De Vlaamsche Gids. Jaargang 14

[p. 35]

Onderwijs en Opvoeding

Daar we het vraagpunt der beroepsoriënteering een gunstbeurt wilden geven, bleven enkele werken daarbuiten, als die van Dr. Fr. W. Foerster, Dr. J.H. Gunning, O. Barendsen op bespreking wachten.

Van Dr. Foerster liggen hier vóor ons Karaktervorming en Levenswandel (uitg. J. Ploegsma, Zeist). Foerster is in de ziel een wijsgeer, wiens opvattingen kunnen teruggebracht worden tot de volgende uitspraken van hem: ‘alle kultuurproblemen zijn in hun diepsten wortel opvoedingsproblemen’ en ‘het probleem der schooltucht en de karaktervorming moet men niet behandelen als een geïsoleerd probleem der pedagogische techniek, maar in verband met de grondslagen van het menschenleven.’ Leven en opvoeding zijn voor hem één en dienen volgens hem te staan in het teeken van het kristelijk kultuurbegrip. En nu moge men deze zienswijze, vooral in haar tweede helft, bijtreden ofwel niet, daar zit in Foerster's subtiele ontleding van het karakter in zijn samenstellende elementen, in zijn persoonlijken, konsekwenten opbouw van de zedelijke opvoeding, naar deze elementen, en in de taal van Foerster ook zulke aantrekkelijkheid, dat men al lezende er dikwijls de ‘andere’ zienswijze bij vergeet, om maar alleen het proza als zoodanig te genieten. Maar telkens en telkens loopt die zienswijze uit op steeds dezelfde kritiek op onzen tijd, die, volgens Foerster, onderwijst en niet opvoedt, wetenschappelijke experimenteering stelt boven zelfonderzoek en zelfkennis, tucht- en bandeloosheid onschadelijk acht. En dan wordt Foerster, trots den schijnbaren durf waarmede hij 't moderne leven inkijkt, een man die dat leven terugbrengen wil tot een zoogenaamd eenig mogelijk ideaal, dat kristelijk-godsdienstig is. Wij zeggen daarom: lees Foerster, want hij is voor wie aan opvoeding doet het lezen overwaard, - maar houd u de vrijheid voor, desnoods andere opvattingen en konkluzies voor te trekken.

Van Dr. J.H. Gunning maakten we de Verzamelde paedagogische opstellen, nieuwe reeks door (uitg. S.L. van Looy, Amsterdam). Dit is de derde gebundelde reeks opstellen van denzelfden auteur; opstellen zonder meer onderling verband dan dat ze samen in den breedst mogelijken zin het werk der

[p. 36]

opvoeding dienen. Jawel, ook Gunning is een diep godsdienstig mensch, getuige een paar opstellen waarin godsdienstige vragen op meer dan zakelijke wijze ter bespreking komen; maar zulks weerhoudt hem niet, ‘onzen tijd in al zijn grootheid en grootschheid voor oogen te stellen’ en voor het overige alle behandelde onderwerpen te plaatsen in het teeken van dien tijd en van de werkelijkheid. De opstellen in dit boek zijn meestal voordrachten, vóór 1920 door Dr. Gunning gehouden; een prachtstuk daaronder is ‘Fröbel's grondgedachten, ter inleiding tot de studie zijner werken’ en even degelijke brokken in hun aard zijn ‘De paedagogiek en de middelbare school’ en ‘Volksschool of Vakschool? Algemeen vormend onderwijs of beroepsopleiding?’ Wat we in die stukken en elders bewonderen is Gunning's sterke belezenheid en even sterk doorgevoerde redeneering, met telkens den bewusten wil, het gesproken of geschreven woord de aktueele onderwijs- en opvoedingsproblemen praktisch van dienst te maken. Dit sluit echter nooit een hoogere vlucht, of althans de bedoeling den mensch zedelijk op te tillen, uit; men leze maar eens, in verband daarmee, de voordracht ‘Waartoe moeten wij onze kinderen opvoeden?’ om bewust van den adel te worden ‘gevers, dieners en werkers’ te zijn.

