De Vlaamsche Gids. Jaargang 12

[p. 29]

De Heropbouw langs de Kust

‘Hier Poelkapelle.’ - ‘Hier Sint-Juliaan...’

Bordjes met die namen wezen, na den wapenstilstand, de plaats aan waar eens Poelkapelle, waar eens St-Juliaan... gestaan had; niets bleef er van die en andere dorpen over.

Ook de kuststreek had het erg te verduren gehad. Te Veurne waren vele woningen beschadigd of verwoest. Te Nieuport waren alle 961 woningen verwoest; en hoe akelig het er uitzag zal, beter dan uit elke beschrijving, blijken uit het beschouwen van plaat I.

Welke oningewijde zou op plaat II de kerk te Lombartzijde kunnen herkennen?

Dat die plaatsen in korten tijd uit hun puin, wij gingen zeggen uit hun tragischen chaos, herrezen zijn; dat ze, met een nieuwe tint, weer de oude gevelvormen vertoonen en den indruk verwekken dat het werk van de voorvaderen uit het grijze verleden door de barbaren van de moderne beschaving niet werd vernield, werd, te recht, ‘het wonder van Vlaanderen’ genoemd.

Men zou de gehechtheid van den Vlaamschen boer aan zijn geboortegrond niet moeten kennen om niet te begrijpen dat er al dadelijk na den wapenstilstand ongeduldigen waren, die, trots alles, naar hun dorp wenschten terug te keeren. Ze namen hun intrek in een ‘onderstand’, d.i. een schuilpaats in beton, tijdens den oorlog zoowat overal gebouwd, of sloegen een voorloopige hut op, in afwachting dat de officieele ‘barakken’ van het Koning Albert-fonds kwamen, waarnaar er natuurlijk veel meer vraag was dan beschikbaar materiaal.

Te Nieuport werd de komst van vijfhonderd familiën aangekondigd. Hoe zouden die huisvesting vinden, met hoe weinig ze zich ook wilden tevreden stellen?

Senator Emile Coppieters, die tot Hoogen Commissaris voor de kust was aangesteld geworden, en the right man on

[p. 30]

the right place was, liet te Gent vijfhonderd houten pavilloenen maken. Na vier maanden konden ze alle niet ver van de in puin geschoten stad worden opgesteld en het Crombezplein werd aldus een voorloopig dorp, dat naderhand begaanbare wegen kreeg, en drinkwater, en electrisch licht. Zie plaat III.

Drinkwater was een voornaam, maar moeilijk punt. Aan de regenputten, die vroeger zoo talrijk waren, viel, na jarenlange verwoesting van al de huizen, natuurlijk niet te denken. Maar de waterlaag van de klei, in de binnenduinen, waarvan de hoedanigheid als uitmuntend bekend staat, zou kunnen benuttigd worden.

Sedert 1917 had het Belgisch leger, in de Cabourduinen, te Adinkerke, ten Zuiden van het kanaal van Duinkerke, een uitgestrektheid van 80 hectaren als ‘waterdienst’ ingericht: putten met grooten diameter, draineergalerijen, ophaalmachines, inrichtingen voor filtreering en sterilizeering, zoodat, in normale tijden, per dag zoowat 250 kubiek meter water konden geleverd worden.

Deze ‘waterdienst’ werd, in 1920, door den ‘Dienst der verwoeste gewesten’ overgenomen en kwam een half dozijn gemeenten te nutte.

Maar de Hooge Commissaris zag naar middelen uit om de waterleiding ten voordeele van andere gemeenten uit te breiden.

Toen kwam de zomer van 1921, die lange, droge zomer!

De Cabourduinen gaven op verre na hun 250 kubiek meter water niet meer. Men zou dieper moeten delven. En bij de peilingen bleek dat men eerst twintig meter onder de watermassa klei bereikte. Er was dus water, en goed water, in overvloed. Het kwam nog alleen op de gepaste middelen aan om het op te zamelen en naar de verbruikplaatsen te leiden. In 1922 liet Senator Coppieters dan ook een batterij Amerikaansche Nortonputten aanleggen (plaat IV), wat nu, en mits matige uitgaven, de gansche Veurne-streek zou kunnen ten goede komen.

Gaarne had hij de waterleiding, en ook de electrificeering, tot een groot deel van West-Vlaanderen zien uitbreiden. Het Centraal Bestuur schijnt echter van meening te zijn geweest dat die vraagstukken niet tot de bevoegdheid van den ‘Dienst der verwoeste gewesten’ behoorden.

[p. 31]

Ook wees hij de gemeentebesturen op het belang van het inrichten van brandweer, werkbeurzen, beroepsscholen, gemeentemagazijnen, intercommunale hospitalen en weeshuizen en wat dies meer. Wij kunnen niet zeggen dat zijn aanbevelingen overal in goede aarde vielen.

