De Vlaamsche Gids. Jaargang 5
(1909)– [tijdschrift] Vlaamsche Gids, De–
Gedeeltelijk auteursrechtelijk beschermd
[pagina 439]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Onderaardsche gevangenissen en burgverliezen.
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
10 Januari 1631.‘Alzo de soldaten ende andere bedelaers lancx zoo meer sijn loopende achter lande, ende namelijck up de prochijen gheen contributie betalende, is geresolveert te schrijven an de corporaels ten eijnden sij bij tourre seijnden eeneghe soldaten omme up te packen dusdaneghe loopers ende die te brijnghen in vanghenisse, die men aldaer in den Put zal laten sitten twee so drij daghen, ende indien zij worden ghereclameert als soldaten, dat men die alsdan zal laten volghen mits betalende de vanghenis costenGa naar voetnoot(1).’ | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 440]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
21 Januari 1637.‘Ordonnantie ghemaeckt by myne heeren van den Raede gheordonneert in Vlaenderen op het stuck ende directie van de vanghenesse ende Cypierage van den selven Raede... XXXII. Ende soo wie de voornomde cypier, bailliu ende burchmeestreGa naar voetnoot(1) ter causen hiervooren verhaelt eenighe injurie anseyde ofte verdrieghde, sal hy tselve, soo dicwils als het ghebuert, beteren met eenen dach ende nacht te sitten in den Put te waetere ende te broodeGa naar voetnoot(2).’ Ziehier enkele vonnissen: | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
1582.‘Omme dat ghij, Callekin Zonneville, huysvrauwe van Jan Maes, u vervoordert hebt eenighe officiers deser stede tinjurieren ende met steenen nae te werpen, die bij laste van mijn heere de bailliu haerlieder officie ende exploit quaemen doen, nae roupende, dat ghij op den bailliu niet en pastte ende den bruij haddet van justicie, met meer andere schandaleuse ende seditieuse woorden, niet lijdelick zonder punitie. Mijn heren Scepenen van der Kuere condempneren u in opene cameren in u lijnwaet op beede u knijen Gode van hemelrijcke, heere ende weth vuijt der naeme van justicien vergeffenisse te bidden, ende van alhier bij de officiers gheleet te worden int sGraven Casteel, ende daer ghestelt te worden in eenen put te water ende broode den tijt van acht daghen, interdicerende u van gelijcken meer te doene up arbitraire correctie. Pronunchie den 13en Jullij 1582Ga naar voetnoot(3).’ | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
1621.‘Actum XXIen July XVIe een ende twintich... Alzo de dachten zijn ghecommen dat ghisteren, zo de soldaten meenden up den vijant uut te gaene, eenen Thomas van Aelst | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 441]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
ende Joos Cleygate hadden ghemutineert ende gherefuseert tobedierene, is gherelsolveert de zelve up te doen haelen bij den corporael Vernamen, ende voor eeneghe daghen in den Put te stellen te water ende broodeGa naar voetnoot(1).’ | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
1634.‘Ghesien t' ghebesoignierde van commissaris ghedaen uuijt crachte van ordonnantie van den hove up de insolentien ten diverschen stonden in de cipiraige van den selven hove ghecommitteert respectivelijck bij u Jonker Charles van Coorenhuijse, heere van Uplinder, ende ulieden Pieter Huijghe, Jan van Borssele ende Pieter Struijf, alle ghevanghene binnen de selve cipiraige, Thof, up alles ghelet, condemneert u, Jonker Charles van Coorenhuijse, in eene boete van vijfentwintich gulden sConinx Ons Gheduchs Heeren proffijte, ende u, Pieter Huyghe, in eene van zes gulden, ende beede uliedere caemere te houden den tijt van drije daeghen ende drije nachten; mitsgaders ulieden, Jan van Borssel ende Pieter Struijf, in de Put te gaene ende aldaer te blijfven ghelijcke drije daeghen ende drije nachten, ende alle vier tsaemen in de costen ter deser causen gheschiedt ter tauxatie van den hove, Interdicerende ulieden voorts meer van ghelijcken te doen ende naementlijck elcanderen te beschimpen ofte injurieren met woorden ofte met wercken, directelijck ofte indirectelijck op peijne van daedelick in den Put ghestelt