De Vlaamsche Gids. Jaargang 13

[p. 137]

Tooneelkroniek

De dramatische produktie in Holland - land van-de-kerk-in- 't-midden - is van een fatsoenlijke middelmaat. Angstvallig vermijdt de doorsnee Hollandsche tooneelschrijver alles wat zijn medeburgers zou kunnen aanstoot geven. Uitzondering maakt misschien alleen maar M^r Van Rossem. Een nieuweling, de heer J. Van Randwijk, geeft met zijn tooneelspel in drie bedrijven: De Motor (C. Morks Gz., Dordrecht; fl. 1), daarvan een typisch bewijs. Degelijke, fatsoenlijke middelmaat, af en toe wel wat saai. De vleiende beoordeeling der Hollandsche pers, die in de brochure werden opgenomen, bewijzen dat Holland met deze fatsoenlijke middelmaat sympathiseert. Het is zoowat een nieuwe Fabricius, ietwat droger, met veel minder gloed, maar éérlijker. Wat mager van gegeven, flink gedialogeerd, mag men het stuk noemen een type van burgerlijk tooneel, met de romantische inbeelding van de personages: ‘brave en booze lieden.’

Na dit en andere Hollandsche stukken, en ook voortgaande op het repertorium van de Hollandsche gezelschappen, mag men gerust zeggen dat het tooneel in Vlaanderen thans heel wat hooger staat, heel wat levenskrachtiger is dan in Holland.

Félix Gandera noemt zijn drie stukken: Le Couché de la Mariée, La Dame de Chambre, Mais les hommes n'en sauront rien, ‘des comédies légères.’ Oh oui, ‘très légères.’ Soms zelfs bepaald gewaagd. Maar bijzonder geestig en plezierig, vlot geschreven, zeer ingenieus van vinding en combineering. La Dame de Chambre is oprecht kostelijk! (Stock, Parijs; 9 fr. de drie stukken in één bundel).

Na René Benjamin's van een zoo zwierige en speelsche fantasie getuigend blijspel: Les Plaisirs du Hasard, brengt zijn nieuw stuk: Il faut que chacun soit à sa place (Nouvelle revue française; 3.50 fr.) een ontgoocheling. Log van bouw en moeilijk van gang is dit werk. Het onderwerp - de titel vat het zeer goed samen - is in de ontwikkeling ver boven de kracht van dezen auteur gebleken. Gedurig krijgen we 't gevoel dat hij in deze

[p. 138]

grootscheepsch bedoelde kritiek op onze na-oorlogsche samenleving zich niet uit het schetsmatige heeft kunnen losmaken, en - erger nog! - de fabel van zijn verbeelding, op enkele bladzijden na, geen leven heeft kunnen inblazen.

Marcel Achard (een naam dien we voor het eerst ontmoeten) schreef: Voulez-vous jouer avec moâ? (Nouvelle revue française; 6.75 fr.). Hij heeft iets betrekkelijk nieuws geprobeerd. Tooneel: een circuspiste. De verschillende tooneelen tusschen de clowns en de mooie Isabelle zijn merkwaardige raccourci's van leven en liefde. Maar daar er geen eigenlijk ‘stuk’ is, geen klimming, alleen een opeenvolging van geestige, rake dialogen, verflauwt de belangstelling gaandeweg. Eén akt ware hier ruim voldoende geweest.

Jules Romain heeft met Knock, ou le Triomphe de la Médecine, dat samen gebundeld werd met M. le Trouhadec saisi par la Débauche (Nouvelle revue française; 7.50 fr.), een groot succes gekend, succes dat nog voortduurt. Dàt is nu een stuk dat wezenlijk nieuw mag genoemd worden, en waarin toch rekening wordt gehouden met eenige immuabele principes van het tooneel. Het zoekt het nieuwe niet in een boel uiterlijkheden, stààt of vàlt niet met een zus-of-zoo insceneering, maar is nieuw door den geest dien het ademt. Een gegeven van alle tijden: de wereld wil bedrogen zijn, maar vastgelegd in het kader van onzen tijd, met een representatief type van onzen tijd.

Au Palais des Atrides is de titel van een ‘drame antique en trois actes et en vers, d'après Eschyle, Sophocle et Euripide’, door Jules Gastambide (Ollendorff, Parijs; 2.50 fr.). Schrijver heeft uit de tragedies van deze Grieksche treurspeldichters, waarin de donkerste episode uit de bloedige legende van het Atridengeslacht, de moedermoord van Orestes, wordt gedramatiseerd, telkens die tooneelen genomen die hij de best geslaagde vond, en zoo uit deze brokstukken een nieuw geheel gevormd. Zoo nam hij van Euripides de figuur van Orestes, de Electra van Sophokles, met uitzondering nochtans van sommige tooneelen, waar de Electra van Euripides te voorschijn treedt. Doorgaans heeft het dramatische geraamte van Sophokles' Electra als scenario gediend, terwijl van Eschylos alleen het tooneel van den moord werd genomen, alsook de treffende verzen die deze laatste Orestes in den mond legt, wanneer hij bij de beide lijken staat.

L'Ecole des Amants van Pierre Wolff (Stock, Parijs; 7.50 fr.) is een nogal ongelijke comedie in drie bedrijven, soms bizonder geestig, soms ook schrijnend, altijd interessant gedialogeerd. Het tweede bedrijf is een vondst. Het stuk wemelt van observatie, kleine rake trekjes satyre.

[p. 139]

Op Der Alte Textor van Hans Geisow (Englert en Schlosser, Frankfurt a/M.; 1.50 M. gekart., 2 M. geb.) staat, op het leuke titelblad: ‘Eine Charakterkomödie.’ De comedie hebben we gevonden, maar naar de karakters hebben we tevergeefs gezocht... Het boekje is anders plezierig uitgegeven.

