De Vlaamsche Gids. Jaargang 14

[p. 181]

Vlaamsche Kroniek

Moderne poezie...

Hou je hoed vast
want de mast
kraakt.

(GASTON BURSSENS.)

We leven in een stormigen tijd. Er waaien vreemde winden! Ook in de poëzie...

Wie uit plichtsbesef - of enkel maar uit nieuwsgierigheid - àl de verzenbundels leest, die er in de laatste maanden verschenen in ons aan poëten waarachtig niet arme Vlaanderen, krijgt het gevoel of hij stond op een stuurloos schip, door wilde vlagen her en der geslingerd... Nu eens belandt men bij stamelende dadaïsten, dan verzeilt men bij expressionisten wier rhetorische verzen ronken als dynamo's, en af en toe wenkt het zalige, edenische strand, waar wijze dichters wonen, die als van ouds hun deuntje neuren van de Liefde en het Leven... Tijdens zulk een bewogen reis houdt men voorzichtigheidshalve niet alleen zijn hoed, maar ook zijn bonzende hoofd vast.

Het gaat vooralsnog niet de richtingslijnen te bepalen waarlangs de nieuwere Vlaamsche dichtkunst zich beweegt: te veel onzer jongere poëten zijn zoekers, die door geen innerlijke noodzakelijkheid gedreven worden, - navolgers, wier modernisme enkel hierin bestaat, dat zij de schamelheid hunner banale en alledaagsche gevoelens of gedachten hullen in vreemde vormen, aan buitenlandsche dichters ontleend. Het Vlaamsche dadaïsme en dito expressionisme blijven importatieartikels. Op de toonaangevende literaire markten hebben deze dichterlijke waarden overigens reeds afgedaan en worden er niet meer gekwoteerd. Dat beide ‘ismen’ tot nog toe geen burgerrecht in nuchter Nederland konden verwerven, ligt hem hoofdzakelijk aan dit onomstreden feit: niet een der aanhangers dezer nieuwste dichterscholen bezat een zoo sterk en oorspronkelijk talent, dat hij de nieuwe poëtiek zou vermogen op te dringen. Een Paul Van Ostaeyen, die in Music Hal en Het Sienjaal, zelfs in een zoo radikaal met alle heerschende traditie breken-

[p. 182]

den bundel als Bezette Stad, blijken gaf van een waardeerbaar talent, wist zich niet te handhaven op de eens veroverde hoogte van waaruit hij de wereld onder een bizonderen gezichtshoek kon beschouwen. Het leek wel of hij allengs het spoor bijster raakte wijl hij al te veel aandacht leende aan de nieuwe geluiden, die er te allen kante opgingen. Elk zijner pogingen bleef daardoor een interessant experiment, - maar meer ook niet. We kunnen echter niet ontkennen, dat hij een positief resultaat bereikte. Hij slaagde er in moderne bestaansvormen binnen den kring van het poëtisch voelen te betrekken. In zijn verzen klonken de geluiden op van het warrelige groote-stadsleven en hij trachtte den onregelmatigen rhythmus er van door zijn poëma's te doen stuwen. Maar werd dat wel méér dan een uiterlijke en op voorbijgaande verschijnselen gesteunde vernieuwing? Zoeken wij allen niet in de poëzie de essentie van ons mensch-zijn en krijgt niet elk vers een grooter waarde naarmate er de eeuwigheid sterker in zingt? In de nieuwe poëzie, die er vooral naar streeft om het chaotische van dezen tijd met zijn duizenden verlangens en zijn wrange nooden in zijn meest vergankelijke uitzichten of in zijn radde beweeglijkheid weer te geven en zoo mogelijk te interpreteeren, treft zoo zelden een zuivere, eeuwigmenschelijke toon, waardoor in ons een snaar gaat meezinderen of in onzen geest een beeld gaat leven! We ondergaan deze poëzie. We reageeren er nimmer op. Ze is geen spiegel van ons dieper en echter mensch-zijn. We waardeeren er af en toe een zoo raak weergegeven als eigenaardig beeld in, maar geest noch hart kennen eenige emotie. Zelfs niet de verbazing om het buitensporige wordt nog in ons gewekt. Dat nieuwe kennen we zoo goed als de dichter zelf en het zou ons eerst dan vermogen te interesseeren, wanneer de diepere beteekenis er van werd ontvouwd.

