De Vlaamsche Gids. Jaargang 13

[p. 379]

Fransche Letteren

Men wordt eenigszins onverschillig tegenover den onbedaarlijk wassenden vloed van romanliteratuur; vroeger was men vertwijfeld bij de gedachte, dat men op 't eerste zicht het goede uit het minderwaardige werk niet meer onderscheiden kon. Hoe men zich ook inspande, men bleef onvolledig, men verdwaalde. Het beste ontsnapte soms en onder wat men, op aanbeveling van confraters, bij de hand hield, geraakte meer dan een prul. De ondervinding leert, dat het blootc toeval den recensent met minder inspanning en tijd even goed dient. Het is dan ook niet anders dan het toeval, dat de hieronder vermelde boeken bijeengebracht heeft. Gaan we even na wat ze ons waard schenen bij een vluchtige lezing.

Van de Editions Bossard komt steeds wat goeds. In de eerste plaats leveren zij een materieel wel-verzorgd boek en gewoonlijk is de inhoud zooveel zorg waard, en hebben de werken dan altijd niet rechtstreeks wat met de Fransche letterkunde gemeens, de algemeen ontwikkelde lezer vindt er toch iets in om hem te boeien: deze laatste opmerking geldt b.v. voor l'Histoire romanesque d'Udagano, voor Autour d'Emerson en voor - garçon!....

De geschiedenis van den Koning van Vatsa werd hier voor de eerste maal uit het Sanskriet in het Fransch vertaald en geannoteerd door Prof. Félix Lacôte. Talrijke houtsneden van Jean Buhot luisteren deze prachtige uitgave op. (Ed. Bossard, 1924; fr. 21.-)

Prof. Régis Michaud (Californië) heeft onder den titel Autour d'Emerson (Bossard, 1924; fr. 15.-) elf studies over Amerikaansche schrijvers verzameld: Tboreau, William en Henry James, W.V. Moody en anderen, en Emerson zelf. Het is werkelijk de studie van het Amerikaansche denken, uitgaande van Emerson's transcendantalism, langsheen het pragmatism van W. James tot aan het intuitieve denken van heden. Bijzonder merkwaardig is het tafereel van de ideeën en zeden van het na-oorlogsche Amerika.

[p. 380]

Ook niet tot de Fransche letterkunde, maar tot de wereldliteratuur behoort Ivan Sjmelov's boeiende geschiedenis van een restaurant-bediende: - garçon!.... vertaling van H. Mongault (Bossard, 1925, fr. 7,50.) Schilderachtige stijl, eigenaardige taal, treffende bijzonderheden over het groote restaurantleven te Moscou (rond 1910), scherp realism en satire met een tragischen ondergrond. Lees het.

In de reeds rijke verzameling van ‘miskende meesterwerken’, van Bossard, prachtuitgaven aan ongelooflijk lagen prijs (fr. 12 per deel): Les Poétes lyonnais, met inleiding en nota's van J. Aynard en een mooi portret van Louise Labé, naar Woeiriot. De werken van de Lyonsche dichters uit de XVI^e eeuw zijn voor 't publiek moeilijk bereikbaar geworden. In dit deel krijgen we de volledige gedichten van Louise Labé, de mooiste verzen van Maurice Scère (voorlooper van Ronsard) en van zijn leerling Pernette du Guillet. Men is verrast deze poëzie zoo dicht bij ons te gevoelen, om haar subtiele inspiratie, buigzaam rhythme en welluidendheid.

