De Vlaamsche Gids. Jaargang 13

[p. 183]

Vlaamsche Kroniek

De Vlaamsche uitgeverij geeft in de laatste tijden weer blijken van levenskracht.

Zoo zond de firma L.J. Janssens en zonen, te Antwerpen, de eerste deelen van Lode Baekelmans' volledig oeuvre in het licht: De Doolaar en de weidsche Stad; Dwaze Tronies; Marieken van Nymeghen; De Waard uit ‘De bloeiende Eglantier’.

Baekelmans' onevenwichtigheid in opzet en bouw heeft ons thans veel sterker getroffen dan vóór een tiental jaar. Doch dit belette ons niet opnieuw een schier ongerept genoegen te beleven aan de tonige kleurigheid, waarmee de auteur een speciaal midden weet te beschrijven. Gemis aan verdieping en analytisch vermogen treft vooral in een boek met wijsgeerige bedoelingen lijk Marieken van Nymeghen. Als document voor de kennis van een geslacht - dat van 1900 - bezit die novelle ongetwijfeld waarde. Wie het boek langs deze zijde beschouwt, mag echter nimmer vergeten hoe eenzijdig dat beeld is! Het critisch herlezen van Baekelmans' werk heeft onze waardeering van voorheen niet doen minderen...

Het boek van Paul Kenis, Fêtes galantes (uitgever: L.J. Janssens en zonen), brengt een reeks fantasie-stukken in rococostijl. Deze achttiende-eeuwsche schetsen zijn ons bizonder lief om de fijne geestigheid, waarmee ze zijn doorwasemd, om de speelsche gratie, die ze verlevendigt, om het subtiele parfum, dat er ons uit tegenwaait en om de teere melancholie, die er bijwijlen een herfststemming om weeft!

Naar Wijd en Zijd, van Fritz Franken, brengt familiare kunst, waarin we soms getroffen worden door bekende tonen, bekoord door frissche, vast kwajongensachtige leukheid in het rake van een détail, dan weer stokken bij een gezocht woord of een gewaagd beeld, waaraan de vloeiende verhaaltrant even haperen blijft. Over 't algemeen blijkt de kunst van Franken te fotografisch en verwijlt hij al te graag aan de oppervlakte. Misschien ligt dat vooral aan het door hem met voorliefde beoefende hybridische genre, dat soms dichter bij de journalistiek staat dan bij de literatuur. De levendigheid in de voorstelling en de beknoptheid in de uitwerking zijn de meest waardeerbare eigenschappen dezer novellen.

[p. 184]

Er is in den trant van Antoon Thiry, zoowel in den roman De Droomer als in de acht verhalen van den bundel In 't Hofken van Oliveten (Maatschappij voor goede en goedkoope lectuur, te Amsterdam), een zekere eentonigheid, die maar moeilijk wordt verdreven door de gedempte kleurigheid van het verhaal. Thiry verwijlt bij voorkeur bij kleine, simpele, rustig-levende luiden, wier bestaan gerhythmeerd wordt door het regelmatig weerkeerend getamp der klokken; en als artiest is de atmosfeer van begijnhof en kloostertuin of van de smalle straatjes eener peiselijke stad hem het liefst. Zijn schepselen lijken allen op mekaar. Ze hebben in ieder geval één trek gemeen: een onbewuste neiging tot mysticisme. Een robuste objectiviteit of maar een sterke levensdrang en een ongetaande vreugde trof ons nimmer bij Thiry. En waar hij zich tot verhalen over het leven van anderen dwingt, kan hij de diepten van zijn lyrisme niet ontsluieren.

Lode Opdebeek geeft in Van Roet tot Rippeken (Lode Opdebeek, uitgever te Antwerpen) dierverhalen, eenvoudig en pretentieloos van opzet, verwarmd door een gevoeligheid, die oprecht aandoet.

Wat een schatten aan poëzie en mystiek er schuilen in De Vizioenen van Hadewijch (Uitgeverij: De Sikkel, Antwerpen) werd ons door Albert Verwey veropenbaard, die het middeleeuwsch proza in klankrijk hedendaagsch Nederlandsch overbracht.

Heel anders is de mystiek van Cyriel Verschaeve, waar hij ons de Schoonheid van het Evangelie (Excelsior, Brugge) tracht te verklaren, waarbij hij zich vooral langs literaire paden voortbeweegt om de eeuwige kern te bereiken.

Cesar Gezelle heeft voor elke statie van Christus' lijdensweg een gedicht geschreven, gevolgd door een berijmde stichtelijke toepassing. In den Kruisweg (uitgave Excelsior, te Brugge) slaagt de dichter er vooral in rethorisch te doen, zonder diep te treffen. We missen in deze proeven van vaardige verskunst de stuwing naar het goddelijke, die wij er in zochten.