De zgn. jongeren trappelen allen op hetzelfde plaatsje of loopen in het eigenste kringetje. De al of niet gewilde beperktheid van hun visie en van hun betrachten dwingt hen, zoo ze niet in opvallende herhaling vervallen willen, tot het zoeken van steeds vreemder uiterlijke vormen. Het afbreken met de traditie, door de eeuwen heen met stage zorg verfijnd, veroorzaakt aldus enkel bandeloosheid en gemis aan samenhang van den inhoud.

M. Seuphor zond twee brochures de wereld in: Te Parijs in Trombe en Wenduyne aan Zee (Uitgave: Het Overzicht, Antwerpen). Wie het geweldige leven meemaakte rond de Parijzer hallen, waar tusschen stapels victualiën de haastige menschen wriemelen, zal de suffe slapheid van het volgende gestamel, dat voor verskunst (!?) wil doorgaan, onmiddellijk beseffen:

[p. 183]

 

Uit Beauce, Brie en zelfs Normandië

 

komen ze aangewaggeld

 

de Boeren

 

van af middernacht

 

nevens het gedweeë beest

 

vertrouwelijk langs de gaslantarens

 

met weinig vreugde in de pijp

 

(vlucht der limouzinen

 

bergopwaarts naar Père Lachaise

 

uit schrik voor spoken).

Men zoekt in dit aartsslechte scholieren-proza te vergeefs naar één woord met suggestieve kracht. Méér wist M. Seuphor - de grootste dichter van Vlaanderen - niet te halen uit den onoverzienbaren beeldenrijkdom, die er zich voor zijn oog ontvouwde toen hij het gladde asfalt der hallen betrad! Even onsamenhangend en sokkerig zijn al de zgn. ‘verzen’ uit beide onooglijke brochures.

De mooi-uitgegeven bundel Piano van Gaston Burssens (Holemans, Mechelen) is dan toch nog een typografische kuriositeit. De titels van de poëma's zijn in groote gekleurde letters dwars over den tekst gedrukt. Ook Burssens meent zoo iets als verzen te schrijven en dichter te zijn omdat hij onsamenhangend en vrijwel van alle rhythme verstoken proza in onregelmatige lijnen drukken laat. Bewonder, o lezer, dit... gedicht, dat ‘Zonnebrand’ heet:

Tropiese zonnebrand

De hennen woelen in het zand

de weiden gloeien

de knechten gloeien

het haantje van den toren gloeit....

o haantje van den toren

zie naar de hennen in het zand

de knechten liggen verloren

de meiden zijn geroepen

maar niet uitverkoren

voor het koren

voor het land

voor het brandende korenland.

Het is waarachtig zonde voor het mooie Hollandsche papier - van Gelder en Zonen - waarop dergelijk gerijmel de wereld wordt ingezonden.

Seuphor en Burssens zijn zeer bleeke navolgers van Duitsche en Fransche dadaïsten. In hun poover gestamel treft niet een persoonlijke klank!

In Wijding-Musiek der Sferen door Willem van den Aker (Drukkerij L. Braeckmans, Brecht) worden we meer getroffen door de vrij rhetorikale beschrijfkunst dan door de lyrische vlucht in de uiting van gevoelens en gedachten. Niet altijd vaart de adem der poëzie door deze verzen, die meer

[p. 184]

beeldende kracht dan muzikaliteit bezitten. De dichter staat nog te zeer buiten zijn werk en blijkt meer bekommerd om het woord dan om de zuivere weergave van het bezielende gevoel. Maar ondanks de grootsprakerigheid, die menig poëma kenmerkt, mag deze bundel beschouwd worden als een der enkele goede, door vertegenwoordigers der zgn. ‘nieuwere richting’ voortgebracht.