In Meulenhoff's Sammlung deutscher Schriftsteller (Meulenhoff, Amsterdam) verschenen weer twee smaakvol uitgegeven deeltjes: Emilia Galotti en Minna von Barnhelm, van Lessing. Door deskundige hand bewerkt en toegelicht, zijn beide boekjes van groot nut voor wie de wereldtooneelliteratuur wil kennen.

Toen we destijds de aandacht vestigden op 't werk van Anton Vandevelde, van wien toen juist in een prijskamp der stad Antwerpen een stuk in drie akten: De gekke Gast, bekroond was gewerden, is eens te meer gebleken de onzelfstandigheid van Vlaanderen...: Anton Vandevelde bleef... een onbekende. Hij zou dat nog lang gebleven zijn, had niet ‘Het Schouwtooneel’ van Musch en Van der Horst zich over denzelfden Gekken Gast ontfermd, waarna de Hollandsche pers er zich in vleiende bewoordingen over uitte. Dat was dan het sein voor Vlaanderen om Holland, eens te méér, te gaan napraten, en... Vandevelde te ontdekken... Zijn stukken werden dadelijk door katholieke tooneelgroepen in studie genomen, het was Vandevelde hier, en Vandevelde daar; de katholieke tooneelboekerij ‘Cultura’ gaf hem uit, in mooie editie's, - kortom hij werd van katholieke zijde ‘gelanceerd’, op een manier, waar wij, liberalen, eens een lesje mogen aan nemen... Alleen de officicele schouwburgen houden zich nog afzijdig, en we vinden dat jammer, en verkeerd. Anton Vandevelde is iemand, daar gaat niets van af, en zijn Zonderlinge (alias gekke) Gast is heel wat interessanter, heel wat grootscher van opzet en rijker van fantasie dan b.v. De doode Rat van W. Putman, dat wél gespeeld wordt. Daarbij ontegenzeggelijk origineel van conceptie. We voelen heel veel voor de manier waarop de auteur een reusachtige figuur, alléén, op den voorgrond plaatst - hier: den Dood -, in wier schaduwvolle achtergrond, als zooveel schimmen, zich de menschen met hun passietjes bewegen. Dat is iets nieuws, heel wat nieuwer en stouter van conceptie dan de heele Teirlinck. Alleen nog onrijp, nog niet voldoende bezonken, terwijl ook de taal bijwijlen erg nuchter - we zouden haast zeggen: banaal - aandoet. Maar een groote, een rijke belofte is het alvast.

We dwepen niet met den dramaturg Verschaeve. Zijn Jakob van Artevelde (Excelsior, Brugge; 6 fr.) is net zoo oratorisch

[p. 140]

en redeneerend als zijn andere stukken. Een zekere grootheid van visie is er niet aan te ontkennen, maar de taal is meestal stroef, en de gevoelens blijken rudimentair, eens dat men ze onder den woordenvloed ontdekt heeft. Woorden, veel te veel woorden, en dan lang niet altijd de gepaste.

Ons Nederlandsch Tooneelrepertorium is de naam van een door de ‘Algemeene Tooneelboekerij’, Pletinckxstraat, 19, Brussel, uitgegeven, tamelijk lijvig, boekdeel, waarin aan de katholieke tooneelgilden en -vereenigingen wordt kond gedaan wat geschikt voor hen is, en wat niet. Jammer genoeg vonden we doorgaans de werken der wereldliteratuur met het merk der ongeschiktheid, een doodvervende O, voorzien, terwijl, haast even onvermijdelijk, absoluut minderwaardige produkten met de G der geschiktheid prijken. Andere curieuse vaststelling: bij sommige schrijvers, bekend als van huis uit katholieken, staan met een G gemerkt stukken, die voorzeker, van uit het standpunt door de ‘Algemeene Tooneelboekerij’ ingenomen, ongeschikt zouden moeten zijn, terwijl ook het tegenovergestelde zich voordoet. Andere curieuse vaststelling: de ‘Algemeene Tooneelboekerij’, die duizende buitenlandsche stukken in haar boekdeel als geschikt of ongeschikt vermeldt, heeft met het oog op deze uitgave van het zich noemend: ‘Nederlandsch’ tooneelrepertorium, niet den noodigen tijd gevonden om ten minste van de voornaamste Vlaamsche tooneelschrijvers de stukken te lezen... En, om te sluiten, wat zou de ‘Algemeene Tooneelboekerij’ er zooal van denken, als de vrijzinnigen nu, op hun beurt, zoo 'n soort van ‘index’ uitgaven, waarop de katholieke schrijvers met 'n O werden gemerkt? Bij manier van spreken, natuurlijk, want het is juist karakteristiek voor de vrijzinnigen dat ze elke interessante uiting in de Kunst, van welken aard die ook mag wezen, met vreugde begroeten...

Shakespeare vertalen schijnt nog altijd velen aan te trekken. Suzanne Bing en Jacques Copeau bezorgden voor de ‘Vieux Colombier’ een vertaling van 'n Winteravondsprookje, vertaling die verscheen in de bekende ‘Colombier-serie’ van de ‘Nouvelle revue française’ (n^r 20; 3.50 fr.). Een Hollandsche vertaling van hetzelfde stuk, van de hand van Remko Ter Laan, zag het licht in de ‘Wereldbibliotheek’ (Mij voor goede en goedkoope lectuur, Amsterdam; ingenaaid 0.55 fl.).

ERNEST W. SCHMIDT.