De Vlaamsche Gids. Jaargang 5

[p. 476]

Fransche Letteren.

Het zou feitelijk onmogelijk zijn alles aan te halen, dus veel minder te bespreken, wat in Frankrijk dit jaar verscheen van Januari tot Juli, - en dat is maar goed ook; want buiten eenige degelijke werken over letterkunde, een paar prijzenswaardige dichtbundels en enkele lezenswaardige romans, kregen wij niet veel goeds onder oogen. Moest ik enkel in aanmerking nemen de werken, die naar mijn meening een hoogere beteekenis hebben, dan zou ik aan 't eind dezer bladzijde reeds uitgepraat zijn. Doch, daargelaten hoe moeilijk het is van zóo-dicht-bij te beslissen wàt blijven zal en wàt niet, is men steeds verplicht een plaatsje in te ruimen aan de werken die bij een eerste lezing reeds een min of meer gunstigen indruk lieten; vele daarvan zullen vergaan, - maar sommige kunnen vooruitkomen naarmate de tijd vordert.

Eenige dichtbundels hebben mij veel genoegen verschaft: Les Pastorales van Marie Danguet, schetsen met veel talent het stille landelijk leven. - Cent Ballades behandelen in den strengen ouden balladenvorm alle onderwerpen. Een kunsttoertje dat den dichter, E. Joubert, goed meegevallen is. - In Le Coeur magnifique is de begaafde M^me C. Mendès zooals zij steeds verlangde te zijn: ‘jamais se montrer indigne de soi’ en: ‘n'être point comme les autres’. De liefde leeft in dat hart, als een sombere, geweldige god.

Les Lévriers is van den Algeriaanschen dichter Leo Loups, die niet zonder talent het leven en bewegen van dieren en dingen behandelt. - Nouveaux Rondels païens... verleidend naakt, maar niet onzedelijk. Mooie, zinnelijke poëzie, die alleen scheinheiligen en droogstoppels kan hinderen. De dichter heet F. Lovio.

Van den jongen dichter Olivier Calemard de la Fayette, die in 1906 op 29-jarigen ouderdom stierf - verscheen La Montée, dat den begaafden schrijver van de vergetelheid zal redden. Wij kenden reeds van hem Le Rêve des jours.

Rayons de miel heeft de teedere dichter Francis Jammes zijn jongste verzen geheeten. De landelijke tafereelen zijn hier gezien door het oog van den landman, die tevens dichter is, en zoo krijgen de gewoonste dingen een zekere distinctie, hoewel ze natuurlijk blijven.

[p. 477]

Nog altijd wil Francis Jammes min of meer godsdienstig stichten, maar hij vervalt toch nooit, wat men zou kunnen vreezen, in koude woordenmystiek. - La Lampe d'Aladin door Jean Corteau, een eersteling, die meer is dan een belofte. - Crépuscule d'amour van G. Batault is een boek stemmingspoëzie, heelemaal in ‘demi-teinte’, vol gracie en slechts genietbaar voor den fijnvoelenden, aandachtigen lezer. - La Pâque des Roses heeft mij eens te meer overtuigd, dat Fanny-Lérys een der beste dichters van de jonge school is.

Voor hen, die zich met letterkundige studie bezighouden kan ik o.m. de volgende werken ter raadpleging aanbevelen: Poëtes d'aujourd'hui par Ad. van Bever et Paul Léautaud (Mercure de France, 2 vol.), een uitmuntende bloemlezing, die zelfs als kritisch werk in aanmerking kan komen, dank zij de talrijke nota's. - In Païens d'aujourd'hui bewijst de schrijver Martin Mamy, dat hij niets van poëzie begrijpt. - Notes sur le symbolisme par E. Belot moge als historisch document gelden, doch om als kritiek ernstig opgenomen te worden, is het àl te partijdig geschreven.

Dat is niet het geval met het boek van Edmond Lepelletier over Emile Zola. Dat is een werk heelemaal te goeder trouw, historisch nauwkeurig en kritisch rechtvaardig. Dat Edmond Lepelletier Zola's bemoeiingen om Dreyfus betreurt, belet hem volstrekt niet een eerlijke en hartelijke bewondering te koesteren voor ‘l'analyste de nos moeurs et le clinicien de nos passions et de nos tares.’ Dit boek is zijnen voorganger Paul Verlaine, sa vie, son oeuvre, van denzelfden schrijver, ten volle waardig.

Esquisses et souvenirs par Jean Morréas is een prachtwerk van kritiek, van gedachten en vooral van stijl: bondig, sober, juist. Eenige woorden volstaan hem om een vonnis of oordeel te vellen. Het werk getuigt van een - voor Frankrijk - ongewone wijsheid. Het artikel over het romantism is heerlijk. Men mag Jean Morréas als een klassiek schrijver beschouwen.