te worden, te waeter ende te broode ende breeder arbitraire correctie. Ghepronunchiert bij den notaris van den Hove in de cipiraige, present de raeden Pierssens ende Procureur Generael, mitsgaders deurwaerders ende ghevanghenen der selver cipiraige den 20en Decembre 1634. Jan van Borssel ghecondemneert acht daeghen te waeter ende ten broode te sitten in den Donckeren Put over iterative insolentien. Omme dieswille dat ghij, Jan van Borssel, niet jeghenstaende het verbot an u ghedaen bij sententie van desen hove van den 20en deser, u vervoordert hebt te dreeghen ende beschimpen | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 442]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
met woorden ende wercken Pieter Huughe, ghevanghene binnen de cipiraige van desen hove, Soo ist, dat tHof u condemneert te blijven in den Put noch vijf daeghen ende nachten naer de drije daeghen ende nachten gheexpresseert bij de voorschreven voorgaende sententie, ende gheduerende den selven tijt van vijf daeghen ende nachten daer te sitten te waeter ende broode, u interdicerende meer van ghelijeken te doene ende te beschimpen met woorden ofte wercken den voornoemden Pieter Huughe ofte yemant el van de ghevanghenen directelijck ofte indirectelijck up peijne van fustigatie, ende condemneert u in de costen van desen ter tauxatie. Gheprononchiert in vanghenisse bij den notaris van den Hove, present de raeden Lottin ende Procureur Generael, eersten deurwaerdere ende andere ghevanghenen den 23 10bre 1634Ga naar voetnoot(1).’ | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
1740.‘Ghesien bij Mannen van leene van Syne Majesteyts Hove, Casteele ende Auderburgh van Ghendt het proces crimineel...... jeghens ende tot laste van uw, Eligius Simoen,... audt 20 jaeren,... wysen ende condempneren uw, Elisius Simoen, ter causen ghy uw soo verre hebt vervoordert van op den 1en deser binnen de prochie van Swynaerde van de doorne haeghe van een hof te stelen een mans hemde ende een vrauwen hemde, ten processe vermelt, ghestelt te worden in den Put in de vanghenisse van den Graeven Casteele te waeter ende te broode, den tydt van acht daeghen, t'eynden welcken segghen uw vuyt dese Casselrye voor eenen voorderen termyn van een jaer... condempnerende uw voorts in de costen ende misen van justitie ter tauxatie. Actum...... den 16en Xbre 1740Ga naar voetnoot(2).’ | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
16 Augustus 1783.‘Gesien bij mannen van leene van den... Auderburg van Gendt het proces extraordinairlyck voor hem lieden beleedt... (tegen) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 443]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Bernardine Bruggeman, dochter van Joannes, oudt 48 jaeren, huysvrauwe van C. van Herweghe,... geabandonneerde gedetineerde,... wysen ende ter causen van haer ondeugend ende straefbaer gedragh ten processe vermeit condemneren haer, Bernardine Bruggeman, dochter van Joannes, gestelt te worden in den Donckeren Put den tydt van 14 daeghen, twee mael te weke te waeter ende broodt, slaekende haer 't eynden dies van vangenisse ende condemneren de verweerderigghe voorts in de costen van den processe,... interdicerende haer in het toecommende nog te eeniger buitenspooringen te begaen op pijne van voordere straffeGa naar voetnoot(1).’ Andere vonnissen staan hier verkort:
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 444]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
De pijniging voor de Schepenen van de stad - buiten die met den halsband - had plaats in 's-Gravensteen, evenals voor den Raad van Vlaanderen en voor het College van den Oudburg. In het Dagboek van GentGa naar voetnoot(1) en in de crimineele registers der stad van de eerste helft der XVIe eeuw staat dikwijls vermeld, dat de foltering ‘in den Put’ geschiedtGa naar voetnoot(2), en ook M. van Vaernewijck verhaalt, dat op 21 Augustus 1568 ‘de heeren van den Rade besich waren met sommighe te Putte te leeden ende tortuererenGa naar voetnoot(3).’ Daar is echter de Pijnkelder, de vroegere stal van 's-Gravensteen bedoeld, zooals blijkt uit den volgenden zin: ‘Actum ten Putte of Pijnkelder den 6 November 1599Ga naar voetnoot(4).’ | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