O. Barendsen liet een reeks opstellen Over de kunst van opvoeden na (uitg. J. Ploegsma, Zeist), een vijftigtal stukjes over allerhande onderwerpen op het gebied van psychologie en opvoeding. We hebben daar wel genot aan beleefd, in dien zin dat het een aangename verpoozing is tusschenbei een los hoofdstukje van drie, vier bladzijden over de taal, de pasgeborene, den puberteitsleeftijd, het schatten van intelligentie, angst en vrees, erotische gevoelens en zoo meer te lezen; en we stellen ons best voor, dat beginnelingen in het opvoedkundig vak er makkelijk mee op dreef geraken. Maar die bladzijden wekken dikwijls den indruk, dat Barendsen er wel eens luchthartig over heen praat, trots den ernst der aangeroerde onderwerpen; wat jammer is voor iemand, die vroeger zulk diepgaand werk liet verschijnen.

Jac. Van Looy bracht ons zijn Jaapje in zesden druk (uitg. S.L. Van Looy); eigenlijk geen paedagogisch werk, maar een boek zoo fijn gedetailleerd aan psychologische waarneming van een 6 tot 10 jarig jongetje en vooral zoo uitzonderlijk raak aan observeering van Jaapje's kindertaal, dat een opvoeder in dien broekvent het levend beeld vindt van vele openbarende Jaapjes in en buiten school.

Mien Labberton liet Kinderstemmen verschijnen (uitg. W. De Haan, Utrecht), die naaste familie zijn van Cohen de Vries' ‘Uit de school geklapt’ en ‘Kinderen uit mijn klas.’ Alleen,

[p. 37]

hier wordt niet enkel uit de school, maar ook uit de dagelijksche huis- en kinderwereld gepraat, ietwat min spontaan en ongekunsteld dan door Cohen de Vries, maar toch, in een tiental schetsjes, weer even hartelijk, medelevend met kindervreugd en kinderleed.

Op praktisch onderwijsgebied ontvingen we een werk van J.M. Mackinder: Individual work in infants' schools (uitg. Educational Publishing Co, Londen); het is bizonder belangwekkend om de zeer konkreet voorlichtende inleiding van T.P. Nunn, maar vooral om de origineele wijze waarop J.M. Mackinder zelf de kinderen naar den geest van Montessori, het lezen, het stellen, het rekenen bijbrengt, met behulp van het daarbij aangepast materiaal. Dit boek is op persoonlijke ervaring gesteund. Op ervaring ook steunen E.F.O' Neill's Une école active en Angleterre en G. Kerschensteiner's L'école active dans le cadre de l'école primaire (uitg. M. Lamertin, Brussel); beide boekjes zijn enkel overzichtelijk, maar prikkelen tot nader kennismaking, het eerste met O' Neill's werkelijke uitslagen, waaromtrent we ietwat skeptisch blijven, het laatste met de te Munchen ingetreden verbeteringen, aan de hand van Kerschensteiner's doortastendheid.

Buiten de rechtstreeksche onderwijszaak staande, verscheen een boekje van Jules Fontègne: Avant d'entrer en apprentissage (uitg. Eyrolles, Parijs). Het kwam ons te laat toe om het, in verband met beroepsoriënteering, vroeger aan te kondigen; 't was anders wel de moeite waard om de zakelijke monographie van een groot aantal ambachten en beroepen, zooals door Fontègne in Elzas-Lotharingen samengesteld. Is het trouwens niet wat, naast hem, Jac. van Ginneken voor Nederland tot stand wil brengen?

Heelemaal vreemd aan 't onderwijs als zoodanig schijnen drie werken te zijn, die Maurice Bouchor kort na elkander bracht: Théâtre pour les jeunes filles, Théâtre du Petit Chaperon rouge en Théâtre pour les écoles (uitg. A. Colin, Parijs). De laatste titel laat wel vermoeden, dat Bouchor er gaarne schoolkinderen bij betrekt; en wie de zes stukjes er in leest, die elk niet meer dan een half uurtje vergen, is geneigd met 10 tot 12 jarige kinderen eens de proef te wagen, want daar zit vast bekoring in. En minstens even aantrekkelijk, maar voor ouderen bestemd, doet het doormaken van de andere verzamelingen van vier en van vijf tooneelstukjes aan. Maar dan stellen die, naar hun taal en rolverdeeling wel aardige produkten, een aantal eischen, waaraan door privaatgezelschappen van half- en heel-volwassenen eenigermate, maar door schoolkinderen in geen geval kan worden voldaan. Daar loopt trouwens aan het instudeeren van tooneelstukjes door kinderen een inspanning verbonden, die we