Van een geheel ander karakter, en wellicht voor velen aantrekkelijker, is het volgende deel uit die verzameling: Restif de Ia Bretonne's Vie de mon Père, met inleiding en nota's van M. Boisson en een prachtig portret. Restif is lang in den ban geweest. Sainte Beuve noemde al zijn werk ‘modder’. Ongetwijfeld juist voor meer dan driekwart van zijn honderdvijftig deelen, - maar niet voor alles. La Vie de mon Père is niet alleen vrij van het overdreven erotism en de platheid, die Restif eigen zijn, het is een soort idylle van Fransch familieleven op het land, gepaard aan een keurige, sentimenteele uitbarsting van kinderliefde. Over dit boek en over den schrijver zelf is heel wat te zeggen in verband met den voorbereidingstijd tot de Fransche Revolutie, die Restif met zijn nuchtere, brutale scherpzinnigheid jaren van te voren voorspeld had.

Lucien Descaves is een naturalist geweest van het zuiverste water; sedert jaren heeft hij geëvolueerd zonder zijn talent te forceeren, zonder een van zijn aangeboren kwaliteiten prijs te geven. De ongewone nauwgezetheid van zijn kunst heeft hij verlevendigd door de satire van zijn scherpen geest en verhoogd door het medelijden van zijn diepvoelend hart. Letterlijk aangrijpend zijn dan ook vele bladzijden van zijn laatsten roman L'Hirondelle sous le Toit (Albin Michel), vooral die waarin met weinige rake woorden en gebaren de vernietigende ontgoocheling van een ‘marraine’ in haar beschermeling geteekend wordt.

[p. 381]

Van hooier gehalte is nochtans Le Désert de l'Amour (Grasset, 1925) van François Mauriac. Onze lezers herinneren zich misschien zijn vorig werk: Genitrix, de geschiedenis van een egoïstische moederliefde. De nieuwe roman is wat minder intens, - wellicht, omdat het speelplan wat breeder en de personen talrijker zijn; toch is hij even sterk in het ontleden en schilderen van karakters en toestanden. Men kan zoo maar niet in een paar woorden dat boek kenschetsen, nog minder het ont-leden. Dat is slechts mogelijk aan de hand van het verhaal zelf, - en daartoe ontbreekt hier ruimte. De lezer onderneme zelf dat werk, hij zal er ons dankbaar voor zijn, want Le Désert de l'Amour is Mauriac's schoonste boek, - en dat is veel gezegd.

Nog een merkwaardig verhaal, maar van geheel anderen aard: Cruautés et Tendresses van de creooische schrijfster Mevr. Drasta Houël, die de oude Fransche koloniale zeden van in den ontslavingstijd weergeeft met vuur en glans. Men leert er in kennen het zinnelijke en weidsche, het wreede en mystische van de creooische ziel. Mevr. Drasta Houël heeft een boek geschreven, dat getuigt van een buitengewoon talent, een boek, dat blijvende literaire waarde bezit.

Verleden jaar heeft men Gobineau ontgraven en het nu en dan verschijnen van vergeten werken hernieuwt steeds onze verbazing over de vruchtbaarheid van dien diplomaat, maar meer nog over zijn leesbaarheid. Le Prisonnier Chameux (Grasset, 1925), zoo pas weer voor de hand, is een roman in Walter Scott's avonturengenre, en hoewel niet zoo meesterlijk als deze auteur, noch zoo levendig als vader Dumas, vormt hij voortreffelijke lectuur. Men is verwonderd, dat hij indertijd niet meer opgang gemaakt heeft. Misschien - en wij hopen het - breekt een nieuwe lente aan voor dit slechts schijnbaar verouderde genre. Scott, Reade, Dumas hebben ons vroeger prettige stonden bezorgd en zouden dat nog kunnen. Gobineau is dit drietal waardig.

Francis Jammes bezit de stille, onverwoestbare kracht van den kalmen, rustigen, statigen werker. Zijn boeken, gedichten en romans geven den indruk van met lange tusschenpoozen te komen en toch volgen ze elkaar snel op. De kwaliteit schijnt niet onder die veelheid te lijden. Eenige maanden geleden Cloches pour deux Mariages, dan een paar dichtbundels, thans Les Robinsons basques (Mercure de France, 1925), zeer onderhoudend als verhaal, een beetje naïef, zooals met Jammes dikwijls het geval, maar met een eenvoudige sierlijkheid geschreven, die zeer gewoon schijnt, maar eigenlijk het kenmerk van den meester is.