De Putten van 's-Gravensteen in den Meesten Toren van de IXde eeuw.In verschillende oorkonden is er spraak van de Putten van 's-Gravensteen. Er kan geen misslag zijn van wege de klerken, want in een reeds vermeld stuk van 1658 spreekt men van ‘diversche Donckere Putten’ en in één van 1691 zegt men, dat 3 personen ‘hebben gheseten in de Putten elck separaet.’ Er moesten dus niet één, maar minstens drie putten zijn. Dit is inderdaad zoo. Men weet, dat graaf Philips van den Elzas in 1180 zijn Meesten Toren niet van den grond uit nieuw bouwde, maar een oud gebouw van de IXe eeuw tot basis gebruikte om er op voort te bouwen. Het gelijkvloers en de eerste verdieping van het oud kasteel werden de kelder van het nieuw, waarrond de ruimte tot een hooge binnenplaats werd opgehoogd. De Meeste Toren van de IXe eeuw heeft aan den zuid-westelijken hoek een uitbouw van 15,33 m. op 1,63 m. Daarin zijn twee breede schouwen, die van het peil van het gelijkvloers van het oud | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 445]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
kasteel naar omhoog rijzen en elk met een deur ter hoogte van de eerste verdieping van het oud kasteel komen. Beneden zijn twee lage deuren van 1,50 m. in den buitenmuur, die nu door den aangevulden grond der binnenplaats van het kasteel van 1180 gestopt zijn (zie fig. 3 en 4). Toen alleen het oud kasteel bestond, waren dat, in tijden van gevaar, als de poort van het kasteel toegestopt was, stellig toegangen, van waar men langs een koord in de eerste verdieping kon klauteren. Na 1180 was het niet meer mogelijk ze daartoe te gebruiken, maar ze konden nu als onderaardsche gevangenissen worden aangewend. Philips van den Elzas had den uitbouw eveneens opgetrokken en er een trap in geplaatst boven de twee putten. Deze bleven bestaan, toen de uitbouw in 1662 tot de hoogte van de binnenplaats werd afgebroken en vervangen door een klein gebouw om die putten onder dak te brengen. Bovenstaande plattegrond en doorsnede geven een denkbeeld van de toestanden vóór en na 1180. 
FIG. 3
Er bestonden aldus, buiten den reeds beschreven Put, twee andere putten van 3,20 m. op 1,20 m. en 3,57 m. diep onder de dorpel van de deur op de eerste verdieping van het oud kasteel. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 446]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Het verblijf in de Donkere Putten.In 1609 wordt voor twee gevangenen door den plaatsvervanger van den baljuw de doodstraf geëischt vóór het College van den Oudburg. Dit belast den cipier hen, wel verzekerd, ‘een ure ofte twee uutte Donckere Putten te laten commen waremen in 't VierkanteGa naar voetnoot(1).’ Van Lieven Cornelis weten we, dat hij in de drie Putten gezeten heeft. Den 4 November 1665 wordt een jongen van 14 jaar, die zijn meester bestolen heeft, ‘ghesloten acht daeghen ende soo veel nachten in de Doncker Putten van de cepiragie van den sGraven Casteel, niet nuttende dan waeter ende broodt,’ en voorts 3 jaren gebannenGa naar voetnoot(2). Drie soldaten, die de boeren van Zomergem door bedreigingen geld wilden afpersen, hebben van 19 Januari tot 16 Februari 1691 ‘in vanghenisse gheseten in de Putten elck separaet ghedurende dese vust, ende aldaer niet meer door de caude connende gheduren, is gheresolveert, mits de informatien ende examens volcommentlijck sijn ghehauden, de selve drij a vier uren daeghs uutte Putten int ruijm te laetenGa naar voetnoot(3).’ 21 Mei 1692 wordt Jan Noncle, ‘ghevanghen in de cipiraige van den Hove, over de injurien, die hij aen den cipier ende sijne huijsvrauwe temerairelijck ende ten onghelijcke heeft angheseijt, voor den tijt van acht daeghen ghestelt in de Putten, ende aldaer over anderen dach te vasten te waeter ende te broode,... niet min, dat hij de drij aenstaende heijlichdaeghen van Sincxen sal moeten uuijtghelaeten worden tot het hooren van den heijlighen dienst der misse, mits immediatelijck naer teijnde der selver wederom keerende in deselve PuttenGa naar voetnoot(4).’ 8 November 1698 wordt Marie Schepens, bedelares, ‘ghe- | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 447]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
