De Vlaamsche Gids. Jaargang 13

[p. 559]

Beeldende Kunsten
De driejaarlijksche tentoonstelling van schoone kunsten, te Gent

Indrukken en Nabetrachtingen
II

Op de Gentsche Driejaarlijksche waren er slechts drie buitenlandsche afdeelingen: de Fransche, de Engelsche en de Canadeesche. Waarom geen Hollandsche? Alleen een zeer interessante Spanjaard, Cordona, en de bekende Japanner Foujita, waren er vertegenwoordigd. Van de Italianen, om van de Duitschers en de Oostenrijkers niet te spreken, geen spoor.

Welk onmiddellijk nut heeft een Fransche afdeeling op deze Driejaarlijksche voor onze jonge Belgische kunstenaars opgeleverd, waar eersterangskunstenaars als P. Signac, Le Sidaner, d'Espagnat en Ménard, voor-oorlogsche beroemdheden, bepaald het voordeeligst, doch niet met hun allerbeste of allerlaatste werken te voorschijn kwamen? Navolging van zulke meesters is terecht komen in een straatje zonder einde.

Van de ‘Jeune peinture’, aldaar vertegenwoordigd, leek ons het werk van Picart-Ledoux vol beloften. Bij hem hebben wij dat bewust streven naar moderne vereenvoudiging, zonder dat hinderlijk geometrisch ontleden van cubisten als de Fransch-Spaansche Zarraga in ‘September’, Vlaminck in ‘Bords de l'Oise’. In ‘Le peintre et son modèle’, maar vooral in ‘Femme assise nue’ van Picart-Ledoux werd het bijkomstige weggelaten, zonder dat hierdoor kwaliteiten van lijn en kleur werden benadeeld. Het werk van Picart-Ledoux getuigde van een zeldzame wilskracht, die van hem voor de gezondmaking van de hedendaagsche Fransche kunst veel doet verwachten. Zeer ‘gepousseerde’ portretten van Alfred Lombard: ‘La Martiniquaise’ en van Mela Muter: ‘Portrait’ (Mansportret met pijp), 'n proeve van 'n onstoffelijk naakt van Asselin ‘Nu’, synthetische landschappen van Albert Marquet: ‘La Rochelle’ en ‘Rade d' Alger’, 'n intiem-bekoorlijke parel-grijze ‘Nature morte’ van Edelman en 'n paar zonnige exotische tafereeltjes van Lam-

[p. 560]

brecht - wat 'n Vlaamsche namen onder die Franschen! - vielen zeer in den smaak.

Groot was de afstand tusschen de Engelsche en de Canadeesche kunstprestaties op de Driejaarlijksche. Engeland, ‘old England’, land van sterke traditie, bood eenige oprecht goede werken aan, vooral in het portret-genre. De roem van Sir William Orpen is ontzaglijk in Engeland en daarbuiten en welverdiend. Zijne portretten - wij schreven bijna miniaturen - van The Hon. Percy Wyndham en van Mrs Wyndham zijn dan ook algemeen bewonderd geworden. Levensecht en sprekend zijn deze ‘Gentleman’ en ‘Gentlewoman’ als voor hun milieu geknipt geworden door den kunstenaar en zulks met een minimum van middelen, die zijn werk voordeelig zouden plaatsen in de rij van de meesterstukjes der Hollandsche kleinmeesters.

‘La bella Andaluza’ van T.C. Dugdale dompelde ons terug in den ouden, maar steeds modernen Velasquez. Geheel in de 18^e eeuwsche Engelsche portret-traditie was A.K. Browning's ‘Hélène’, die een waardige tegenhanger had in R.G. Eves' ‘Miss Barbara Scott’. Enkel het zelfportret van W. Rothenstein deed modern aan; al het overige was een rondzwerven langs van ouds bekende veilige kunstpaden.

‘Strand te Llandstephen’ van D. Muirhead en ‘Golden Cup te Ascot’ van Sir John Lavery werden zeer opgemerkt.

Exotisch aantrekkelijk, maar vreeselijk oppervlakkig was het aandeel der Canadeezen. Al de landschappen, van nature pittoresk, vertoonden verwantschap; waarschijnlijk werd dit veroorzaakt door een gemeenschappelijk streven naar decoratieve werking.

