttig effect der productie. De actie van het kapitaal wordt enkel door een voorgaande bewuste beweging opgewekt. Het kapitaal helpt mede de productiehoogte en de productiewaarde behouden. De ideologische inhoud van het kapitalisme moet echter gelouterd.

Het socialisatievraagstuk of de inrichting van het industrieele leven door middel van vermaatschappelijking beteekent een organisatie van het gansche bedrijfsleven, waarbij de productiemiddelen door den Staat of door sociale groepen geheel of gedeeltelijk in bezit worden genomen en door deze zelfstandig of door private medewerking worden beheerd.

Uit boek III. De kern van alle economische verkeersinrichtingen is het marktwezen, de rechterlijke en bestuurlijke inrichting, waar waarde en prijs bepaald en uitgedrukt worden. Er zijn monopolie-, concurrentie- en getaxeerde prijzen. Het is valsch te beweren, dat alle prijs rechtvaardig is, en dat de schatting der partijen alle prijzen rechtvaardigt. De juiste prijs is degene, welke steunt op de algemeene schatting van de normale economische en zedelijke bestanddeelen der waarde.

Het krediet is een uitbreiding van het ruilverkeer, waarbij het vertrouwen als ruilmiddel wordt ingeschakeld. Tot stand kwamen het pand-, het grond-, het landbouw-, het middenstands-, het volks- en het Staatskrediet.

Het internationaal ruilverkeer bedoelt den handel, welke gedreven wordt tusschen twee of meer verschillende volkeren.

Het vraagstuk van vrijhandel en bescherming is er een van internationale handelspolitiek, dat vooral van beteekenis werd met het opkomen der moderne staten.

[p. 178]

Uit Boek IV. In het vraagstuk der grondrente verliest Ricardo het arbeidswaardestandpunt uit het oog. De wettigheid van de grondrente staat in innig verband met deze van den privaten eigendom. De gezonde verhouding tusschen pachters en grondbezitters is een der voornaamste voorwaarden eener gezonde economie. De standsorganisatie moet het uitgangspunt worden van de sociale, politieke en kultureele macht der landbouwers, der pachters en der grondeigenaars. De beste oplossing tot ware socialisatie van den grondeigendom ligt op den weg eener landbouwpolitiek, welke niet alleen leidt tot gezonde socialiseering der verhoudingen, maar vooral door vermeerdering der zelfstandige landbouwbedrijven tot versterking en uitbreiding van den landelijken middenstand.

De kapitaalrente doet zich voor als een vergoeding voor de medewerking van het kapitaal in het productieproces. In vele gevallen wordt het kapitaal een inkomen toegekend, dat niet in verhouding staat met zijn productiekracht en het voortbrengingsproces. Niet de winst, de rijkdom is het doel der volkshuishouding, maar wel de sociale verdeeling der winsten, gesteund op het sociaal doeleinde van het privaat kapitaal, zoodat alle kapitaalrentvermindering niet als een euvel is te beschouwen.

Het arbeidsloon is een vorm van vergoeding voor den arbeid, verricht door den werkman ten behoeve van den werkgever. De loonsbepaling wordt bemoeilijkt door de warenprijzen en door de onrust van het geldwezen. De noodzakelijke verstandhouding tusschen arbeiders, arbeidnemers en verbruikers, steunend op de economische en de sociaal-psychologische werkelijkheid, heeft aanleiding gegeven tot de gedachte der bedrijfsorganisatie en der loonraden. De mensch is het waardevolste economisch aktivum; nochtans kan optimale werkkracht niet bereikt worden door loonsvermindering, die bovendien het nuttig effect der productie zou schaden.

Het loonverdrag is een overeenkomst waardoor de arbeidsnemer zich verplicht te werken onder het gezag, de leiding en het toezicht van den arbeidsgever, mits een zekere, bepaalde en onmiddellijke vergoeding. Om de ongunstige arbeidsvoorwaarden van het loonverdrag te wijzigen, hebben de arbeiders vreedzame, maar ook geweldige middelen te hunner beschikking (de werkstaking). Alle sociale hervorming moet uitgaan van een hervorming der sociale mentaliteit. Daar het loon, over het algemeen, ontoereikend is om in de kwade kansen van het arbeidsleven te voorzien, zoo werden voorzorgsinstellingen tot stand gebracht, die door besparing, verzekering of weldadigheid het inkomen van den arbeider aanvullen. De sociale verzekeringen op grondslag van verplichtende medewerking van patroon, werkman en Staat, blijven een noodzakelijke inrichting

[p. 179]

in de hypothesis der moderne volkshuishoudkunde. De oplossing van het vraagstuk der weldadigheid hangt af van de goede richting van den privaten en openbaren bijstand, welke, elkander aanvullend, door stoffelijke, maar vooral door geestelijke en zedelijke middelen de ellende moeten bestrijden. Het zuiver ondernemingsgewin nu, is een overschot, dat noch zuiver arbeidsloon, noch zuiver kapitaalrente in zich besluit. De kapitalistische onderneming zou moeten vervangen worden door de solidariteitsonderneming, opdat door innige persoonlijke samenwerking van kapitaal en arbeid, de winsten rechtmatiger kunnen verdeeld worden, naar gelang de technische, commercieele en financieele medewerking en verantwoordelijkheid der productie factoren.

