De Vlaamsche Gids. Jaargang 6

[p. 466]

Fransche Letteren.

In de pas verloopen maanden verschenen enkele dichtbundels, waarop ik de aandacht mijner lezers wil vestigen. Van Emile Sicard's L'Ardente Chevaachée herinner ik mij, dat daarin veel talent uitgespreid ligt, ondanks een zeker gebrek aan samenhang in sommige figuren en een niet te ontkennen invloed van A. Samain en Stuart Merrill. Sterker van vorm is de laatste gedichtenreeks, L'Homme en tête, van Georges Duhamel. Daar is zichtbaar werk van gemaakt; aliteraties en assonancies maken ze tot een mooie, voor de Fransche taal soms vreemde muziek. Zeer sympathiek is de kunst van Marguerite Gillot in Le Passé: kalm-melancholische herinneringen aan geliefde dingen van vroeger. Ongezocht en toch persoonlijk van zeggingskracht; geen mooidoenerij, maar eenvoudig schoon. Een dergelijke atmosfeer van stille kunst waast rond Alb. de Bersaucourt's boek: Vingt-quatre poèmes en prose pout honorer ma demeure et chanter mon jardin. Zooals een echt dichter doet, ziet hij in de eenvoudigste dingen, die hem omringen, onvermoede schoonheden.

Derniers Refuges is een oprecht menschelijk boek van Jeanne Ternier; een kunstwerk met de ellenden en de liefdeloosheid van hen die nooit voelden, nooit bewonderden, nooit verheugd waren, als bouwstof. Léon Bloy laat in een voorwoord - het eenige, dat hij ooit schreef, meen ik - de dichteres recht wedervaren. Zonder te willen vergelijken, aarzelt hij niet Ternier's naam na dien van Baudelaire en Verlaine te noemen. Na die pijnlijke kunst zijn Des automnes et des soirs van Albert Fleury een stille verpoozing voor geest en ziel, terwijl het een heele verkwikking is Frederi Mistral's Nette te lezen, dat onlangs als deel VI zijner CEuvtes complètes avec traductions bij Lemerre verscheen. Deze romantische idylle van uit den tijd der ‘Cours d'amour’ is een der beminnelijkste werken van den meester. Heel Provence ligt in dit teeder-naïeve gedicht; de ongekunstelde weelde der landouwen en de eenvoudige openhartigheid der menschen wellen op uit ieder vers. Sommige gedeelten behooren tot het mooiste van Mistral's werk, zoo o.a. de morgenstemming in L'Ange. Lees

[p. 467]

dit werk in 't oorspronkelijke - wat met de nevenstaande vertaling niet moeielijk is - en gij zult opgetogen zijn door de ontroerende, ruischende muziek. - Het zoontje Rostand verkoopt ook verzen... Conversations avec la gloire...

Paterne Berrichon geeft onder den titel Poèmes décadents zijn gedichten uit, tusschen 1883 en 1893 geschreven. Is het een proefneming van den dichter? Wel, dan mag ze geslaagd heeten, want nu nog zijn die vreemde gedichten mooi en genietbaar.

De ‘Mercure de France’ gaf weer een heele reeks uitstekende werken ten beste, waaronder ik aanteeken: Derniers Contes van den nog te zeer verwaarloosden Villiers de l'Isle-Adam, een kunstenaar, die nooit aan 't publiek offerde en van wiens reëele beteekenis men zich nu eerst langzamerhand bewust wordt; La Flambée, een flink roman van Henri de Régnier, kunstvol en genietbaar, - zelfs nieuw, ondanks het oude thema: adultère. Eigenlijk minder smakelijk, maar ook met veel virtuositeit gescheven is L'Or van Victor Margueritte, iets over de gedurige aanbidding van 't gouden kalf.

