De Vlaamsche Gids. Jaargang 8

[p. 557]

Oude Versmaten in de Nederlandse Poëzie.

De Grieksche Metriek in de Nederlandsche Dichtkunst Eene aesthetische taalstudie door Dr. Eugeen van Oye (Brugge, L. De Plancke, 1911, 120 blz. 8^o).

Voor eenige maanden reeds kwam deze studie van de bekende dichter Eug. Van Oye van de pers. Op blz. 115 echter staat de dagtekening: October 1884. Immers het werk werd toenmaals gemaakt als antwoord op een prijsvraag van de Koninklike Akademie van België. Er waren twee mededingers: J. Van Droogenbroeck en E. Van Oye. De jury gaf haar uitspraak in 1885; J. Van Droogenbroeck werd bekroond, ofschoon de tweede en derde verslaggever (P. Willems en A. Wagener) herkend hadden dat de eerste verslaggever (J. Nolet de Brauwere van Steeland) het werk van E. van Oye onderschat had.

De studie van J. van Droogenbroeck verscheen in 1886 onder de titel: Verhandeling over de toepassing van het Grieksch en Latijnsch metrum op de Nederlandsche Poëzij. Zij is methodieser dan die van E. van Oye en moest door haar overvloed van schemata en voorbeelden de beoordelaars voor zich innemen, ofschoon van de hoofdzaak, duur en kracht en toon in de klassieke prosodia, de auteur al niet veel zegt en er geen bepaald begrip schijnt over te hebben.

Is dan de studie van E. van Oye beter? Op die vraag kan niet met een eenvoudig ja of neen geantwoord worden.

Men ziet al dadelik dat de stof hem meer tot onderwerp van eigen studie geworden is; dat het hem minder te doen is om met eruditie over het vraagstuk te pronken, dan om zijn eigen opvatting voor te dragen. Wel bestaat er van alle kunst een wetenschap, maar kunst is in de eerste plaats een kwestie van smaak. Zo is deze methode bij de behandeling van een kunstvraagstuk goed te verdedigen, en zo is

[p. 558]

het te begrijpen dat een auteur een dergelijke subjectieve studie zeven en twintig jaar nadat ze geschreven werd, laat drukken. Toch zijn er een paar verwijzingen in naar studiën die na 1884 verschenen zijn, wat bewijst dat hij de vraag in al die tijd niet onaangeroerd liet.

Het subjectief karakter van de studie blijkt uitdrukkelik uit de slotrede, waar de schrijver verklaart (blz. 93): ‘Is mijn doel geweest onzen dichters een versvorm op te leggen? Duizendmaal neen! Men legt den dichter geen vormen op! Die springen uit de ziel met de gedachte.’

Een ander gevolg van dit standpunt is dat er veel ruimte en moeite besteed wordt aan de weerlegging van de afwijkende opvattingen van anderen.

De vormenschoonheid, waarnaar elke kunst moet streven, bestaat voor de dichtkunst in hoofdzaak in de rhythmus. De auteur onderzoekt dus in een eerste hoofdstuk wat de rhythmus is, in een tweede waarin de rhythmus van de klassieke versmaten bestaat, in een derde wat het verschil is tussen die en de Nederlandse versmaten, en in een vierde hoe die in het Nederlandse vers kunnen aangewend worden.

Bij het begrip rhythmus wordt gewoonlik veel geschermd met toon en duur en kracht, maar de zaak zelf laat men in het onbepaalde. Die begrippen weet Dr. v. O. goed uiteen te houden. Hij zegt heel goed hoe rhythmus, dat vloed betekent (in een waterloop heeft elke golf, elke baar, elke rimpel een hun eigen en onderscheidene beweging - blz. 16), bij taalverschijnselen een overdrachtelike toepassing is. Hij zegt ook heel goed dat die bewegingen niet met dezelfde kracht geschieden en dat uit die krachtverscheidenheid het metrum ontstaat (blz. 17). Wanneer hij dan de rhythmus bepaalt als een ordelike dynamiese beweging, legt hij in het woord dynamies meer dan zijn lezer er in hoort, want hij bedoelt toch: de rhythmus is het ordelik dynamies verschil tussen de bewegingen van een reeks. Zo is de rhythmus van een versvoet het verschil in kracht tussen de twee bewegingen - de zware beweging of slag en de zwakke beweging of opslag - waaruit de voet bestaat. De zware beweging gebeurt steeds geleidelik in eenmaal en is dus steeds lang; de zwakke gebeurt of wel geleidelik in eenmaal en is kort of lang, of wel schokkend in tweemaal,

