De Vlaamsche Gids. Jaargang 13

[p. 241]

De Retief-Dingaan-Overeenkomst

Het Retief-traktaat is een van de gewichtigste Transvaalsche Staatsdokumenten. Koning Dingaan van Zoeloeland staat daarin Natal aan den Boerengeneraal Piet Retief en zijn burgers af: 4 Februari 1838. Het is historisch onaantastbaar, al hebben de Engelschen op oppervlakkige en onstelselmatige wijze getracht, er de echtheid van in twijfel te trekken.

Reeds in 1780 hadden zich een aantal bewoners van de Kaapkolonie aan de Oranje-rivier gevestigd. Hun aantal nam snel toe. In 1801 trokken sommigen daaroverheen. De Groote Trek echter had plaats na 1833. De redenen van dezen reuzentocht werden door Piet Retief in een schrift, dat in Januari 1837 te Grahamstad verscheen, als volgt ontvouwd:

1^o	Wij wanhopen er aan, de kolonie te redden van de euvels, welke haar bedreigen door het oneerlijk en oproerig gedrag van landloopers, die toegelaten werden om elk deel er van te verpesten, en ook zien wij geen vooruitzicht van vrede en geluk voor onze kinderen in een land, zoo geteisterd door binnenlandsche onlusten;
2^o)	Wij beklagen ons over de zware verliezen door de emancipatie der slaven en over de tergende wetten, ten opzichte van hen gemaakt;
3^o)	Wij klagen over het systematisch geplunder, dat wij hebben moeten lijden van de Kaffers en andere kleurlingen, vooral tengevolge van den laatsten inval in onze Kolonie, die onze grens-districten verwoest heeft en de meeste inwoners ten gronde heeft gericht;
4^o)	Wij klagen over de onrechtvaardige beschuldigingen, op ons geworpen door belanghebbende en on-

[p. 242]

eerlijke personen, onder den dekmantel van den godsdienst, wier gétuigenis in Engeland geloofd wordt, met uitsluiting van alle getuigenis te onzen gunste, en ten gevolge van dat vooroordeel zien wij den geheelen ondergang der Kolonie tegemoet.

De eerste groep Voortrekkers, onder leiding van L. Trichard, bereikte Delagoabaai; de leider bezweek en het overschot ging in 1839 naar Natal terug; de tweede, onder leiding van van Rensburg, werd uitgemoord.

In 1836 verliet een derde groepje de Kolonie, aangevoerd door Andries Potgieter uit Tarka. Deze Trek legde de grondslagen voor de Zuidafrikaansche republieken. Aan de Vet-rivier sloeg Potgieter zijn lager op en sloot een overeenkomst met Makwana, hoofd der Bataungs, omtrent het afstaan van het gebied tusschen de Vet-rivier en de Vaal. Terwijl Potgieter een verkenningstocht maakte, moordden de Matabelen het kamp van de familie Liebenberg uit. (De Boeren hadden zich verspreid). Potgieter trok met de overgeblevenen de Vaal over en nam in het distriqt Heilbron een versterkte stelling in. Intusschen kwam te Thaba'Nchu een Trek uit Graaff-Reinet, aangevoerd door Gerrit Maritz.

Potgieter en Maritz kwamen op 17 Januari 1837 te Mosega, hoofdkraal van de Matabelen. De Kaffers sloegen op de vlucht. De Boerenleiders werden kort daarna, helaas, vijanden. Potgieter vormde daarop een kamp aan de Vet-rivier, dat hij Winburg heette. Piet Retief voerde een inmiddels aangekomen nieuwen Trek aan. Door zijn toedoen was het, dat op 6 Juni 1837 de eerste algemeene Volksvergadering van alle emigranten te Winburg gehouden werd en een constitutie aangenomen, die hierop neerkwam:

1^o) Het hoogste gezag is de Volksraad, die door alle meerderjarige emigranten zal gekozen worden;

2^o) De Wet van de Maatschappij zal zijn het Romeinsch-Hollandsch Recht, zooals in 1795 in gebruik in de Kolonie;

3^o) Slavernij zal niet worden geduld;

4^o) Er zal een Hof van Landdrost en Heemraden bestaan. Beroep zal kunnen gedaan worden bij den Volksraad.