Arnold Sauwen behoort tot de generatie van Pol de Mont en Victor August de la Montagne. Hij is een voortzetter van de kunst van Dautzenberg. Zijn jongste verzenbundel, De laatste Garven (uitgave: Gust Janssens, te Antwerpen), brengt een bevestiging van deze bewering. Sauwen's kunst wortelt diep in den zandigen bodem zijner Limburgsche heimat, die hij bezingt in simpel-aandoende gedichten, zóó gevoelig, dat ze somtijds fel

[p. 185]

ontroeren. Sauwen is een sober, ongekunsteld dichter, wiens toon bijwijlen echt gemoedelijk klinkt. Ons troffen sonnetten als De Slachter, sterk van kleur; Twee Rondeelkens, innig en sober; De Aftocht, en Nazomer. In dit laatste vinden we het leitmotief terug, dat menigmaal den zang van den dichter der Laatste Garven bezielt:

Van al wat mij in den Zomer heeft verheugd.
blijft slechts de herinnering aan vergane vreugd.
wat bleeke zonneschijn op verdorde blâren...

Wat is de eenvoudige, stoere Sauwen een groot en vooral een oprecht dichter, vergeleken bij de zich dichter noemende jongeren, die het gelal van dronken krankzinnigen met poëzie verwarren! De lezer zal de verheven gedachten wel willen bewonderen, die er verwoord liggen in het motto, waarmee M. Seuphor (anagram naar den naam van den goddelijken zanger Orpheus!) zijn Carnet Bric à Brac (uitgave: Het Overzicht, Jules Moretuslei, te Antwerpen) opent:

De wereld is geen boekske

Om te lezen in een hoekske.

Wat is de wereld dan?

Spek in de pan!

Als een poging om het snobisme dergenen, die achter al wat gek en onverstaanbaar is een diepzinnigheid zoeken, op de proef te stellen, kan deze reclame-brochure er mee door. Of gelooft Seuphor werkelijk aan hetgeen Fernand van Berkelaers eens over hem schreef in Der Sturm, nl.: dat hij was de grootste dichter van het moderne Vlaanderen? Dan zien wij al hoe, om dezen onbehendigen profaneerder van ontaarde negerkunst:

de negers lachen

lijk negers kunnen lachen!

Duco Perkens gaf Het Roerend Bezit uit (uitgave: Het Overzicht, te Antwerpen) - een verzenbundel versierd met plaatjes van den lang niet revolutionairen teekenaar, Oscar Duboux. Enkele er van waren wellicht bestemd om met passende toelichting te verschijnen in een of ander satyrisch blaadje. Nu heeft Duco Perkens er een tamelijk uitgebreid plan van een roman bijgeschreven. De beeldspraak is hyper-modern: Hij hield van haar als van de avondlucht na de zweetdamp van een thee-dansant. (Eigenlijk bevreemdt deze figuur na de verketterin van al wat naar realisme zweeft.) We hebben ook in dit boek te vergeefs gezocht naar hetgeen de Vlaamsche literatuur zou heffen in de sfeer der wereldkunst.

Paul Verbruggen's eerste bundel Verzen was een veropenbaring. Zijn jongste boek: De Voorhof (Uitgave: De Spar, te Brasschaat), bevat slechts enkele gedichten, schoon door

[p. 186]

eenvoud en zuiverheid van gevoel. Soms hebben deze verzen een onpersoonlijken klank:

Reinheid!
Glanzend linnen in een haag!

Dikwijls zijn ze de vertolking van een diep-wortelende vroomheid, als in het vers, dat aldus aanvangt:

Komt, kinderen, laat ons weer

gaan bidden naar het veld.

Treffend is het beeld, dat er omlijnd ligt in de soberheid van dit gedicht, dat Wankelmoed heet:

Moeder, heel dit land splijt uit in wijde horizonnen:
Vreugden, die het hart doorboort:
Vult mijn handen boordevol.

Weke voorjaarslanden geel beregend door de bloemen,
Schoonheid die niet blijft:
Zomers die niet duren wilt:

Ach, mijn boot drijft eenzaam,
tussen wijde horizonnen en een schoonheid die niet duurt.

J. de Walheyns is de jonge dichter van Leven (De Dageraad, Ledeberg), die af en toe bevliegingen krijgt van modernisme en vergelijkingen schrijft als deze:

De blauwe lucht is

een groote giljotien,

waarop de dag huiverend neerzijgt

en zucht...

dan weer conventioneele sonnetten of strofische gedichten rijmt, waarin hij de smart bezingt van zijn ziel vol van verwachtingen. J. de Walheyns doet het met vaardigheid en treft ondertusschen al eens een beeld, dat eigenaardig aandoet: ‘In mijn gedachten voel ik de avond wegen, zoo zwaar als de ontrouw in het vrouwenhart.’ Die zwaarte is overigens een kwestie van appreciatie! In zijn verzen ‘spreidt de avond zijn donkere vlerken’ en is ‘eindloos leeg zijn ziel’, terwijl ‘geen woord zijn hart verblijdt.’ O, die jonge poëten met hun literaire smart! We wenschen hun levensvreugd, al was het maar om een anderen toon in hun dichterije te brengen.

