De Vlaamsche Gids. Jaargang 13

[p. 289]

Het literaire Slagveld

Dezen titel neem ik over uit het artikeltje Meigroet, van Wies Moens in Pogen (VI 1924), waarin hij o.m. schrijft:

‘De kritiek, die kreatief zou moeten wezen, een louterende of een opstuwende kracht, altijd: overgave en daad van goede wil, heeft een agressief karakter aangenomen. Al haar werk is negatief werk. Zij is onkristelik. En dus onvruchtbaar.

Het wordt hoog tijd dat wij, die ons zelf katholieken noemen, over dit veld van distels en doornen, het gruwbare “literaire” slagveld van onze dagen, het zuiverende, glorierijke licht laten stralen van de kristelike Caritas...’

Naar den geest, zooniet naar de woorden, is deze verzuchting ook de onze. Zoo wij de woorden niet onderschrijven, dan is het omdat Wies Moens er zich in toont, zooals hij ook nog als lyrisch dichter is: wel schoon begaafd en wel steeds eerlijk; niet dengene van wien Jozef Muls schrijft, dat hij den dood van de Van Nu en Straksers heeft ingeluid; maar wel dengene die ons belooft te brengen een nieuw geluid, juist omdat aan zijn verzen geen vooropgezette beeldstormerij in plaats van inspiratie ten grondslag ligt; tevens echter den kunstenaar, die zijn gaven en middelen nog niet beheerscht, die ons nog maar heerlijke versregels, nog geen heerlijke gedichten geeft; die nog niet - en dit sluit geenszins een definitieve rangschikking in - tot de betrekkelijk volmaakte ontplooiing is gekomen van Vlaanderens twee andere schoone jonge dichters: Urbain Van de Voorde en Richard Minne.

Zoo is de Meigroet in Pogen ook het mengsel van eerlijkheid en schoone bedoeling eenerzijds, van zwevend sentiment anderzijds.

Het is inderdaad sentimenteel te gewagen van een ‘agressieve’ critiek, waar in Vlaanderen slechts een potsierlijk geschimp als afbrekende critiek dienst doet; terwijl een veel

[p. 290]

ernstiger kwaad schuilt in de vleitaal, die eenige, in het land der blinden één-oogige critiekers voor allen en iedereen over hebben, of in de toegeeflijkheid van kliekjes voor kiiekjes-genooten en de bitterheid van diezelfde kapelletjes tegenover buitenstaanders.

Vleitaal en schimp zijn zoo schering en inslag geworden, dat zelfs kunstenaars geen woord, dat niet den allerhoogsten lof inhoudt, meer dulden zonder zich als onrechtvaardig aangevallen te beschouwen.

Onze verzuchting is dan ook niet naar een milder critiek, maar wel naar een degelijker critiek, die niet vooropgezette kunsttheorieën, maar het doorgronden van het beoordeelde werk tot steunpunt neemt. De begaafde critici dienden eindelijk stroom op te varen tegen den stortvloed van de holle frazeologie die zich van de officieele en officieuse critiek heeft meester gemaakt. Waar Vlaanderen toch niet zooveel genieën telt als het gansche overige deel van de wereld, moet dit ook uit de critiek blijken.

En, tegen Wies Moens in, is het ook niet uit overwegingen van godsdienstigen aard, dat men dient te verlangen, dat in Vlaanderen aan louterende critiek zou gedaan worden. Vooreerst hebben wij er alle redenen toe om critiek uit zulken hoek te mistrouwen. Maar al te zeer reeds heeft in Vlaanderen een eng sectarisme onder sommige katholieke kunstenaars elk positief inzicht in kunstvraagstukken en in kunstwerk verdrongen. Kunst is in wezen gansch onderscheiden van godsdienst en moraal. En zoo wij niemand het recht ontzeggen overal zijn godsdienstige overtuiging te belijden, ook niet in critiek, dan kan toch niet geduld worden, dat een kunstenaar als kunstenaar wordt neergehaald met bespiegelingen van extra-artistieken aard. Dat zulk gevaar bestaat ondervinden wij elken dag in Vlaanderen. Den (naar ik meen katholieken) schrijver Brunclair wordt alle talent ontzegd door zekere geloofsgenooten, op grond van een gewaagde bar-scène; Verschaeve, dien men buiten alle literaire beschouwingen te recht kan vereeren, wordt in een breeden kring, alleen omdat het pastor Verschaeve is, tot het grootste, zooniet het eenige genie in Vlaanderens letterkunde van dezen dag uitgekreten, waarbij men de kunst oneer aandoet, zonder in het minst godsdienst of politiek te dienen.