5^o) Als het hoogste uitvoerend gezag zal er een Kommandant-Generaal worden gekozen;

[p. 243]

6^o) Elk lid zal zich verbinden geen connectie te hebben met het Londensch Zendelingengenootschap.

Retief werd tot Kommandant-Generaal gekozen. Hulp kreeg hij van een nieuwen Trek uit de Kaap onder de familie Uys. Hij bracht alsdan een bezoek aan Natal bij Dingaan, opperhoofd der Zoeloes, om te onderzoeken, of deze geneigd was, een strook land nabij de zee aan de emigranten af te staan.

Retief had het Zoeloe-opperhoofd vooruit gewaarschuwd van zijn komst en doel, en vernam dat Dingaan bereid zou wezen om grond aan hem af te staan, als hij, Retief, daarvoor zorgde, dat een aantal beesten, die van hem, door een vijandelijken hoofdman, gestolen waren, teruggeleverd werden.

Retief keert dan weer langs Durban, maar stuurt van de Toegela af twee man te paard vooruit, die op 11 Nov. 1837 zijn lager boven Drakensberg bereiken. De Trek komt den berg af. Drie dagen later staat hij aan den voet in Natal, waar Retief, een tiental dagen nadien, zijn menschen vervoegt. Zij hadden gewacht, totdat zij vernamen, dat ze het verlangde land zouden krijgen; en toen de boodschappers van Retief bij hen aankwamen, trokken zij het binnen. Gedurende de volgende weken werd het geval met de Sikonjelai-beesten in orde gebracht.

Den 24 Januari 1838 is Retief voor den tweeden keer op weg gegaan naar Dingaan, te Oemkoengoenhlowo, bij wien hij aankomt op Zaterdag, 3 Februari. Hij en enkele van de voornaamste mannen uit zijn gevolg hebben de ontwerp-overeenkomst aan Dingaan voorgelegd; Thomas Halstead trad als vertolker op. Nadat Dingaan zijn ‘krabbel’ had aangebracht bij wijze van goedkeuring, heeft Retief eigenhandig daarbij geschreven: ‘de merk van de Koning Dingaan’; tweemaal de woorden: ‘Als getuige’, en daaronder: ‘Necana, Groot Raadslid, Inlewanco, do. do, en Manondo, do. do.’ De laatste arbeid ging met tamelijk veel inspanning en moeite gepaard, ter oorzake van de lastige spelling van de Zoeloe-namen, die Retief daar voor de eerste maal hoorde uitspreken, en de ongemakkelijke omstandigheden, waaronder geschreven werd. Daarna heeft Martinus Oosthuyse geteekend, lid van den Vrijstaatschen Volksraad. Vervolgens teekende kommandant Greyling en eindelijk ook ouderling Barend Liebenberg.

Den morgen van den 6 Februari werden Retief en al zijn mannen vermoord op de wijze zooals bekend is uit het getuige-

[p. 244]

nis van Wood, den eenigen overlevenden blanke, zendeling Owen, zijn dienstmeisje Williams en de Zoeloes.

Wood verklaarde later uitdrukkelijk: A treaty was signed between Dingaan in the one hand and the Boers on the other.

Williams vertelt: Dingaan had given them (de Boeren) the Natal country.

Owen schrijft: On fuesday morning, the business for which they came having been settled, Dingaan invited them tot take leave of him.

Zijn vertrouwen in Dingaan moesten Retief en 65 zijner makkers met den dood bekoopen.

De Zoeloebenden overrompelden de kampen langs de Boesman- en Blauwkransrivieren, waar zij 532 menschen slachtten. De plaats, waar dit geschiedde, kreeg den naam van Weenen. Voor het Afrikanerdom een kritiek oogenblik. Potgieter en Uys werden teruggeslagen.