Parnasse érotique du XV^e siècle recueilli par J.M. Angot: ‘een leutig boek’, zooals Lode Baekelmans schreef, niet voor jonge meisjes, maar toch genietbaar, ook voor den ernstigen lezer, door de naïveteit zijner onzedelijkheid. - Les Idées et les Formes par Péladan is dikwijls de herhaling van wat wij reeds wisten over oude beschavingen. Toch is het steeds interessant en soms zeer juist en geniaal in zijn bewijsvoeringen. Het werk is blijkbaar te vlug geschreven en zou bepaald winnen door besnoeiing. - Les Poëtes du terroir du XV^e au XX^e siècle, choisis et composés par Ad. van Bever: onmisbaar voor hen, die willen nagaan de nog onzekere betrekkingen tusschen de

[p. 478]

poëzie, de geologie en de ethnografie van Frankrijk. De naam van den verzamelaar waarborgt de degelijkheid van het werk. - Le Cénacle de la Muse française (1823-1827) par Léon Séché, is de geschiedenis der eerste periode van het romantism naar onuitgegeven documenten. Het oordeel van L. Séché is niet altijd zeer mild voor de officieele genieën. Sprekend over de nieuwe elementen die het romantism aanvoerde, zegt hij o.a.: ‘Chateaubriand nous avait donné tout cela bien avant Victor Hugo, qui, là comme ailleurs, trouva la porte ouverte.’ - Raison ou déraison du peintre Marcel Noir: een flink geschreven, soms wat paradoxaal boek, wiens groote kwaliteit daarin bestaat, dat al zijn oordeelen nieuw zijn of het ten minste schijnen.

Van zijn brieven heeft Barbey d'Aurevilly gezegd: ‘Je puis attendre la gloire, appuyé là-dessus.’ Hij had gelijk. Die brieven zijn het beste wat hij schreef; dit blijkt weer uit Lettres de J. Barbey d'Aurevilly à Trébutien. Een stoute taal, maar van wonderbare zuiverheid; men hoort zijn stem en ziet zijn gebaar. Verbeelding is er niet in, hij vindt niets uit, maar geeft leven aan alles wat onder zijn pen komt. Dit boek vormt als 't ware een commentaar op zijn werken. - Victor Hugo à vingt ans par Pierre Dufay: gecommenteerde brieven van Hugo aan zijn vader, die een juist licht werpen op de betrekkingen tusschen vader en zoon. - La Pensée de M. Barrès par M. Massis: een klein boekje, dat uitmuntend de verschillende houdingen van Barrès geeft en zijn subtiele, soms ongeduldigmakende, philosophie synthetiseert. - De Lettres de Jeunesse van Eugène Fromentin zijn de fijn-psychologische ontleding van een open geest en een schoon talent. - Etudes sur la littérature française par R. Doumic: een bundel artikels over de voornaamste werken, die in de laatste jaren verschenen. De kritieken zijn logisch en onpartijdig; een boek waarop men zich verlaten kan.

Le Roman sentimental avant l'Astrée par G. Reynier. Deze ernstige studie dwingt de bewondering en de dankbaarheid af van alle studenten in Fransche letterkunde. De schrijver ontsluiert voor den lezer een bijna onbekende periode zijner literatuur en ontleedt werken, mooie werken, waarvan niet eens meer de naam vermeld wordt.

La Vie amoureuse de Stendhal par Jean Mélia lijkt wel een mooi psychologisch roman, met als hoofdthema: ‘de liefde, eenige ernstige bezigheid van Stendhal’. - Les plus jolies Lettres d'amour par Annie de Pène, overtuigen den lezer, dat de vrouwen het best den juisten toon weten te treffen, ook dat ze soms dwaas divageeren, zooals Georges Sand. - Pages choisies des grands écrivains: Fontenelle: bevat juist alles wat nog genietbaar is van Fontenelle. Een goede inleiding van Henri Potez gaat die bloemlezing vooraf. - Tablettes litté-

[p. 479]

raires par Jules Case: interessante bijzonderheden en kritieken over de nieuwste Fransche schrijvers. - Le Prisonnier desconforté da château de Loches, een MS der XV^e eeuw, door Marcel Schwob ontdekt en afgeschreven, door P. Champion uitgegeven. Deze laatste is er niet in geslaagd den naam van den schrijver - den gevangene - te ontdekken. Naar den inhoud van het gedicht, dat zijn lijden en wanhoop gedurende zijn gevangenschap zingt, moet hij van adellijke afkomst zijn. - Qu'est-ce que l'art? De schrijver, Charles Albert, antwoordt, na een grondige studie van den oorsprong en de evoluties der verschillende kunsten: ‘een navolging van de natuur en een vertolking; het leven dankt de kunst aan de ontroering van den artist.’ Een wijs boek, zonder overdrijving geschreven; hier en daar echter valt het op, dat de schrijver niet tot de ziel van het besproken kunstwerk wist door te dringen. - Pages françaises par Paul Déroulède: arme kunst in een arme taal uitgedrukt. De eenige waarde van dit boek berust in het voorwoord, van Jérôme en Jean Taraud, over de geschiedenis der laatste jaren. - Le Théâtre libre par Ad. Thalasso: onmisbaar voor hen die de moderne dramatische letterkunde van Frankrijk nader willen kennen. - Wie zich wil vermaken door dwaze en domme kritieken leze van Henri Boucher: Souvenirs d'un Parisien. Daarin staan dingen in dezen aard: On m'a forcé d'avaler Madame Bovary, le plus exécrable roman qui soit.’