Nu zal Wies Moens wel zulke onrechtvaardigheid niet be-

[p. 291]

doeld hebben, waar hij het over de ‘kristelike Caritas’ heeft. Maar wij wilden maar aantoonen, dat hier van een godsdienstig gevoel geen kwestie moet zijn. Alleen reeds als gentlemen dienen wij elkander de waarheid te durven zeggen: alleen minderwaardigen zullen zich ergeren aan eerlijke critiek, en die hebben in Vlaanderen reeds lang genoeg den wierookwalm gesnoven.

Waar alle ernstige critiek ontbeekt, is het ook wat romantisch te gewagen van het ‘gruwbare’ literaire slagveld. Of het gruwbare ligt dan in het negatieve feit, dat onze beste kunstenaars niet de erkenning vinden die zij verdienen. En zoo al de oorzaak grootendeels schuilt in het gemis aan onderscheidingsvermogen en de betrekkelijke achterlijkheid van zelfs onze meest ontwikkelde kringen (wij zijn allen slachtoffers in dit treurigste tijdperk van nog machteloos bewust-worden van Vlaanderens verdrukking), dan toch zou de critiek, indien zij haar lof mat naar de verdienste, het vermogen een atmosfeer van meer genegenheid omheen de kunstenaars te scheppen. Dan zou het niet gebeuren dat verzenbundel op verzenbundel van Van de Woestijne verschijnt zonder het vlak van onze gelijkmoedigheid te rimpelen; dan zou het niet gebeuren, dat Van de Voorde schier door geen symphathieën gesteund wordt; dan zou Richard Minne niet een dichter zijn wiens naam verloren gaat te midden van hooggeroemde middelmatigen en nulliteiten.

Het moet ten overvloede herhaald worden, dat de critiek, waar zij niet begaan is om met vischwijven-brio een kunstenaar, die niet tot het door haar geproneerde kapelletje behoort, neer te schelden, van zulke schaapachtige toegeeflijkheid is, dat al wie maar eenig gevoel heeft voor schakeeringen, haar niet meer betrouwt.

Un sursaut de conscience! Meer waardigheid! De critici zelf moeten het bewerken, dat hun het recht wordt toegekend een oordeel uit te spreken, zonder dat er literaire veeten, die dikwijls in persoonlijke veeten ontaarden, uit voortspruiten; dat hun zelfs niet als een misdaad wordt aangerekend, dat zij zich ook al eens vergissen, daar eerlijkheid toch altijd eerbied afdwingt.

Als eindelijk weer een hierarchie onder de kunstenaars werd erkend - geen dogmatische, geene van kapelletjes - dan zou

[p. 292]

de nerveuze stemming, de kittelachtigheid in het literaire kamp al spoedig plaats maken voor een vruchtbaarder gevoel van wederzijdsche erkenning. Men zou begrijpen dat geen constellatie, met uitsluiting van elke andere, al de blinkendste sterren telt.

Zelfs de beperking ‘Vlaanderen’ mag de critiek zich niet meer laten opleggen. Het dient onderzocht hoe de beeldende kunstenaars van Vlaanderen wel de gansche wereld bereiken en onze letterkundigen niet, of in veel geringer mate. De oorzaak ligt ongetwijfeld nog elders en dieper dan de taal.

Zooals alleen dit nationalisme gezond is, dat zich niet van de overige wereld afzondert, maar zijn plaats naast andere volken bepaalt en rechtvaardigt, zoo kan de Vlaamsche literatuur slechts aan ruimte winnen, door, zich zelf blijvend, haar stem tet toetsen aan de andere die mededingen in het koor der wereldliteratuur.

Aan de critiek haar normen te verruimen.

R. HERREMAN