Wie in al zijn bijzonderheden de Opera van Parijs wil kennen, leze L'Opéra romanesque van P.B. Gleusi (Lafitte), dat eigenlijk een roman is, omdat het nevenbij - zoo lijkt het - de brave geschiedenis van twee zangeresjes vertelt. In Enquête sur le monde futur nèemt de pittige Franschman Jean Jullien vreeselijk den Amerikaanschen bluf in 't ootje. - Waarlijk geen alledaagsch werk, maar soms wat bar en schraal, is Le livre d'heures van M.H. Jorys, liefdeproces van twee kultuurmenschen. - La Vague rouge van J.H. Rosny, aîné (Plon): de roode golf is het socialism, dat eenmaal de maatschappij vernielend zal overstroomen. Een roman, uiterst knap van opzet, koel en ironisch van ontwikkeling; een kunstenaarswerk.

De bewonderaars van Paul Adam zullen in Le Trust weer hun meester herkennen, een solied werk, dat echter kan aanleiding geven tot de meest tegenstrijdige beoordeelingen. - Van veel oorspronkelijk talent getuigt de zonderlinge geschiedenis, door Lucie Delarue-Mardrus in L'Acharnée verhaald.

Tot het allermooiste reken ik de novellen van Pierre Mille onder den titel der eerste, La Biche écrasée, uitgegeven (bij Calmann-Levy); daarin is o.a. ‘Le Secret’ een meesterstukje.

La Barrière, van René Bazin, of: katholiek-zijn of niet-zijn! Ondanks het talent van den schrijver is dit boek bijna ongenietbaar door zijn verouderde maatschappelijke toestanden. Hoewel ook van diepen godsdienstzin vervuld, en misschien minder knap, is Ascension van Ch. de Pomairols (Plon) genietbaarder en weet de schrijver eerbied af te dwingen voor zijn zienswijze. In dezelfde richting beweegt

[p. 468]

zich de nieuwe roman van Marcelle Tinayre, L'Ombre de l'Amour, gebouwd op de katholieke zelfverloochening.

Parmi les Hommes is de nalatenschap van Lucien Jean; een schoon, eenvoudig kunstenaarswerk, dat men naast dat van Charles-Louis Philippe mag plaatsen. - Les Amies van R. Rolland is het laatste boek der reeks ‘Jean Christophe’, waarin Rolland zich nog eens doet gelden als een romancier van zeldzame verhevenheid en heldere visie in de zielen der menschen.

Onder de vele werken over letterkunde, die in de laatste zes maanden verschenen, zijn de volgende te onthouden: Critiques diverses van J. Barbey d'Aurevilly (Lemerre), over alles en nog wat. Zeer streng, vaak onjuist, maar levendig en kleurig geschreven. De kritiek van Sainte-Beuve, b.v., vat hij saam in twee woorden: ‘anecdotes et détails’. Steeds is zijn oordeel eerlijk en van onwankelbaar goeden smaak. Dat zijn waarlijk superieure hoedanigheden.

Renan is een goed boek, waarin de schrijver, A. Parigot, zijn meening over den Franschen wijsgeer vrij uitspreekt en ernstig de vreemde invloeden in diens werk onderzoekt. Ook belangwekkend is de brochure Léon Cladel, door G. Normandy.

Lettres d'amour d'Alfred de Musset à Aimée d'Alton brengen volstrekt niets bij tot de glorie van den dichter.

La Formation des Légendes van A. van Gennep is zoo interessant als al de werken van dezen geleerde. Dit is wetenschap, die ook door artiesten gretig zal gesmaakt worden.

Idées morales de Madame de Staël, door Maurice Sourian, waaruit men leert, hoe de opvattingen en gedachten dier schrijfster veranderen met de vriendschapsbetrekkingen, die zij aanknoopte of afbrak. Dit boek geeft een helderen kijk op de psychologie van dien grooten Franschen auteur.

Met veel genoegen en klimmende belangstelling las ik La Dilecta de Balzac, door Geneviève Ruxton (Plon). Op elke bladzijde ondervindt men, hoezeer Balzac's werk - vooral waar hij gemoedstoestanden schildert - de weerschijn zijner ondervinding is. Daarbij kwamen natuurlijk een wonderbare intuitie en een buitengewone zeggingskracht. Overheerschend was echter Balzac's wil om bemind en beroemd te worden. Beroemdheid viel hem sedert lang ten deel; bemind werd hij, op ietwat moederlijke wijze, door M^me de Berny, zijne ‘Dilecta’, de eerste en bijna eenige liefde zijns levens. M^me de Berny oefende immer grooten invloed uit op zijn idealen en was voor den grooten schrijver tevens een welwillende, maar ernstige kritiek. Dit is een heerlijk boek, met oprechte liefde en toewijding geschreven.