Op een lager kunstpeil dan de meeste werken die voorafgaan, staan over 't algemeen de romans die in de laatste maanden gedrukt werden. Ze alle gelezen hebben is niet mogelijk, en zoo kan het gebeuren, dat een betere mij ontsnapt is en een minder goede hier vermeld wordt. De lezer zal mij dit wel willen toegeven. Ziehier wat, op zijn minst genomen, lezenswaard is:

L'Amour dans cinq mille ans par F. Kolney: dan zal de voortplanting van den mensch uitsluitend artificieel geschieden! Wie weet?! - Célestin Pontier wil een studie maken ‘du monde social et contemporain’ en verdeelt zijn werk in ‘romans de l'amour, de la race et de la mort.’ Maar in den eersten roman is er van liefde maar bitter weinig spraak: hij is bijna uitsluitend gewijd aan een conflikt tusschen geestelijken. Maar... misschien is dat maar een inleiding. Wij zullen het afwachten. - Les Détours du coeur par Paul Bourget: als altijd goed, koud, methodisch, van een meesterlijke middelmatigheid. - Van Ragote van Jules Renard kan ik niets meer zeggen, dan... dat zijn Poil de carotte een heel mooi werk is. - La Route du bonheur par Yvonne Sarcey is een zedelijk boek, vol goede intentie, maar zonder oplossing van de gestelde

[p. 480]

vraag. - Trumaille et Pélisson, een onderhoudend werk van E. Haraucourt. - Secrets d'Etat: heel curieus; Tristan Bernard ontdekt er een nieuw dramatisch element: l'air embêté. - La tragique Histoire des reines Brunehaut et Frédégonde. In dien historischen roman leert M. Strauss dat het christelijk Frankrijk ontstond uit misdaden, ruwe driften, inwendige oorlogen en vervolging der Joden. - Henri de Régnier geeft met Couleur des temps een zeer persoonlijk, zeer edel werk, verheven boven het gevoel der dagelijksche romanliteratuur. - Un Conte bleu par P. Grasset, eenvoudig, waar en sierlijk. - Een der beste romans is Martha Baraguin van J.-H. Rosny: de ellendige geschiedenis van een zedelijk volksmeisje, waarin de schrijver eerlijk te werk gaat en geen misbruik maakt van gewaagde toestanden. - La Bataille par Claude Farrère: een zeer goed boek over Japansche psychologie, - oneindig beter dan de porseleinen gedachtetjes van Madame Chrysanthème. - Een heel ingewikkelde geschiedenis, Le Petit roi d'ombre, waarin V. Margueritte op zijn manier de vlucht van Louis XVII tracht te verklaren. Veel beter is Le Talion, van denzelfden schrijver, een boeiend roman van hooge moraal. - Colette Baudoche is een meisje van Metz, dat geen Pruis tot echtgenoot wil. Alles zeer fijntjes en kleintjes geschetst, zooals alleen Maurice Barrès dat kan. De schrijver is echter erg partijdig, - en ondanks hem is de Pruis toch sympathieker dan Colette. - In Le Fruit défendu werpt H. Vignemal een zeer eigenaardig licht op de Italiaansche zeden in Rome. - Le Vent et la Poussière, een niet-banaal roman van F. de Miomandre. Hoewel de schrijver eigenlijk niets nieuws geeft, schijnt het toch zóo of we alles voor de eerste maal te zien krijgen. - Le Coeur sauvage, een mooi werk, dat bijna een goede daad is van Marguerite Burnat-Provins; het steekt voordeelig af tegen de meeste feministische romans, door de oprechtheid en juistheid, waarmede de vrouwenziel ontleed wordt. - La Mort de Philae, een der goede romans van Pierre Loti, handelt over Egypte, dat van zijn vroegere grootheid tot de moderne beschaving vervallen is. - La Revanche de Paris par Jules Lafforgue is een goede studie van een letterkundig ‘raté’, met veel talent geschreven, vooral de dood van den treurigen held.

Zonder ook maar een naam te willen noemen, moet ik toch de aandacht vestigen op de reeds menigvuldige uitgaven aan 95 centiem, meestal herdrukken van degelijke romans, op goed papier, met goede illustraties opgeluisterd en die onbetwistbaar den ondergang der leelijke, dure deelen aan fr. 3.50 voor gevolg zullen hebben.

Juli 1909.

Leo van Riel.