[p. 38]

ternauwernood loonend achten. Een heel andere konkluzie trokken we, toen we het boekje Marionetten lazen, dat J.W.F. Werumeus Buning, G. van Wessem en C.J. Kelk samenstelden (uitg. S.L. van Looy, Amsterdam). We troffen er een ongewoon groot aantal taalfouten in aan, maar we hielden ons overtuigd, vooral dan gesteund door de bijdragen van Roelvink en Van Wessem, dat een poppenkast, bespeeld door volwassenen die de kinderpsychologie weten aan te voelen, aan de jeugd positieve diensten kan bewijzen; in die richting is ten onzent nog alles te doen.

We sluiten deze kroniek met de aankondiging van enkele schoolboeken.

Dr. M.G. de Boer en L.J. de Wilde brengen ons in nieuwe uitgaaf hun vierdeelige bloemlezing Historische lectuur (uitg. P. Noordhoff, Groningen); deze omvat de oude geschiedenis, de middeleeuwen, de nieuwe geschiedenis, de nieuwste geschiedenis en ontleent haar stof liever aan wetenschappelijk- historische dan aan romantische bronnen, - wat haar dan ook vooral voor het middelbaar onderwijs geschikt maakt. Het geldt hier algemeene wereldgeschiedenis; we wenschten, dat België zulke bloemlezing betrekkelijk zijn eigen historie rijk was.

Van Dr. O.W. Thomé verschijnt, ook in nieuwe uitgaaf, het Leerboek der dierkunde, bewerkt door Dr. J.J. Prins (uitg. P. Noordhoff, Groningen); de drie deelen behandelen het menschelijk lichaam, de gewervelde dieren en de ongewervelde dieren. Naast het bizonder zakelijke van den inhoud, waarvan de tekst voor meer gevorderde leerlingen in kleiner letter gedrukt is, treft ons vooral de weelde aan illustraties, zoo naar hun aantal als naar hun uitzonderlijk mooie uitvoering.

Van Dr. H.C. Geuken ligt hier De hygiëne en het schoolleven (uitg. W. Versluys, Amsterdam), eigenlijk een bron van praktische inlichtingen over de lichamelijke funkties bij het kind, over lichaams- en geestesstoringen en ziekten en hun behandeling.

Dr. Julius Wiegand schenkt ons een uitvoerige Geschichte der deutschen Dichtung, mit Bilderanhang (uitg. H. Schaffstein, Keulen), met, als toevoeging aan den titel: ‘in strenger Systematik, nach Gedanken, Stoffen und Formen, in fortgesetzten Längs-und Querschnitten.’ Hier gaat het niet om de chronologische opeenvolging van dichterlevens, met of zonder portretten, maar om den groei en den ontwikkelingsgang der dichtkunst door de eeuwen heen, van de oudheid tot in 1920, en om de karakteriseering van de historische en dichterlijke perioden, in hun onderlinge wisselwerkingen en kontrasten. De platen tot slot staan mede in het teeken daarvan. Voor leeraars M.O. is dit werk een prachtstuk. Het zou alleen maar, ter illustratie, een

[p. 39]

bijgaande uitgebreide bloemlezing moeten doen ontstaan, om samen daarmee een standaardwerk te worden, dat een nieuwen geest zou blijken in te luiden.

Eindelijk vermelden we nog den vierden druk van Selma Lagerlöf's Niels Holgersson's wonderbare reis (uitg. H.J.W. Becht, Amsterdam). Die reis is in zooverre wonderbaar, dat Niels op den rug van een wilde gans over het Zweedsche land trekt, wat de schrijfster gelegenheid biedt van het heele boek één sprookje te maken, dat beurtelings aan Andersen, aan Swift en aan Van Eeden denken doet. 't Is een boek voor veertienjarigen en ouderen, zoo ge wilt; maar 't is vooral, om zijn tooverachtige Noorsche beschrijvingen, een heerlijk werk in handen van een onderwijzer. Weet men b.v., dat die Niels Holgersson aanleiding gaf tot het maken van daarbij aangepaste diapositieven-reeksen en films en dat Cohen en Keuning, in Nederland, er een bizonder mooi aardrijkskundig leesboek ‘Ons mooi en nijver Nederland’, op geschoeid hebben? Een boek om te bezitten dus.

H. VAN TICHELEN.