Over het ontstaan van het Fransche drama en zijn ontwikkeling

[p. 469]

in den loop der middeleeuwen door Frank Luns (Losco, Amsterdam). Dit kleine boekje is het eerste eener serie ‘Fransche Letterkunde. Bijdragen tot hare kennis en geschiedenis,’ waarin de uitgever voornemens is ‘achtereenvolgens te doen verschijnen zulke werkjes, die tegelijk nuttig kunnen zijn voor hen, die de Fransche letterkunde bestudeeren, doch geen tijd vinden om de vele, omvangrijke speciale boeken door te werken, evenals voor diegenen, welke zich zonder bronnen-studie op de hoogte willen brengen van onderwerpen, die hun belangstelling bezighouden.’ Ook biografies zullen verschijnen. Zooals men ziet, een prijzenswaardig doel, dat de uitgever voor oogen heeft. Dit eerste nummer is een goede inzet. Wàt al te bondig misschien, maar zeer behendig, vat de Heer Luns zijn onderwerp saam. Hij weet de belangstelling der lezers voor dit eigenaardig literatuur-tijdperk te wekken en geeft een heele boel bruikbaar materiaal aan om den belangstellende toe te laten in deze of gene richting zijn kennis van het Fransche drama uit te breiden. Het boekje, door eenige leerrijke illustraties opgeluisterd, is onderhoudend geschreven; nochtans hoede zich de schrijver voor een overmatig, en trouwens onverdedigbaar gebruik, van Fransche woorden; dit maakt de taal onzuiver en werkt soms storend.

Ik wensch die uitgave in ieders handen.

Stendhal is weer aan de orde van den dag. Over dien complexen schrijver zal men trouwens niet zoo gauw uitgepraat zijn. Jean Mélin geeft een nieuw boek over hem: Les Idées de Stendhal, als vervolg op zijn La Vie amoureuse de Stendhal. Dit werk is eigenlijk de studie van het beylism (de kunst om zooveel geluk mogelijk te trekken uit de toestanden en tooneelen van het leven). Verder bestudeert Melin Stendhal's ideeën over kunst, letteren, wijsbegeerte en politiek. Het is zeer belangwekkend, den schrijver in zijn uiteenzettingen te volgen.

Onder meer biografies, deze: Henri de Rêgnier door Henry Berton, - vooral merkwaardig door de kritische ontleding der romans; Diderot, Charles Baudelaire en Honoré de Balzac door A. Séché en J. Bertaut. Deze zijn niet, zooals de eerstgenoemde, analytisch of kritisch, maar vooral anecdotisch. In dit opzicht zijn ze dan ook tamelijk volledig.

Etudes sur les ‘Ballades Françaises’, een zeer belangwekkende studie door L. Mandin. Zij betuigt hoe in Paul Fort's kunst alle schakeeringen van het menschelijk gevoel weergegeven zijn. Hij verklaart tevens Fort's prosodische methode op heldere wijze en staaft zijn bewijsvoering met goed gekozen voorbeelden.

Allermerkwaardigst vind ik Stefan Zweig's studie over Emile

[p. 470]

Verhaeren (Mercure de France). Stefan Zweig is wellicht de beste Duitsche vertaler - naast Ludwig Fulda - van Fransche poëzie. Reeds in zijn vertalingen heeft hij bewezen de moderne Fransche dichters geheel te begrijpen. Hij doet het eens te meer door deze studie, de volledigste en schoonste, die over Verhaeren geschreven werd. Hij geeft den grooten Vlaming de plaats die hem toekomt: de eerste in Europa.

Juli 1910.

Leo van Riel.