De Vlaamsche Gids. Jaargang 11

[p. 379]

Rik Wouters
Zijn leven, zijn werk, zijn einde, door A.J.J. Delen.
Met een inleiding door Aug. Vermeylen. (Antwerpen, L. Opdebeek, 1922).

Dat de picturale eigenschappen van ons volk hooger staan dan zijn literaire, is een feit dat niet van vandaag dagteekent. Zij nochtans, die steeds den mond vol hebben van moderne Vlaamsche cultuur en Vlaamsche grootheid, doelen in de eerste plaats op literairen arbeid, die, absoluut beschouwd, vaak zeer bedenkelijk is. Toch is het zoo klaar als de dag dat van de XVe eeuw af onze kunst haar hoogste punt bereikte in de schilderkunst en dat dit heden nog het geval is. Waar is de creatie die, op het gebied der literatuur, de beteekenis heeft - ook buiten onze grenzen - die, in de schilderkunst, het werk heeft van de Braekeleer, Ensor, Wouters? Een werk als dit van A.J.J. Delen over laatstgenoemden kunstenaar is dan ook uitermate geschikt om het publiek en ook den meesten onzer zoogenaamde intellectueelen hieromtrent een juister inzicht te geven.

* * *

Ik heb nooit een mensch gekend die in zulke hooge mate een kunstenaarsnatuur bezat als Rik Wouters, geen die zoo spontaan kunstwerk voortbracht als hij. Een kunstenaar kan zich ontwikkelen en volmaken. Maar dit raakt de essentie van zijn wezen niet. Hij is in de eerste plaats een schepper, hij kent geen theorie. Hij is (in zijne creatie) geheel en al instinct; hij is eene natuurkracht. Dit verklaart waarom wij bij vele machtige kunstenaars die verfijning missen en laten wij maar zeggen, dien goeden smaak, die vele kunstminnaars in hooge mate bezitten. Soms zijn liefde en instinct vereenigd (en dit was het geval met Rik Wouters), maar zij zijn dit niet noodzakelijk. Liefde is veranderlijk en vergankelijk; niet het instinct.

* * *

Het is dan ook bewonderenswaardig te zien, hoe de natuur dengene, wien zij die gave heeft geschonken, verdedigt tegen alle verleidingen en gevaren waarmede tijd en omstandigheden hem omringen. Zelfs tegen den dood neemt die hoogere

[p. 380]

macht het voor hem op. Niet ten bate van het sterfelijk lichaam, maar van den geestelijken arbeid die het te volbrengen heeft. Ook hiervan geeft het leven van den kunstenaar dien wij hier bespreken een kostbaar getuigenis! Rik Wouters bezat niet alleen die kracht, die alle lichamelijk lijden kan overwinnen, (dat is eene eigenschap die ook door een grootmoedigen wil kan worden verkregen), maar ook die koortsige helderziendheid, die heilige drift, die aan een armzalig lichaam, wanneer alles begeeft, het vermogen schenkt om een arbeid te volbrengen die voor het oog der wereld doelloos schijnt. Dit is iets anders dan heldhaftigheid. Want de kunstenaar is niet bij machte zich daaraan te onttrekken. Het is de algeheele overgave aan den drang der mysterieuze godheid, die zich uiten wil in hem.

Een werk dat in zulke omstandigheden tot stand komt is altijd belangrijk. Natuurlijk heeft men het niet dadelijk begrepen. Veel hadden wij nochtans van dezen kunstenaar te leeren. Gij, letterkundigen en estheten, die, zooals voor eenige jaren de mode wou, zoo erg enthousiast waart voor alles wat met folklore in verband stond, hebt gij wel ooit de schoonheid begrepen van een ‘mannekensblad’? Die wordt u door Rik Wouters geopenbaard in het schilderij waar een kind zich over een dezer prenten buigt. En gij, dichters der natuur, in wier verzen de nachtegaal nooit tot zwijgen komt, hebt gij ooit de pracht gezien en gevoeld van die bruin-fluweelen paddestoelen? Een schilder zal u, dichters, leeren wat de schoon[he]id dezer aarde is...

* * *

Wat ik hier in eenige regelen samenvat wordt door A.J.J. Delen breedvoerig en voortreffelijk aangetoond in de biografie van Rik Wouters en in de toelichting zijner werken. Alle gebeurtenissen, zooals de criticus deze verhaalt, en zelfs de schijnbaar minst belangrijke, krijgen een eigenaardige waarde in het bestaan van dezen uitverkorene. Van de plaats waar hij werd geboren, die ingetogen en voor wie eenmaal in haai' wezen is doorgedrongen, zoo intieme stad Mechelen, tot die meesters die beurtelings zijn enthousiasme opwekken: Ensor en Cézanne, en zelfs tot dit kortstondig verblijf op de zonnige kamers eener hoogere verdieping te Amsterdam die uitzicht geeft op de Kostverlorenvaart, hoe worden al deze banale omstandigheden, belicht door de helderziende piëteit van zijn biograaf, gebeurtenissen van ongemeene beteekenis voor het werk dat de kunstenaar moest volbrengen! Hoe logisch was de gang van dit bestaan, hoe zuiver de evolutie dezer kunst!

En toen Wouters zijn hoogtepunt had bereikt, toen hij met eenige lijnen en wat verf eene vrucht of eene bloem zoo kon weergeven, dat men den indruk kreeg of hare pracht zich

[p. 381]

voor het eerst aan ons openbaarde in een ongekend licht, toen onder zijn zekere hand de doode klei tot een levend wezen werd dat ziel en geest bezat, en toen zijn heldere blik voor goed den zuiversten schoonheidsglans der aarde scheen te hebben gevat, toen brak dit oog voor altijd...

* * *

Dat met Rik Wouters eene onzer schoonste artistieke krachten verdween dient iedere Vlaming te weten. Daarom moet deze biografie door A.J.J. Delen, die den mensch en den kunstenaar in het volle licht stelt, gelezen worden door allen die belang stellen in den bloei onzer kunst. Naast Aug. Vermeylen, die voor dit boek een hartelijke inleiding heeft geschreven in dit sobere, bezonken proza dat hem kenmerkt, is A.J.J. Delen een der weinigen, die de verheerlijking - welke door den wansmaak onzer tijdgenooten al te vaak eene verdediging moet worden - van de moderne beeldende kunsten op zich genomen hebben. Met welke liefde en welk talent hij deze taak volbrengt, blijkt uit dit werk. Door de mooie verzorging van het boek, de keus en de uitvoering der platen hebben de auteur en de uitgever een monument opgericht, dat den genialen kunstenaar, dien wij nooit genoeg zullen betreuren, waardig is.

J. VAN NYLEN.