[p. 382]

Nog een ‘provinciale’ roman: La Hutte d' Acajou (Plon-Nourrit, 1924) van Germaine Acremant, een roerende, pijnlijke, stichtende geschiedenis van een ontgoocheld meisje uit het Noorden (rond St Omaars), zuster van Mireille. Een roman naar het oude patroon, dat toch nog aantrekkelijk werk toelaat.

Vol goede gedachten en schrijfkunst zit Jules Lurkin's L'Homme à la languie merveilleuse (La Pensee française, 1924), maar het ontbreekt eenigszins aan compositie om een stevig boek uit te maken.

Aimée Villard van Charles Silvestre (Plon-Nourrit, 1925) zal niet veel gediscuteerd worden. Dit sympathieke werk, dat om zijn letterkundige hoedanigheden den Jean Revel-prije voor 1924 behaalde, is de innige uiting van iemand die de menschen liefheeft. In dezen tijd van haat en wantrouwen, spot en scepticisme is dat een merkwaardig verschijnsel.

Met bijzonder genoegen heb ik gelezen, gedacht en gevoeld in de laatste reeks verhalen van Georges Virrès: Sous les Yeux et dans le Coeur (Editions Gauloises, 1925). Die vriend en buurman van onzen betreurden Kempischen dichter Aug. Cuppens is ook een dichter van het Limburgsche land. Hij bemint en bewondert de streek en de menschen, die hem omringen. De me-lancholie van de heide en de noeste vlijt van de landlieden zijn de voorwerpen van de sympathieke kunst van Georges Virrès. Herkennen wij op iedere bladzij den schrijver van eersten rang, in ieder woord leeft de stem van den diepvoelenden, albegrijpenden mensch, wien oprecht geloof en de moedig doorstane rampen de sereniteit van den heilige geschonken hebben. Dit alles geeft de eenvoudigste verhalen van dezen voortreffelijken schrijver een duurzame waarde.

* * *

Alvorens deze kroniek te sluiten, moet ik nog een paar studies aanhalen, zonder mij echter de weelde te kunnen veroorloven er bij stil te houden.

Onder de Ronsard-studies, die te mijner kennis kwamen, scheen mij die van den Straatsburger professor Cohen de beste, klaarste, volledigste en tevens bondigste.

D^r Paul Voivenel opent een nieuw vak in de literaire kritiek met zijn boekje Remy de Gourmont vu par son médecin (Editions du Siècle, 1924), waar hij van onder physiologisch oogpunt Gourmont's kunst beschouwt en dat doet op treffende wijze.

[p. 383]

Iedereen kent waarschijnlijk reeds Anatole France en pantoufles van Broussan, dat opgang maakte, meer dan het eigenlijk verdient. Van veel beter gehalte en ernstigeren aard is M. Lahy-Hollebèque's Anatole France et les femmes (Libr. Baudinière, 1924), waaruit niet alleen France's diepe kennis van de vrouwelijke ziel blijkt, maar dat tevens een treffende studie vormt van France's standpunt tegenover de vrouw. Een werkelijk onmisbaar boek, wil men den keurigen schrijver bestudeeren.

Voor de liefhebbers van ‘namaak’: A la Manière de (Grasset) werd met een derde deel voortgezet door Paul Reboux alléén (Charles Muller is gesneuveld); dit staat, dunkt me, niet op het peil van de twee eerste deelen. In G.A. Masson hebben die schrijvers een mededinger gevonden: L'Art d'accomoder les classiques (Edit. du Siècle) is vol plezierige dingen ten koste van Homeros, Boileau, Shakespeare en tal van andere klassiekers, maar het heeft niet de letterkundige waarde van Gh. Muller en P. Reboux' pastiches.

LEO VAN RIEL.