De Vlaamsche Gids. Jaargang 12

[p. 189]

Muzikale Kroniek

De belangstelling in de Russische muziek werd in de laatste jaren gaande gehouden vooral door den triomftocht van Moessorgsky's Boris Godoenoff en door de schittérende prestaties der Russische balletgezelschappen. Onze Vlaamsche Opera heeft nu Rimsky-Korsakoff's laatste opera ‘De Gouden Haan’ op haar speelplan geplaatst, terwijl er dit jaar ook gezorgd werd voor de samenstelling van een choregraphisch ensemble, waarvan de leiding berust bij vaklui, eveneens van Russische nationaliteit. Dit alles zal wellicht menigeen doen verlangen iets meer te weten over de Russische muzikaal-dramatische kunst.

Hierin voorziet R. Newarch, de bekende auteur van de opstellen over Slavische toondichters in Grove's Dictionary of Music and Musicians, met een keurig boekdeeltje: ‘L'Opéra Russe’, waarvan het huis J.W. Chester een Fransche vertaling heeft laten verschijnen. Na een bondig overzicht van de vier groote tijdvakken in de Russische muziek en van de toestanden op tooneelgebied voor Glinka's komst, bestudeert schrijfster het levenswerk van den ‘vader der Russische Opera’ en dat van Moessorgsky's genialen voorlooper Dargomysky.

‘Glinka was de eerst geïnspireerde vertolker van de nationaal-Russische muziek. Sinds zijnen dood blijft de stempel van zijn genie onuitwischbaar gedrukt op de muzikale productie zijner landgenooten. Daarom vormt de kennis zijner muziek de onmisbare inleiding tot de waardeering der meer moderne Russische muzikale school, want in zijne gewrochten en in die van Dargomysky is de sleutel te vinden van èl wat sindsdien voortgebracht werd.’

Treffend is de vergelijking welke schrijfster maakt tusschen Dargomysky's opvatting en die van zijn tijdgenoot R. Wagner in zake de renovatie van het opera-genre met, als vertrekpunt, de Glucksche tragedie. Hoe de ontwikkeling van Dargomysky's ideeën de nationalistische groep der ‘Vijf’ en, inzonderheid, Moessorgsky bezig hield; hoe deze nationalisten naast de meer eclectisch aangelegde cosmopolieten Rubinstein en Tschaikowsky, hun standpunt hebben verdedigd en de groote glansperiode der moderne Russische muziek hebben ingeleid, - dat wordt in de laatste hoofdstukken zeer knap voorgebracht. In een kort en zakelijk naschrift wijdt R. Newarch ook hare aandacht aan de voornaamste hedendaagsche vertegenwoordigers der Russische muziek.

Zooals de titel van zijn brochure: ‘Ballets russes, histoire anecdotique suivie du Poème de Shéhérazade’, aanduidt, heeft Michel Georges-Michel niet de bedoeling gehad het moderne Russische ballet-wezen theoretisch te behandelen. Na de technische beschouwingen over dit actueele onderwerp door specialisten op 't gebied van orchestiek als een Levinson of een J. d'Udine en de esthetische waardeering van den dans als kunst in 't algemeen, geleverd door een denker en dichter als Suarès, - wil de auteur ons slechts een kijkje gunnen achter de schermen. Zijn werkje is feitelijk te rangschikken in het genre reportage. Het is schitterende journalistiek. Met ongemeen brio schetst hij een Strawinsky, een Bakst, een Massine, een Picasso, waar ze, onder lei-

[p. 190]

ding van Diaghileff - het type van den modernen ‘ueber-impressario’ - bezig zijn een nieuw ballet in elkaar te zetten. De uitgave van dit werkje werd bezorgd door de ‘Editions du Monde Nouveau’. De tekst is opgeluisterd met een paar teekeningen van Picasso.

Van Paul Landormy's ‘Histoire de la Musique’ (Ed. Paul Mellottée) is andermaal een nieuwe druk verschenen. Het gunstig onthaal dat dit boek blijft genieten, is hoofdzakelijk te wijten aan de zorg waarmede de schrijver zijn geschiedenis steeds bijwerkt. Ook deze uitgave is weer aanzienlijk uitgebreid geworden. Ter wille van de chronologie werd het algemeen plan eenigszins gewijzigd; ook werden tal van nieuwe namen, feiten en datums opgenomen. De waarde van het boek werd tevens merkelijk verhoogd door toevoeging van een zeer verzorgd overzicht van de muzikale beweging in de voornaamste landen van Europa tijdens de laatste twintig jaar. Is de wijze waarop, in enkele lijnen soms, een juist denkbeeld gegeven wordt van de historische beteekenis van een Monteverde, een Lully, de Couperin's, of de karakteristieken van een Purcell aangetoond worden, bizonder gelukkig te noemen, - een niet geringere lof verdient schrijvers objectief en on-bevooroordeeld ontworpen tafereel van het muzikale leven in onzen tijd. Laatstgenoemd hoofdstuk geeft aan Landormy's boek, ondanks zijn kleineren omvang, een aardigen voorsprong op het laatste deel van Cambarieu's lijvige ‘Histoire de la Musique’.