[p. 559]

met twee korte beweginkjes, waarvan dan nog het eene - in 't Nederlands het eerste, in het Duitsch het tweede - zwakker is dan het andere. Daar nu de zware beweging beurtelings de eerste en tweede zijn kan, zijn er zes mogelike versvoeten:

-' ◡, -' -, -' ◡ ◡, ◡, -', - -', ◡◡ -'.

Alle andere versvoeten zijn samengestelde voeten, zooals in de muziek alle andere maten dan 2/2 en ⅔ samengestelde maten zijn, wat de auteur dan ook zegt. Hij had er echter dan ook moeten bijvoegen, dat een voet als de amphibrachys of trippelmaat niet bestaan kan, omdat die een inschuiving van de zware beweging in de zwakke veronderstelt, wat een physiese onmogelikheid is. Ook zijn alle amphibrachyse verzen eigenlik anapestiese verzen, en

Niĕt ste͞eds ĭs / d̆e li͞ef / d̆e / b̆est͞en / d̆ig / văn du͞ur / is te meten en te lezen als

Niĕt ste͞eds / ĭs d̆e l͞ief / d̆e b̆est͞en / d̆ig văn du͞ur /

Evenzo is de rhythmus van een vers het ordelik dynamies verschil tussen de versvoeten, 't is te zeggen, het feit dat er op een bepaalde plaats een voet van een verschillende rhythmus dan de andere aangewend wordt. De rhythmus van de hexameter ontstaat (in de schoolscansie) doordien, terwijl de eerste vier voeten onverschillig dactylen of spondaeën mogen zijn, de vijfde een dactylus en de zesde een spondaeus moet zijn.

Over de aard van onze klemtoon handelt E. v. O. als een kunstenaar, als hij beweert dat die ligt op het zakelike deel van het woord om het te doen uitkomen. Had hij zich herinnerd dat in alle Indo-Germaanse talen de beklemtoonde lettergreep niet de klemtoon heeft wegens haar waarde of betekenis, maar wegens haar plaats in het woord, dan zou hij niet twijfelen waarom dat in het Germaans anders moet zijn. In lat. amabilitátem ligt de klemtoon op ta omdat die lettergreep de voorlaatste is en lang is, in amabilitas op bi, in amábilis op ma omdat die lettergrepen de derdelaatste zijn terwijl de voorlaatste kort is, maar de betekenis van ta, bi of ma zijn daar voor niets tussen. Zo ligt bij ons in wéduwenaar de klemtoon op we omdat die lettergreep de eerste is van het woord. Een toon die een lettergreep

[p. 560]

om haar waarde of betekenis doet uitkomen, is geen klemtoon, maar een oratoriese toon, en dat is geen zaak van taalkunde, maar van voordrachtkunst.

Mijn lezer zou nu gaan denken, dat de bespreking van een prosodies werk van lieverlede tot het schrijven van een nieuwe prosodia aanleiding geeft. Dit komt niet zozeer door verschil in opvattingen als door het onbepaalde en de afwisselende betekenissen van vele vakwoorden.

Maar wij zullen het daarbij laten. Uit hetgeen we zeiden, blijkt dat we te doen hebben met een ernstig boek. Uit de lectuur zal blijken dat er een zeer opwekkende invloed van uitgaat, omdat het steeds onze belangstelling moet gaande maken, als wij mogen vernemen wat een man gelijk Eug. van Oye, die tevens een fijngevoelig dichter, een goed taalkenner en een beslagen musicus is, over de techniek van zijn kunst weet mede te delen.

J. Vercoullie.