Geert Pijnenburg heeft in Apostel (uitgegeven in eigen beheer) de verzen verzameld, die hij schreef Dr A. Borms ter eere. Woordkarig is deze jonge dichter allerminst. Zijn poëtisch kunnen houdt geen gelijken tred met zijn dithyrambischen overvloed!

A.W. Grauls, die Het Roode Raam verschijnen liet (P. Ruquoy, Delagarde en Van Uffelen, Antwerpen), poogt zijn innerlijke leven uit te zeggen in nieuwe beelden, die door de beschouwing van de onrust in het moderne leven in hem ontstonden. Ook die onrust tracht hij weer te geven.

Enkele verzen van dezen bundel brengen echter slechts een opeenvolging van beelden, waarvan de dichter noch den samenhang noch de diepere beteekenis aanduidt. Zoo ontsnapt ons de poëtische waarde van een gedicht als ‘Hoeve,’ dat enkel proza op rijm bevat:

De hond rukt blaffend aan zijn keten.
In den stal zijn de koeien nog altijd aan 't eten.

De noteboom hangt in de zonne te waaien,
De meid staat mechanisch boter te draaien... enz..

Het beeld wordt tamelijk zuiver omlijnd in deze regelen. Maar die Onvatbare muziek, die we allen hooren ruischen diep in ons zonder dat we ze kunnen bepalen, doch die de zuivere poëzie is, blijft aan dergelijk berijmd proza geheel vreemd.

Grauls hoeft maar oprecht te zijn om te slagen. Hij is een vertolker van fijne stemmingen met weemoedigen ondertoon. Hij hoort het gerucht van de jachtende wereld daarbuiten. Het vlecht zich door zijn gemijmer, wekt in zijn geest vreemde gedachtenkoppelingen.

'k Schik lotosbloemen in die vaas
en zijden kussens op den grond.
De sneltrein Tokio-Parijs
rijdt op dit uur de wereld rond...

Wanneer Grauls, die zijn beminnelijk talent geen geweld mag aandoen, een simpel liedje zingt als in ‘Vooravond’, ‘Wees blij’, ‘Dorp’ e.a. gedichten nog, dan treft hij heel dikwijls een innigen toon en is merkbaar de groote verwantschap tusschen zijn kunst en deze van menig dichter uit een vorig geslacht.

Maurice Gilliams, die tijdens den oorlog debuteerde

[p. 185]

onder den schuilnaam Floris van Merckem, bezorgde zelf een prachtdruk van de verzen, die hij bundelde onder den dubbelen titel: De Dichter en zijn Schaduw en Een jong Reiziger. (Gilliams, Antwerpen). Hier is een dichter aan het woord, die zich zelf geen geweld aandoet om oorspronkelijk te schijnen. Vergankelijke stemmingen, in hem gewekt door het dagelijksch gebeuren, geeft hij weer in eenvoud, die geen wijding uitsluit. Soms teekent Gilliams met rustige woorden een idyllisch tafereel, waaraan hij al de frischheid van zijn oorspronkelijken levenskijk weet mee te deelen om het te vernieuwen. Zóó in dit simpele vers:

De bruiloftsgasten lieten hen alleen.
Hij heeft haar blonde hand
In zijne donkre hand genomen.
De kamer in het schemerlicht der maan
Het ordelooze maal, de borden en de bloemen,
De stoelen rond de disch verspreid;
en buiten waar de weeldrigheid der boomen
ruischt en vol sidderende vogels is;
alle schatten die de feestelijke weemoed toebehooren
gelden deze nacht tot overgankelijke faam.
Hij beeft van innigheid en zucht haar naam
terwijl zijn armen om haar schouders komen.
Zij voelt de rijkdom, die haar licht ontstelt,
denkt op de maan, die op het bed
haar ranke straal reeds heeft geschoten.
En lang, terwijl haar lijf gedienstig overhelt,
heeft zij haar man aanschouwd;
en, uit verveerlijkheid in het geluk gekomen,
schuilt haar maagdelijke onnoozelheid
veilig aan zijn ontfarmen en zijn mededoogen.