Opvallend weinig beeldhouwwerk in de buitenlandsche afdeelingen. Een groote naam: Emile-Antoine Bourdelle uit Parijs had twee kleine bronzen koppen ingestuurd: ‘Heracles’, heelemaal in den archaïstisch-Griekschen trant van de 7^e eeuw vóór Christus gehouden en een ‘Pallas Athéne’, die niets goddelijks vertoonde, maar zuur en snibbig vóór zich uitkeek. Henry Wilson prijkte in de Engelsche afdeeling met een allerliefst bronsje: een God (Hermes) met Bacchus-kindje op den schouder.

* * *

Monumentale schilderkunst is een stokpaardje geweest van menig Belgisch schilder, vooral sedert 1850. Het verval van het Romantiek historieschilderen heeft daar geen einde aan gemaakt, de Rubensiaansche visioenen van Wappers en De Keyser bleven sommigen bekoren, trots de kentering der tijden. Op deze Driejaarlijksche was er slechts één voorbeeld van: ‘De Machten’

[p. 561]

van niemand minder dan Jean Delville. In kontrasteerende kleuren en lijnenspel wikkelt zich de strijd af van de machten der duisternis, de verdierlijkte oorlogsduivels tegen de machten van het licht, de schutsengelen van den vrede, van den Godmensch der Liefde. Een genius met opgeheschen fakkel verkondigt het geloof in de overwinning van het ideaal. Het meesterschap waarmede zulk een verheven onderwerp plastisch werd verwezenlijkt is des te bewonderenswaardiger doordat het den jongeren tegenwoordig mangelt aan wilskracht en laat ons het er aan toevoegen, geduld om zulk een episch gegeven zonder zwakheid of bombast op het doek te brengen. De schoonste eigenschap van Delville lijkt ons gevoel naar het schoone evenwicht in alles: kleur, lijn, massa. Zijn kunst is uit den tijd, staat feitelijk boven den tijd, ze verzoent ons met een Renaissannce-ideaal, dat opbloeide uit veredelde natuur.

De religieuse kunst geniet tegenwoordig veel tegemoetkoming. De loffelijke bemoeiïngen van den kunstminnenden Abt Crooy met zijn religieuse kunstsalons zijn er ook al niet vreemd aan. Vreemd was het dan ook dat de twee of drie kenmerkende persoonlijkheden op dit gebied in de Belgische kunst van heden, Gustave Van de Woestijne, Albert Servaes en George Minne, zich hadden onthouden.

De groote Fransche schilder en theoreticus van de religieuse schildersbeweging in Frankrijk, Maurice Denis, was wel vertegenwoordigd in de Fransche afdeeling met o.a.... een ‘Avondbad’: een kindje dat door twee vrouwspersonen in een badje wordt gedompeld. Het doek had zeker kwaliteiten van innigheid en schoone kleur, maar hing feitelijk verloren tusschen geburen van naar ons oordeel grooter virtuositeit.

Hoeveel pathetischer was de wild-hartstochtelijke ‘Madonna’ van Leonard de Buck, van wien het vurig-mystiek temperament, op z'n Spaansch, alle zoeterigheid uit zijn voorstelling had willen bannen, ook uit de schildering, die in brio niet hoefde onder te doen voor de flink geschilderde demonische visioenen, hoe verschillend ook beider opvatting moge zijn, van J.F. De Boevere. Wellicht zal men het werk van De Boevere, die een ziekelijke obsessie heeft van het fatale vrouwelijke, niet bepaald stichtend vinden, maar welk een ras-schilder, ook in het would be moraliseerende is deze leerling van Hieronymus Bosch en van Félicien Rops!

‘Innigheid’ is het parool van de religieuse schilders, maar weinigen hadden zulks op deze tentoonstelling bereikt als Oscar Colbrandt en Evariste de Buck, die beiden op zeer verschillende manier hun werk (de eerste ‘St. Franciscus’, de tweede ‘Vlucht naar Egypte’) met innigheid hebben doorkneed.

Vermelden wij nog Tony Van Os met ‘Christus in Vlaande-

[p. 562]

ren’ en Jef Leempoels met ‘Processiezangers’: portretten van ingetogen, oprecht vrome of huichelende aangezichten van biddende geestelijken en leeken, epigonen-werk van waarde, maar zonder uitkomst noch genialiteit. Gelukkiglijk hing daar ook ‘Een Deerne’ van hem, die heel wat steviger in elkaar zat dan zijn vrome chromografie.