Uit boek V. Ons volk moet beter begrijpen, dat uitgaven voor zijn sociale organisaties geen nutteloos verteer zijn en dat goed besteed geld voor zijn kultuurbehoeften beter evenwicht in zijn huishouden verschaft, en ook zijn geluk vermeerdert.

De verbruikers kunnen hoofdzakelijk bijdragen tot betere inrichting van handel en nijverheid, tot wijziging der prijzenpolitiek, uitschakeling der tusschenpersonen, instelling van nauwer verband tusschen productie en verbruik, bevoordeeliging van de nationale productie.

De bestuurders van het land mogen zich het recht niet toeeigenen de belastingbetalers uit te persen, of de Staatsinkomsten voor pseudo-demagogische doeleinden te misbruiken.

De geld- en wisselcrisis wijst op schaarschte aan geld, of op slechte munt en storing in het leven van het ruilmiddel. De oorzaken der crisis liggen in gemis aan evenwicht van productie en verbruik, teweeggebracht door objectieve en subjectieve storing tusschen de bewuste en onbewuste factoren van den economischen processus. Het egoïsme van enkelingen en volkeren blijft de grondoorzaak der heerschende crisis.

Zoo men het hooger levensdoeleinde uit het oog verliest, zoo de liefde ondergaat, dan heeft Kant gelijk ‘dat het geen waarde meer heeft op aarde te leven.’

Boek VI legt ons de moderne economische gedachtenstroomingen uit. Het mercantilisme is het nationalisme met, als leidende gedachte, het beginsel der economische en politieke centralisatie. De intensiever geldomloop, de groote ontdekkingen der 15^e en 16^e eeuw, de utilitaristische en absolutistische strekking werkten samen om het mercantilisme tot stand te brengen. Een der beste mercantilistische schrijvers is James Stewart (1712-1780). In Duitschland bloeide deze politiek het krachtigst onder Frederik den Groote. Het mercantilisme heeft den handel en de nijverheid sterk bevorderd, doch de welvaart, het geluk en de vrede van een volk eischen bovenal ontwikkeling van de geestelijke krachten, die de harmonische bevrediging voor al de

[p. 180]

levensbehoeften van dit volk waarborgen. Niemand heeft klaarder de drogredenen van het mercantilisme aangetoond dan David Hume.

De beteekenis der physiocratie, die in de tweede helft der 18^e eeuw als economische school ontstond, wordt samengevat in: vrijheid, landbouw, en hervorming der Staatsfinanciën. De theorie der physiocraten vinden wij terug bij Quesnay en Turgot. Het patriotisme vreezend, zijn zij internationalist in het belang van den vrede. Te groot belang hechtend aan de natuurlijke orde, hebben zij het relativiteitsbeginsel over het hoofd gezien.

Vooral na Adam Smith verkrijgt de liberale leer haar uitgesproken karakter. Uitgaande van een zedelijk utilitarisme en van een individualistische sociaalphilosophie, heeft Smith en zijn volgelingen de volkshuishoudkunde en den rijkdom als een doeleinde beschouwd, als een streven naar ruilwaarde, naar kapitaalbezit, dat, buiten de Staatstusschenkomst, door economischen concurrentiestrijd wordt bereikt. De geest van het liberalisme doordringt nog diep de ideologie der massa.

Van in het begin der 19^e eeuw kenmerkt het socialisme zich als blijvende verschijning in de industrieele kultuurlanden. De socialisten willen de onbeperkte macht van den enkeling op den Staat toepassen. Rodbertus was de Ricardo van deze leer. Het Staatssocialisme eischt een verregaande sociale wetgeving, socialisatie van alle bedrijven, die een dreigend monopolistisch karakter dragen. Het kan geen vrede brengen, omdat het gehecht is aan de stof en niet broederlijk is. Het kapitalistisch werkhuis moet plaats maken voor het socialistisch werkhuis, eigendom der vereenigde, vrije en autonome arbeidsorganisaties.

Het Bolsjewisme, de leer van de daad, is de actieve uitdrukking van het marxisme.

Het anarchisme wil van geen centraal gezag en volgt een tactiek van geweld.

Bernstein, de revisionist, zegt, dat op de leer, dat de loonarbeiders niet genoegzaam betaald worden, wetenschappelijk geen socialisme is op te bouwen. Als economisch stelsel is het een ondoelmatige inrichting; als algemeen stelsel een besnoeiing der menschelijke werkzaamheid, een ongeschikt middel om de volkshuishouding te bevorderen.

De theoretici van de christene sociaal-economische opvattingen waren meestal sociale werkers, zoodat de leer en de sociale werking in deze strekking in innig verband met elkander staan.

Het stoffelijke mag niet boven alles gesteld. Wie van liefde leeft, zal meer economische gelijkheid bewerken. De liefde geeft recht; zij streeft niet rusteloos naar rijkdom, naar eerbewijzen en naar zelfverheffing; zij geeft zich om het geluk van anderen, tracht naar zielsontwikkeling, naar geesteshernieuwing, die alleen vrede en onsterfelijkheid brengen!

JOZEF PEETERS.