Karel van de Woesteyne voert ons met Zon in den Rug (uitgave: Boosten en Stols, te Maastricht) in de hem vertrouwde wereld der goden en half-goden van het oude Griekenland.

Het vers van Karel van de Woesteyne zwelt van plastischen rijkdom. Is volgende brok niet van een ongeëvenaarde schoonheid - zoo van klank als van beeld?

[p. 187]

 

- Aan den rood-doorgloeiden muur

 

des steilen Taügetos, schilfer-schoon

 

van rechte ribben avond-vuur, is paars

 

het weeke lijf van Ledo, bleek en schoon,

 

ten hooge. Onvast staan haar voeten, waar

 

de rots, bemost en dauw-nat, nauw behoedt

 

voor glijden. Maar al snijdt en boort de steen,

 

zij rijst, de breede dijen uit elkaar,

 

de kuiten harder naar de voet zich schoort,

 

den buik ontroerend.

En, in herinnering nagenietend den korten zang, waarin de dichter beschrijft, in verzen klinkend als zinderend brons, hoe de Zwaan Leda's schoot bevrucht, vragen we ons af: Hoe toch is het mogelijk, dat men den dichter van deze verzen, wier heerlijkheid schuilt in hun krachtig rhythme, blijft noemen een brozen Florentijn? Wat is er weinig weekheid te bespeuren in deze gespierde taal, zwaar van gecondenseerd leven! Onder het lezen van deze verzen hebben wij onwillekeurig gedacht aan de mythologische schilderijen van Rubens. Want de dichter van Zon in den Rug behoort niet tot onzen vluchtig-levenden tijd, die teert op vernuftige paradoxen en zich verdiept in ego-centrisch gepeins of schruwelend uitrafelen van eigen zielsbeweeg. Het lijkt wel of dit zich-verdiepen in mythologische ver-beeldingen de beteekenis heeft van een zich-losmaken uit het wellicht kwellend-benauwende heden, waarvan de dichter enkele essentieele uitdrukkingen poogde vast te leggen in de Substrata (uitgave: De Sikkel, Antwerpen). Daar komt de lyricus - dit woord dan in zijn breedsten zin genomen - weer aan de oppervlakte, de lyricus, die uit de gebeurtenissen des levens wijsheid puurde, waar tegenover hij toch sceptisch blijft, zelfs ironisch-ongevoelig, zonder daarom altijd de groeiende wanhoop in hem te kunnen beheerschen.

In het dichtwerk van Urbain van de Voorde, Diepere Krachten (uitgave: Excelsior, te Brugge), is merkbaar een streven naar vergeestelijking. Het gevoel, dat evenwel niet te negeeren valt, wordt hier overwoekerd door een strakke verstandelijkheid. De dichter voelt zich niet méér dan een atoom in deze reusachtige wrereld, waarvan de krachten op hem inwerken. In zijn verzen treft ons een beeld van dezen strijd. Dichten is voor hem streven naar de steeds vluchtende en fel-begeerde klaarte. Van Urbain van de Voorde kan men bezwaarlijk zeggen, dat hij ‘zingt’. Hij strijdt en beeldt dezen strijd uit. Hij is de eeuwige ‘zwerver langs de paden van 't ontleden, omvattend ziel en stof in hun spiraal.’ Hij beseft, dat ‘veel pijnlijke uren moeten uitgestreden vóór men den zin uit al-gebeuren haal.’ Toch vertoeft de dichter op hoogten van rust, die verpoozing brengen en hem toelaten zuivere schoonheid op te halen uit de diepten van zijn gemoed.

[p. 188]

Vooraleer deze kroniek te eindigen willen wij nog de aandacht vestigen op twee bundels met volksrijmpjes, die Hendrik van Tichelen zoo pas de wereld inzond. Koekeloeren Haan is geïllustreerd door den fijnen schilder Juliaan Severin, terwijl Felix Timmermans den volkschen toon trof in de verluchting van Daar was eens. Door deze samenwerking zijn de twee mooiste en meest waardevolle kinderboeken tot stand gekomen, waarop Vlaanderen wijzen kan (uitgave: Pol Ruquoy, Delagarde & Van Uffelen, Antwerpen). Hun bezit zal een vreugde zijn voor elk kind en evenzeer voor al wie nog houdt van echte volkspoëzie.

LODE MONTEYNE.