Het religieuse interieur, veel meer dan het religieus landschap, heeft onder de Belgische schilders beoefenaars gevonden. De groote Delaunois had hier een aantal zeer merkwaardige doeken: landschappen en kerkinterieurs. Zonder overdrijving kregen we het ingetogen leven van Leuven en zijn monastieke ommelanden te aanschouwen, zooals een sympathiseerende leek dat ziet: vol geheimzinnige devote praktijken, waaraan de Roomsche eeredienst zoo bijzonder rijk is.

Het religieus landschap, dat zelf een gebed is, was het best bereikt in een verloren gehangen schilderij van Victor de Budt: ‘Boerenhuis op de Veluwe’, dat een zeldzame voornaamheid van kleur vertoonde met misschien te veel opzettelijkheid in de als oogen blikkerende vensters. Ook Baksteen wist te bekoren door een piëteitsvol landschap: ‘De Kempen’, dat jammer genoeg niet vrij was van effektzoekerij, vooral in het overdreven wolkengevaarte.

Het Landschap zonder meer was in alle schakeeringen voor handen: een grootsch stuk van documentaire waarde: ‘De IJzer te Nieuwpoort’, kort na den oorlog gemaakt, van Arthur Trealliw, een flink gebouwd, ongewoon kleursober werk van Pieter Gorus: ‘De Schelde in den Winter’; beide kunstenaars blijven het impressionisme getrouw en zich zelf vrijwel gelijk. Anders gesteld is het met Modest Huys, die in ‘Heerlijke herfst’ ons een pallieterachtig landschap voor oogen toovert, dat de gebreken van zijn deugden sterk in 't oog doet springen: slordige teekening en gebrek aan diepte naast stoute typeering, b.v. in dien eenigen prachtigen halfontlooverden wilg.

Verder geëvolueerd is Albert Claeys, die zeer oorspronkelijk synthetiseert door overzichtelijke panoramatische groepeering. Misschien brengt het hij éénmaal verder dan de zich steeds herhalende, maar toch aantrekkelijke Valerius de Saedeleer, die hier met een Breugelsch ‘Winterlandschap’ uitpakte. Modern Breugelsch schenen ons de dorpgezichten van Taelemans.

Georges Latinis en zijn discipel Leo Piron leidden ons binnen in de stilte van zondagsche dorpswoningen, boerderijen of begijnhoven, die zij met pijnlijke nauwkeurigheid volgens meetkundige schema's afgrenzen en daarna kleuren.

Wij gelooven niet dat er in België thans veel schilders zijn van stillevens, die Maurice Dupuis overtreffen. Wijlen Alfred Verhaeren, die alhier verscheidene algemeen bewonderde stil-

[p. 563]

levens had, heeft een waardigen opvolger gevonden, eenvoudiger, democratischer, zonder Verhaeren's liefde voor mooie luxemeubelen en stoffen, waarvan hij blijk gaf in dat onovertroffen artistiek weelderig ‘Interieur met Corduaanschen stoel’.

Portretten waren er veel op de Driejaarlijksche: een buitengewoon constructief zelfportret van Marcel Deruelle; de Dogmaticus, dat zeer werd opgemerkt, een onvergetelijk mansportret van Paul Bussens: ‘Portret van M.d.W..’, een innig, in een bleeke gamma gehouden ‘Portret van Hugo Van den Abeele’ door den veelbelovenden Herman Maes, portretten van violonisten van André Cluysenaer en van Detilleux; geslaagde mondaine portretten van Watelet en Guéquier, maar bovenal het ‘Portret mijner Moeder’ van Alfred Bastien. Zelden hebben we zulk een innigheid plastisch uitgewerkt gezien als in dit beeld van een zieke oude vrouw, die droomerig naar een boek geplaatst tegen een Madonnabeeldje staart. Is ze aan 't bidden? Schooner gebed dan wat haar zoon voor haar schilderde vindt men slechts in het werk van een Nicolaes Maes of van een Rembrandt.

Scherpe zelfportretten van Herman Courtens en Van Puyenbroeck waren ook aanwezig. Eenige naakten trokken de aandacht, dat van Buyle wel het meest, maar ook het werk van Bentos (O. de Maertelaere), Richir, Gouweloos, Baes en Boulez vond talrijke bewonderaars.