Waar uitzicht en wezen der hedendaagsche toonkunst ter sprake komen, wordt veelal gewezen op een zeker parallelisme tusschen den ontwikkelingsgang der muziek en dien der schilderkunst der laatste jaren. Het aantrekkelijke van sommige conclusies, voortvloeiende uit dergelijke vergelijking, sluit echter het gevaar in van een al te gereedelijk en minder juist generalizeeren. Alle onloochenbare verwantschap ten spijt, wil het ons toeschijnen dat, waar de schilderkunst reeds tot een synthese wist te komen welke, zooniet in eenklank met het ware wezen van onzen tijd, dan toch ten minste in harmonie er mee staat, de muziek nog volop verwikkeld blijft in den strijd om een hernieuwing harer utidrukkingskrachten. Van Wagner tot Debussy was gewis een reuzenstap. En de afstand tusschen beider levenswerk heeft ook het groote publiek reeds weten te overbruggen: de tijd kwam hier al met zijn historisch perspectief klaar. Maar na Debussy?... Ravel, de grootste van alle levende ‘klein-meesters’, de aristokraat van het schilderachtig détail die de preciositeit van zeventiend- en achttiendeeuwsche genrebeeldkunst nieuw leven wist in te blazen; Florent Schmitt, de hartstochtelijke zoeker naar den band van verloren traditie, gevend een kunst welke minder zuiver en sober, maar breeder is dan die van Ravel en van een warmte van gevoel, véél intenser dan die der Russen Strawinsky en Prokofzeff, welker Slavische eigen aard zich vooral uit in scherpe contrasten van kleur en rhythmiek; ae Oostenrijker Schoenberg, een analytische geest, die de dissecatie der harmoniek in zijn laboratorium ondernam; de Spanjaarden de Falla en Mompou, geestelijke zonen van Albeniz; de Italiaan Casella, het zooveelste tragische geval van den kunstenaar welke ondanks ongemeene begaafdheid zijn ‘ik’ maar niet kan vinden; zijn landgenoot Malipiero, begaan met het idee het stervend opera-genre te redden; honderd anderen nog... Een macht van interessante elementen. Een chaos ook van tegenstrijdige theorieën. Kan het waarlijk volgroeid, evenwichtig, typisch kunstwerk niet komen vooraleer weer evenwicht gekomen is in de sociale verhoudingen? Intusschen trekt de strijd om het procédé de aandacht af van den waren toestand op muzikaal gebied en verhoogt in niet geringe mate de onrust van geest, welke zoozeer een diep en rein kunstgenot in den weg staat.

[p. 191]

Met ‘La Musique française moderne’ (Ed. Delagrave) levert André Coeuroy een flinke bijdrage tot het verkrijgen van een klaar doorzicht in het streven der hedendaagsche Fransche toondichters. De schrijver geeft geen doorgevoerd betoog, maar wie met aandacht deze vijftien, met meesterlijke hand geteekende portretten in zich opneemt, maakt voor zichzelf wel de juiste gevolgtrekkingen. ‘Ce petit livre n'est ni un lexique ni un dictionnaire - zegt de auteur - il y manque trop de noms estimables et l'ordre de la mise en page n'est pas nécessairement celui du mérite’ maar menigeen zal toch met genoegen vaststellen dat ook de veel gesmade en zoo weinig begrepen Erik Satie in deze portret-galerij opgenomen werd. De uitgave van dit zeer interessante boek is buitengewoon verzorgd. Een twaalftal houtsneden en een autograaf van elk besproken toondichter dienen ter opluistering.

Het ‘Max Rager-Brevier’, samengesteld door Adolf Spemann, is daar om te bewijzen dat het Reger-problecm in Duitschland nog weinig of niets van zijn actualiteit verloren heeft. Dit boekje biedt den lezer een aardige keuze uit Reger's schriftelijk en mondeling gedane uitlatingen over toonkunst en toonkunstenaars. Het inleidend woord dat A. Spemann er voor schreef getuigt vooral van zijn hooge vereering voor den Meester; op een eenigszins ingaande behandeling van Reger's levenstaak kan of wil het trouwens geen aanspraak maken. Wie zich daarover klaarheid wil verschaffen neme ter hand het groote werk: ‘Max Reger’. - Ein Bild seines Jugendiebens und kunstlerischen Werdens, - (Ed. J. Engelhorns Nachf., Stuttgart, evenals voornoemd Brevier) - waarmee Adalbert Lindner zijn oud-leerling Reger piëteitvol herdenkt. Ad. Lindner verzuimt in dit werk letterlijk niets van wat Reger's leven en streven aanbelangt. In zijn kritische beschouwingen van 's Meesters productie is zijne objectiviteit een mindere, vergeleken bij die van een Adolf Weiszmann b.v. Ze is dan ook veel minder scherp, beïnvloed en getemperd als ze is door sterk naklinkende - maar voorzeker sympathiek aandoende - herinneringen aan intieme vriendschapsbanden. De tijd zal ook aan Reger's werk wel de noodige besnoeiingen toebrengen. Hij zelf schijnt zich desaangaande wel geen valsche illusies gemaakt te hebben. Zegt hij - in 1913 - niet aan Joseph Hâas: ‘Men moet in zijn leven veel, véél van zijn werken vernietigen; ik gaf er zeer, zéér veel voor wanneer ik menig mijner werken ongedrukt wist’. Maar eenmaal ontdaan van het overbodige, zal van Reger's uitgebreide, nu menigeen af schrikkende, productie een kern overblijven welke, naast het werk van zijn grooten geestverwant Johannes Brahms, zich zal doen gelden als een der typische waarden in den rijken muzikalen schat van het negentiendeeuwsche Duitschland.

