De Vlaamsche Gids. Jaargang 12

[p. 463]

Esoterisch Katholicisme

Onder dien titel verscheen, bij den uitgever Van Dishoeck, te Bussum (1923), een boek van D^r M.H.J. Schoenmaekers, dat wij even willen doorloopen, overtuigd dat het de belangstelling van onze lezers zal gaande maken.

De esoteriek heeft haar eigen innerlijkheid en haar eigen uiterlijkheid. Haar innerlijk wezen is de religieuze gedachte zelf; haar uiterlijk wezen is het woord en de geesteshouding van de weinigen, die haar nog zuiver beluisteren kunnen.

Ook de exoteriek heeft haar eigen innerlijkheid en haar eigen uiterlijkheid. Haar innerlijk wezen is de voortstuwende traditiekracht, die niet vormt, maar alleen voortbeweegt, in almaar doorgaande traagheid voortbeweegt; haar uiterlijk wezen is de waarneembare automatiek van ritus en dogma.

Zoo blijven esoteriek en exoteriek op afzonderlijke terreinen.

De roeping van den esotericus in onzen tijd is tweevoudig:

1^o Hij moet de oorspronkelijke religieuze gedachte zuiver beluisteren en zuiver uitzeggen;

2^o Hij moet de traditietrekjes kennen en aanwijzen, waarin die gedachte nog doorschemert.

De esotericus kenmerkt zich, doordat hij de religieuze traditie van zijn tijd in religieuze meditatie begrijpt en bezielt.

Vóór alles is de esotericus mystisch georiënteerd. Geheimenis van God en Wereld is zijn dagelijksch brood. Het esoterische denken is: het Volstrekte (God) te voelen om het in betrekkelijke begrippen scherp uit te zeggen en uit te beelden.

Esoteriek, mystiek en religie verschillen wel van elkaar, maar grijpen toch ook ineen als bloem, bloemstengel en aarde. Esoteriek is de bloem van mystiek, de uiterste verwezenlijking van mystisch leven. Mystiek is de stengel van esoteriek; mystiek beeldt zich in esoteriek uit, en dat des te voller, naarmate zij zich meer heeft vrijgemaakt van occulte elementen. En religie is als de aarde, waarin mystiek en esoteriek wortelen, zij is de fundamenteel-menschelijke ontvankelijkheid voor mystisch en esoterisch leven.

Er is een gemeenschappelijke levenshouding van esoteriek,

[p. 464]

mystiek en religie. Die levenshouding noemt Dr Schoenmaekers transversale bewustzijnsoriëntatie. Religie is dan het levensbesef van den volstrekten Wereldwil aan de betrekkelijke Wereld: universeele, transversale verhoudingstermen, die zich analogizeeren in iedere transversale liefdeverhouding van minnaar en minnares. - Scherpbezonnen meditatie, vereenigd met tot het uiterste gespannen zinnelijke contemplatie, dat is de eenige bron van waarachtig-esoterisch weten. - Een traditie esoterizeeren beteekent: de esoterische levensgedachte, die nog altijd bij haar zweeft, begrijpen en ontvouwen. In de Roomsch-katholieke traditie nu zijn de dorre deeien Roomsch, de levende katholiek. De Roomsch-kathoiieke traditie esoterizeeren beteekent, de esoterisch-katholieke gedachte, die bij haar zweeft, begrijpen en ontvouwen, en van haar uit het Roomsche onderscheiden van het katholieke. De Roomsche kerk is stokstar ten opzichte van het eenige, dat haar zou kunnen religieus esoterizeeren: de vrije, transversale rede.

Als we alle gezagshistorie uit het Roomsch-Katholicisme wegdenken, houden we de zuiver-katholieke traditie over en de esoterische gedachten daarbij. Esoteriek is niet verstandelijk toe te passen, esoteriek is alleen te beleven en uit te leven. Zij heeft ook haar gevaar. Esoterische zegging is levensleiding en daarom gevaarlijk.