Meer bijval had hij met zijn voorstel om een groot-Nieuport tot stand te brengen: de vereeniging van Nieuport met acht omliggende gemeenten, die samen 12.000 inwoners zullen groepeeren over een oppervlakte van 8087 hectaren en gezamenlijk voordeel zullen hebben uit de gemeenschappelijke liefdadigheidsgestichten en inrichtingen voor beroepsonderwijs. Daardoor zullen ook de bestuurlijke anomalieën verdwijnen, ten gevolge waarvan de monding van den IJzer op het grondgebied van twee gemeenten uitkomt, of Nieuport-Bad tot Oostduinkerke behoort, of de weg van Nieuport-Stad tot aan de zee, drie kilometer lang, van drie verschillende administratiën afhangt... Alles is inderdaad niet gedaan met huizen te bouwen en de nijverheid op te beuren; de openbare instellingen mogen ook wel aan de moderne levenseischen aangepast worden.

Door de zorgen van het ministerie van Economische Zaken werd in 1920 tot het bouwen van honderd goedkoope woningen te Nieuport besloten. Deze waren in 1921 voltooid en werden dadelijk door de in het land teruggekeerde gezinnen betrokken.

Waar de openbare gebouwen slechts gedeeltelijk vernietigd waren, werden ze zoo spoedig mogelijk heropgetrokken. En dat was een wel begrepen bezuiniging. Ware de kerk van Nieuport bij voorbeeld twee jaar later voltooid geworden, zoo hadde zij ruim een millioen meer gekost.

De herstelling van private woningen ging in den beginne vrij langzaam: men bedenke dat, in het land, de rechtbanken van oorlogsschade meer dan een millioen aanvragen tot vergoeding hadden ontvangen.

Maar toen de Hooge Commissarissen oorlof kregen om door middel van voorschotten de onmiddellijke herstelling van beschadigde huizen aan te moedigen, was er een groote stap in de goede richting gedaan.

Weldra mochten ze ook toelagen verleenen aan kleine eige-

[p. 32]

naars, die wenschten dadelijk een nederige, hetzij bestendige, hetzij half bestendige woning op te trekken.

De Staat zelf liet, door tusschenkomst van de Hooge Commissarissen, huizen bouwen, voor geteisterden die, bij het betrekken er van, hun recht op oorlogsschade verzaakten.

Of aan den eigenaar van onroerende goederen werd, als voorschot op zijn vergoeding, ten hoogste 30.000 frank uitbetaald, en dan was hij geheel vrij in de wijze van herstellen.

Al die middelen bevorderden op practische wijze den heropbouw van de private eigendommen. Een blik op de Groote Markt te Nieuport, of het panorama van die stad (platen V en VI) zal den lezer daar ten volle van overtuigen.

De Nationale Maatschappij voor goedkoope Woningen had in West-Vlaanderen een provinciale afdeeling gesticht, die zich belastte met de oprichting van nederige huizen, vooral in de verwoeste gewesten. Die afdeeling heeft, onder meer, gezorgd voor het bouwen van een tuinwijk te Middelkerke (plaat VII) en van een veertigtal kleine hoeven voor de visschers van Oostduinkerke.

Te Westende werd vooral de rechtstreeksche tusschenkomst van het Staatsbestuur benuttigd (plaat VIII). Dat de geteisterden van verdere vergoeding afzagen en er openbare aanbestedingen voor het oprichten van belangrijke gebouwengroepen konden uitgeschreven worden, had een dubbel voordeel: de Schatkist had er bate bij en de dorpen rezen er spoediger door uit hun asch.

Het is ons niet om mooie frazen te doen. Een zinspeling op Lazarus' verrijzenis bij voorbeeld zullen we liefst achterwege laten. Maar dit ééne toch willen we zeggen. Wie, onmiddellijk na den wereldoorlog, het ‘front’ heeft bezocht en tot tranen toe ontroerd werd bij den tragischen aanblik van het geteisterd Vlaanderen, kan bij het zien van het weer oplevend Vlaanderen zijn optimisme en zijn bewondering het zwijgen niet opleggen.

CYR. JANSENS.

Oostende, Mei 1923.

[p. 33]

I. - Een straat te Nieuwpoort in 1919.

[p. 34]

II. - De Kerk te Lombartzijde in 1919.

[p. 35]

III. - Crombezplein te Nieuwpoort.

[p. 36]

IV. - Aanleggen van een Nortonput in de Duinen.

[p. 37]

V. - De Groote Markt te Nieuwpoort (11 November 1922).

[p. 38]

VI. - Panorama van Nieuwpoort (11 November 1922).

[p. 39]

VII. - Tuinwijk te Middelkerke.

[p. 40]

VIII. - Te Westende.