Maar 10 maanden later verpletterden de Voortrekkers den Zoeloe-hoofdman aan de Bloedrivier: 16 December 1838. Dit feit wordt steeds herdacht op den Dingaansdag, een nationalen feestdag.

‘Dingaan met heel zijn woeste bende
Moest vluchten naar een ander oord,
Met volle maat werd wraak genomen
O'er menig reeds gepleegden moord.’

Generaal Andries Pretorius stond met ontbloot hoofd bij het gebeente van Retief (en zijn gezellen). Zijn papieren en dokumenten werden in zijn valies gevonden; slechts de buitenste waren beschadigd, de binnenste, zoo ook het geschrift door Dingaan onderteekend, waren in den besten staat. 400 man, waarbij Bantjes, Celliers, Parker, Potgieter, Landman, woonden het terugvinden van het traktaat bij. Terwijl zij zich daar bevonden, was reeds aan het zeestrand te Durban aangekomen majoor Charters, met een militaire aideeling, belast om de Boeren te beletten ‘de inboorlingen uit te roeien.’

Pretorius bracht het document met zich mede in het hoofdlager aan de Boven-Toegela. Na den dood van Pretorius is het overgegaan in de handen van zijn zoon, den Staatspresident, die het in de archieven van het Transvaalsche Gouvernement neericgde. Na de oprichting van het Staatsmuzeum, werd het een tijdlang in dit gebouw bewaard, het tegenwoordige Markt-

[p. 245]

gebouw te Pretoria. Bruine vlekken, bloedmerken, waren er over verspreid. Na de inbezitneming van Pretoria, Juni 1900, stuurde men het naar Holland, maar nooit kwam het daar aan. Het staat vast dat de Engelschen het bezitten.

Het verdrag is in 't Engelsch opgesteld. De tolk, die Retief vergezelde, Halstead, heeft veel beter Engelsch gekend dan ‘Hollandsch’ en, waar hij aangewezen was om het dokument aan Dinéaan in het Zoeloesch te vertolken, zou dit voor hem uit de ‘Hollandsche taal’ veel verwarder geweest zijn dan uit de Engelsche; dit zou voor hem een dubbele vertaling beteekend hebben, eerst uit het ‘Hollandsch’ in het Engelsch en dan uit het Engelsch in het Zoeloesch; en om dit te vermijden, werd de akte van afstand in het Engelsch opgesteld (Prof. Blommaert.)

De akte zelf was door Retief voorbereid. Hij moet beschouwd als de opsteller. Men heeft niet kunnen ontdekken wie ze heeft ‘geschreven’. Van het oorspronkelijke werden minstens twee afschriften gemaakt, dit van E.F. Potgieter en dit van A.W.J. Pretorius, G.P. Landman en anderen; de fac-similes, die men bezit, zijn van één dezer afschriften (dit van Potgieter) vervaardigd geworden.

Door de Universiteit van Stellenbosch waren Sir Cory, die op 10 Juli 1923 te Bloemfontein op het kongres van de South African Association for the Advancement of Science in een referaat over het Rétief-Dingaan-traktaat de echtheid van dit verdrag ontkende, en Gustav Prelletr, een van hen, die hem geantwoord had, uitgenoodigd om hun beschouwingen daar te komen voordragen en aan een bespreking van de zaak deel te nemen. Op Maandag, 24 September 1923 had dit historisch debat plaats. Cory moest zijn oorspronkelijk standpunt voor een groot deel prijsgeven. Bij de Dingaansfeestviering te Mooimeisiesfontein, 15 December 1923, erkende hij eindelijk, nadat Prof. Blommaert, de beproefde methode vnn schriftvergelijking had toegepast en o.m. de facsimile-handteekeningen van de Boerengetuigen had gepubliceerd, door hom in het Raapsche Archief gevonden, dat de handteekeningen van Oosthuyse, Liebenberg en Greyling, die öp het verdrag voorkomen, zonder twijfel echt zijn en dat het verdrag dus ook echt moet wezen.

JOZEF PEETERS