Gereedelijk blijkt de overeenkomst van de katholieke Triniteitszegging met die der Vrijmetselarij. Vader is Kracht, Zoon is Wijsheid, Heilige Geest is Schoonheid.

Wat Christus aangaat, Hij is de gedehistorizeerde Jezus. Een religieus mensch wil den wonderenden Jezus, juist omdat de wonderende Jezus den Christus aankondigt. De esotericus ziet, als de zin van het dogma ‘geboren uit de maagd Maria’, niet de geboorte van Jezus, maar de geboorte van Christus in Jezus: de fundamenteele levensoriëntatie waardoor het mogelijk wordt, dat Jezus tot Christus wordt getransformeerd. Die levensoriëntatie is de transversale. Christus heeft God tot Vader, de Wereld tot Moeder, en Hijzelf is bewust van God aan de Wereld. Jezus moet, om tot Christus te kunnen getransformeerd worden, vrij zijn van directe voortplantings- ‘bevlekking’. Ieder getransversalizeerd mensch heeft de oprichting van Jezus tot Christus in eigen ziel en hart verwerkelijkt. De ontplooiing van Jezus naar Christus is geen historisch gebeuren, maar evenmin een sprookje. Wie is Maria? In esoterischen zin is zij de Wereld zelve. Wat is een wonder? Een klaarblijkelijke manifestatie van een persoonlijk, transversaal leven. De Roomsche wijsbegeerte wil het wonder als feit, laat het niet toe zich te ontplooien tot zinnelijke aanschouwbaarheid. De esotericus ziet gradaties van het wonder. Het

[p. 465]

wonderfeit kan niet meer zijn dan de eerste stoot tot bezonnen, esoterisch wondergeloof.

Wie is priester? De mensch, die met den ‘Heiligen Geest’ is vervuld. Hij beleeft de verhouding van God en Wereld.

Het religieuze leven, in zijn geheel, ook de ritus, is een sublimeering van erotiek, zegt Dr Schoenmaekers.

Hoe minder de mensch zich laat suggereeren door dogmatische formules, en hoe rijper de ‘contemplatie’ in hem wordt, des te meer zal zijn ‘kerk’ zich tot ‘tempel’ transformeeren. Dan zal hij ook inzien, dat de ritueele ‘magie’ een onmiddellijke uitwerking is van ‘magische’, zinnelijke aanschouwing.

Het doopsel beschouwt den schrijver als den overgang van Boedhisme tot Ghristusgelool. Van het Boedhisme met zijn natuurritus, tot den Ghristusritus, die de transversale oriëntatie van den natuurritus centreert in den Logos. Van die centreering is het doopsel het begin. De esotericus ziet het doopsel van zuigelingen als het misbruik van een Kerk, die zoo spoedig mogelijk den mensch wil inlijven. De doopeling moet zelf den zin beleven van de verzakingswoorden, die peter en meter uitspreken in zijn naam. De doopeling is een mindere, die door een meerdere, een hoogeren Broeder, tot kind van God en Stof in de kracht van den Logos magisch wordt ingewijd.

Daadwerkelijk opgeven van de individualiteit, opdat de persoonlijkheid haar doorstrale, dit is de esoteriek van het vormsel.

In het doopsel verzaakt de mensch, negatief en eerst in beginsel, zijn longitudinale individualiteit. In het vormsel verwerkelijkt hij positief, in geest en ziel en zinnen, zijn transversale persoonlijkheid.

Als het vormsel eens esoterisch wordt toegediend, zal de ritus zoo sober mogelijk moeten zijn, om de uiterste spanning te verwerkelijken van ritueele magie. De priestermensch zal het vormsel toedienen. Het vormsel is levend boetseeren in levende materie. Ontgrenzing om steeds nieuwe ontgrenzing in te leiden. Ontgrenzing om eindelijk tot de volledige ontgrenzing te komen, die magisch wordt gesymbolizeerd in de Eucharistie.