Met zijn tweeden, gedeeltelijk omgewerkten en aanzienlijk vermeerderden druk komt S. Van Milligen's boek: ‘Ontwikkelingsgang der Muziek van de Oudheid tot onzen Tijd’, aan de spits te staan van al wat de Nederlandsche musicologie in de laatste jaren voortgebracht heeft. Sedert het verschijnen van de eerste uitgave van dit werk - het was in 1912 - heeft de muziekkunst een evolutie doorgemaakt, waarvan de rassche sprongen menigen theoreticus méér dan bedenkelijk konden toeschijnen. Laat ons maar even terugdenken aan de wijze, waarop o.a. de groote Riemann zich uitgelaten heeft over een Schoenberg en dezes leerboek der Harmonie. Hetgeen niet belet heeft dat ook uit de school van dezen fel gelaakten, maar stellig begaafden Oostenrijker tal van leerlingen zijn gekomen, welker gewrochten niet uitsluitend met het oog op het bizondere procédé belangstelling wisten te wekken.

De heer Van Milligen, evenals elke kunstenaar, houdt er - dat spreekt toch van zelf - persoonlijke voorliefden op na in zake de aesthetische waarde van deze of gene muzikale uitdrukkingswijze. Maar

[p. 192]

dat hij nochtans in zijn beschouwingen nergens het objectieve standpunt verlaat waarop een superieur criticus zich steeds te plaatsen heeft, zal er niet weinig toe bijdragen om de toekomst van zijn boek te verzekeren. Zooals hij in zijn voorrede zegt, heeft hij, niettegenstaande zijne sympathie voor de nieuwe stroomingen in de muziek, voor de behandeling van dit gedeelte, toch een beroep gedaan op de medewerking van een jongeren collega in het vak, namelijk Sem Dresden. Een dubbele verzekering dus tegen het gevaar dat de nieuwste richtingen in de toonkunst in dit boek of met minachting of met gebrek aan kennis van zaken zouden toegelicht blijken. Daarvoor heeft de naam Sem Dresden een te goeden klank. Zijne medewerking bepaalde zich echter niet tot de behandeling van de muzikale beweging der laatste jaren: ook enkele hoofdstukken betreffende de oudere kunst heeft hij mede herzien. Een merkelijke uitbreiding gaf de heer Van Milligen zelf aan zekere onderwerpen, zoo o.a.'t madrigaal in Engeland en de gambaen violoncelkunst. Schitterend en betrekkelijk ook van een volledigheid welke men te vergeefs zou zoeken in eenig gelijksoortig werk, is het hoofdstuk ‘De Noord- en Zuidneuerlandsche Kunst’. Ook hier strekt de informatie zich uit tot het werk van de jongere generatie van toondichters,-waartoe behooren een Zagwijn, een Matthijs Vermeulen, een Daniël Ruyneman, een Willem Pijper, eenerzijds, een Joseph Jongen, een Vreuls anderzijds. Schrijver besluit dit hoofdstuk met den wensch dat ‘de werken der Noordnederlandsche componisten, ook meer dan tot dusverre het geval was, in België zouden uitgevoerd worden’, dit, ‘ten einde de wisselwerking te doen ontstaan, die zoo noodig is voor onderlinge waardeering. Mogen dus de Belgische kunstenaars niet alleen belangstelling vragen voor hun eigen kunst, maar ook meer belangstelling toonen in de onze’. Het was ons gegeven persoonlijk getuige te zijn, niet slechts van de werking van den in 1918 te Amsterdam gestichten ‘Belgischen Modernen Kunstkring’, maar ook van de zoo interessante prestaties van de ‘Nederlandsche Vereeniging tot ontwikkeling der moderne scheppende toonkunst’, waarbij de voornaamste jongere Nederlandsche toondichters aangesloten waren. Wij hebben de stellige overtuiging dat menig muziekstuk, aldaar door ons gehoord, moest het thans ten onzent uitgevoerd worden, op de belangstelling van het publiek zou kunnen rekenen.

Ook veel nieuwe en mooie illustraties werden in dezen druk opgenomen. Aan de uitgave besteedde de firma J.B. Wolters te Groningen hare beste zorgen: ook typographisch kan dit boek een toonbeeld van goeden smaak genoemd worden.

JULIUS VAN ETSEN.