Paarden- en dierenschilders waren er slechts enkele: meesterlijke ‘Natiepaarden’ van Farasijn, een monumentaal ‘Natiepaard’ van Bossiers, (alleen den voerman op het paard had hij best weggelaten), een reeks kartonnen prijshengsten van Inghels, die heel wat voordeeliger uitkomt als beeldhouwer.

De honden van Raph Robert in dat deerniswekkend tafereel ‘Bij den hondenbeul’ hebben menigen liefhebber getroost over het verval van het ten onzent éénmaal zoo bloeiende genre, waaraan de naam van Joseph Stevens gehecht blijft

* * *

De Belgische beeldhouwkunst doorworstelt een krisis, die gedeeltelijk te wijten is aan het op sleeptouw nemen der beeldhouwkunst door de moderne bouwkunst, gedeeltelijk aan de over-productie van oorlogsgedenkteekens, die maar al te veel het karakter van het in serie vervaardigen der moderne industrie hebben aangenomen. Maar zou er soms ook geen gemis zijn aan werkelijk groote beeldhouwerspersoonlijkheden? In de afdeeling van het Verbond van Kunstschilders en Beeldhouwers waren er toch nog enkele, die de traditie van een Constantin Meunier hoog hielden. Jules Van Biesbroeck allereerst, die alle

[p. 564]

geheimen van het vak meester is en het toppunt van effekt bekwam in die episch-tragische groep: ‘Hongersnood’.

Een kleine expressieve ‘Piëta’ van Sinia werd te recht opgemerkt. Marin had een paar machtige en tevens sierlijke werken: ‘Lentebloem’, maar vooral ‘Zusterzielen’, die een beeldhouwerstemperament verraden zooals we er sedert Jef Lambeaux geen meer gehad hebben. Poetou heeft in ‘Johannes den Dooper’ ongelijk den nadruk te leggen op schilderachtige onderdeelen als oogen, baard en haardos. Wat is ten andere een beeld van den ‘Dooper’ zonder armen en handen? Een ‘Steigerende hengst’ van Dom. Inghels zette zijn schitterende reeks van Vlaamsche raspaarden voort. Een ‘Hazewind’ leerde een nieuwe zijde van zijn talent bewonderen, dat thans naar elegantie schijnt te zweemen.

* * *

Niettegenstaande het doolhof-achtige karakter van de Gentsche Driejaarlijksche bood ze voor de kenners stof genoeg aan tot belangrijke overwegingen, maar het groot publiek, dat zich de weelde niet kan veroorloven vergelijkende studiën te maken, is door den band onvoldaan gebleven. Moeten de Driejaarlijksche dan afgeschaft worden? Indien we vele artisten moesten gelooven, ja, omdat ze niet meer beantwoorden aan de volgens hen meest elementaire vereischten in zake kunstopvoeding, beoordeeling en verkoop. Het publiek raakt niet wijs uit de verwarring, wat onverschilligheid veroorzaakt, en de beoordeeling naar een toevallig aanvaard werk van een bepaalden kunstenaar is vaak onbillijk. In alle geval dringt wijziging in de inrichting zich op; een feitelijk tweeledige tentoonstelling als de laatste Driejaarlijksche is een nonsens. Eén Comiteit door de artisten zelf verkozen zou de schikking van het Salon volgens de genres moeten op zich nemen. Officieele aanmoedigingen aan de jongeren zouden daar niet langer moeten verstrekt worden. Daarvoor is gelegenheid genoeg bij de zeer talrijke ensembletentoonstellingen, waarvoor uitnoodigingen naar de bevoegde overheden worden gestuurd. En een laatste wensch: terugblikkende tentoonstellingen, hoe belangrijk de betrokken persoonlijkheden ook mogen zijn, hooren op een Driejaarlijksche niet thuis. De Driejaarlijksche moet bij hoogdringendheid een verjongingskuur ondergaan op straffe van binnen zeer korten tijd roemloos te... vergaan. Moge men dit bij tijds begrijpen aan hooger hand!

PAUL DE KEYSER.

P.S. Door plaatsgebrek moest bovenstaande opstel sterk ingekrompen worden.