Boven alle begrensde vormen is de Wonderzon, die, onbegrensd, haar planeet en bovenplaneet of Hemel doorstraalt. In haar, zelf vormvrij, is alle vormende en vormvernieuwende, dus ook alle ontvormende kracht gecentreerd. Als de esotericus eenmaal de Wonderzon ontdekt heeft, en redebegrip-en-zinnevoorstelling beeldend-logisch uitwerkt, komt hij weifelloos zeker tot het Eucharistisch wonder, ook buiten alle Kerkleer en bijbelinterpretatie om. In de Eucharistie versterkt de priestermensch den communicant, de tragiek te aanvaarden van steeds

[p. 466]

verder schrijdende ontgrenzing. Esoterisch zijn er maar drie sacramenten, die de drie graden vertegenwoordigen van menschwording: verzaakte individualiteit, opbloeiende persoonlijkheid, en bovenpersoonlijke Logoswording. Esoterisch is de Eucharistie het waardigst.

D^r Schoenmaekers is overtuigd, dat er eens een kring zal gevormd worden van Esoterische Katholieken, waarin de sacramenten in esoterisch-soberen ritus worden begrepen. Een kring van ‘hiërarchische’ Broederschap. Die zal dan een aardsch centrum zijn van ritueele magie; hij zal het ‘Licht op den Berg’ voorbereiden. De kring zal bezield worden door een waardig priestermensch. Geen gevaar voor usurpatie door een onwaardige. Een sobere ritus is zoo doorzichtig, dat geen onwaardige hem usurpeeren kan zonder zich onmiddellijk te verraden. De E.K. zal een gemengde kring zijn, een kring van mannen en vrouwen. De menschen moeten zich oefenen in ‘kameraadschap’ tusschen mannen en vrouwen. De E.K. zal een oefenschool moeten zijn voor het wegleven van alle larmoyante minnesmarten. Echte, beschaafde kameraadschap tusschen mannen en vrouwen zal de mannen niet ontmannen en de vrouwen niet ontvrouwen. Beschaafd contact vereenigt, met behoud van levende verscheidenheid, verbindt en houdt afstand. Verwijving van den man, verkereling van de vrouw is gebrek aan beschaving. In gemengde kameraadschap zal de esoterische zin der aloude kloostergeloften van kuischheid, armoede en gehoorzaamheid worden begrepen en beoefend. Die esoterische zin is een geheel van gedragingen, die door waardigheidsgevoel worden geïnspireerd...

D^r Schoenmaekers leert ons in welke mate het begrijpelijke en het eindige doortrokken is van het onbegrijpelijke en het oneindige. Hij behandelt het geweldigste probleem... Wanneer komt de menschheid hierin tot klaarheid? Wij hebben inderdaad nog bijna alles te leeren. Wij leven nog steeds ‘in Zweifel und Ungewissheit’, in anarchie, in verwarring, in een chaos. Onze auteur wil nu reeds aangaande de fundamenteelste begrippen een wetenschap opbouwen, synthetisch.

Het wezen der dingen kan niet bestaan in raadsels; maar de beteekenis van het wezen doorgronden, zullen wij dat ooit kunnen?

Het doel in het leven moet zijn het komen tot een welbewust besef van onze eenheid met het oneindige leven. De goddelijke wil is de wil van ons hooger zelf en God is de geest van oneindig leven. God is ook de geest van oneindige liefde. Eén te zijn met Hem is vrede te hebben, is zichzelf erkennen als geestelijk wezen, is bewust worden van de hoogste

[p. 467]

kracht. En uit dit éenzijn straalt de eenheid van het geheeie menschenras.

Voor Rome is D^r Schoenmaekers een ketter, maar zulk een ketter is de grootste vriend van den ‘waren’ godsdienst. Jezus was immers ook een ketter...

J. PEETERS.