Een keuze uit het werk van De Dichters van 't Fonteintje - Karel Leroux, Reimond Herreman, Richard Minne en Maurice Roelants - (Uitgave Boostens en Stols, Maastricht) wordt ingeleid door Jan van Nijlen, die de kunst dezer jongeren als volgt karakteriseert:

Hun lied onderscheidt zich van dat hunner voorgangers door een toon dien men zelden in de Vlaamsche poëzie vernam, een toon van zachtzinnige, soms weemoedige ironie... Dit is een eerste stap op den sedert langen tijd verlaten weg die naar het classicisme leidt. Het bewijst, dat deze dichters streven naar evenwicht en niet naar eene ten koste van alle andere hoedanigheden veroverde originaliteit.

Ze doen niet vreemd, deze jonge mannen, die de werkelijkheden des levens niet versmaden, noch superieur neerzien op het gewriemel der stervelingen aan den voet van den berg, waarop gemeenlijk dichters zich meenen te moeten afzonderen in contemplatie van het Schoone! Enkel de ‘gave van het lied’ onderscheidt hen van de overige menschen. Hun stemmen wekken echo's in de harten van wie hen beluisteren omdat hun

[p. 186]

verzen gedragen worden door den stroom der echte poëzie, die welt uit de innigheid van hun wezen. Een blijmoedig aanvaarden van al wat het bestaan aan jammer of blijheid biedt, schijnt deze dichters van Het Fonteintje gemeen te zijn. Ze doen niet somber, ze roemen niet op hun trots. Ze willen enkel oprecht-menschelijk zijn en dat maakt hun werk zoo sympathiek en aantrekkelijk. Dit gebed om ingekeerdheid, dat Herreman verwoordde, zullen deze jonge mannen allen wel gestameld hebben toen ze dachten aan de raadselachtige toekomst...

Heer, laat mij aan 't bijten van mijn bittre pijp
niet steeds verzake' om wat viool te strijken,
tot ik mismoedig beide te bekijken,
sta als sappige appelen, maar géén nog rijp.

Heer, laat mij niet zijn als de maand April
met bui op bui, nu zonneschijn dan regen;
lijn voor mij uit standvastige wegen,
en dat ik gansch het leven leven wil.

Laat mij door 't leed, als een bijenkorf,
met giftige angels worden gestoken;
maar laat mij, zijn de zweren doorgebroken,
bloeien uit elke voor, die 't lijden korf.

Deze smaakvol samengestelde bloemlezing baarde ons een zoo zuiver als intens genot, dat wij telkens weer hernieuwen willen...

LODE MONTEYNE.

Ontvangen boeken

De gulden Slede, door Hugo van Walden.

Nieuw Vlaanderen, door E. de Bom.

Van een Jongeling, door Maurits Neels.

Uit Liefde voor het Leven, door Maurits Neels.

Literaire Profielen, door Joris Eeckhout.

Drie Jaren Belgische Bastille, door Ad. van der Heyde.

Het Leven van Herman Coene, door Ernest Claes.

De Tuin der Hesperiden, door J.H. Poté.

Kindervriendjes, I en II, door C. Astaes.

Marieken van Nieumeghen, uitgegeven door Dr Cordemans.

De heilige Berg, door Karel Van den Oever.

Typen, door Cyriel Buysse.

Zwart en Goud, door Marc. R. Breyne.

Van Lente en Liefde, door Germana van Herbruggen.

Liederen voor Maria, door August van Cauwelaert.

Pan II, door Karel de Winter.