considereert haer groot gaen van kinde ende detentie in de Putten,... ghebannen voor den tijt van ses jaerenGa naar voetnoot(1).’ 5 December 1698 wordt ‘gheordonneert Diego Goutières te stellen in de Putten van de vanghenisse’, voor opstand tegen de politie. Den 10 December, ‘anghesien hij heeft de pene volbracht gheseten hebbende tsedert den 5n in de Putten, is gheresolveert den selven binnen 3 a vier daeghen te slaecken van vanghenisse ende alsnu ghelaeten uutte PuttenGa naar voetnoot(2).’ Een jongeling, van Evergem gebracht voor diefte, wordt 14 Januari 1699 in de Putten gestoken en er 14 dagen nadien uitgelaten, ‘sijnde ghehoort de landtslieden, alwaer hij gedient heeftGa naar voetnoot(3).’ 23 Januari 1699 wordt ‘opghebracht eenen landtlooper, berucht van te wesen eenen beleser ende bevonden met dierghelijcke schriften.’ 28 Januari ‘is den ghevanghenen uutte Putten ghelaetenGa naar voetnoot(4).’ 3 Juni 1700 wordt een soldaat, die twee slaaplakens heeft gestolen, gevangen en ‘is gheordonneert te stellen in de Putten, ende te slaecken naer dien hij sal wesen ghereclameert, met missive an den cornel.’ 5 Juni wordt hij van wege het regiment afgehaaldGa naar voetnoot(5). 18 Januari 1701 wordt Joris dOosterlijnck voor een kleine diefte ‘twee mael 24 uren in de Putten’ gesteld ‘te waeter ende broodt ende daernaer met correctie uut vanghenisse gheslaecktGa naar voetnoot(6).’ In October 1702 waren 4 personen, gevangen voor schulden, over de muren van 's-Gravensteen geklauterd en terecht gekomen in een naburig huis, waar ze weer werden in hechtenis genomen. Eén van hen wordt 21 October 3 jaar uit Vlaanderen gebannen, de tweede wordt ‘voor den tijt van acht daeghen ghestelt in eenen Donckeren Put om aldaer over ander dach te vasten te waeter ende te broode.’ De derde en de vierde worden veroordeeld ‘twee daeghen van de | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 448]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
anstaende weke insghelijks ghestelt te worden in de Donkere Putten te waeter ende te broodeGa naar voetnoot(1).’ Gillis van Elstraete, 4 Juni 1695 door den Raad van Vlaanderen 6 jaar uit het land gebannen, was 29 Januari 1701 te Brugge aangehouden, en dus wat meer dan 4 maand te vroeg in het land gekomen. 16 December 1702 wordt hij door den Raad veroordeeld ‘ghestelt te worden in eenen Donckeren Put voor den tijt van twaelf daeghen ende aldaer over ander dach te vasten te waeter ende te broode, ende tselve ghedaen, den ban, bij desen ghebroken, gheprolungueert voor den tijt van noch thien jaerenGa naar voetnoot(2).’ 23 Augustus 1709 worden twee bedelaars, die met een pistool in de hand een aalmoes wilden afdwingen op een pachthoeve, veroordeeld ‘acht daeghen ghedurende ghestelt te worden in de Putten te waeter ende te broodeGa naar voetnoot(3).’ Na 1709 hebben we geen opsluiting in de Putten als straf meer vermeld gevonden, wat evenwel niet bewijst, dat ze niet meer als voorloopige gevangenis zouden zijn gebruikt. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Het leven in de Donkere Putten.De vergelijking van de teekeningen der Donkere Putten in het gebouw van de IXe eeuw met die van den Donkeren Put in het gebouw van 1180 toont, dat het leven in gene nog akeliger was dan in dezen: er was veel minder ruimte en geen sekreet. Ons zijn twee verzoekschriften bekend, zonder jaartal, maar, volgens het geschrift, van de XVIIe eeuw, die een denkbeeld geven van het verschrikkelijk leven in de Putten. Ze zijn blijkbaar geschreven, toen de gevangenen buiten de onderaardsche gevangenis waren voor het onderzoek van hun zaak. ‘Aen mijn Edele Heeren Bailliu ende Mannen van leene van tAuwerburch. Supplierende vertoondt reverentelijck Jan de Munijnck, | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 449]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
aermen jonghman ghebooren binnen Poessele, hoe hij hem vindt ghevanghen binnen de voornoemde prochie ende van daer vertranspoorteert binnen den Graven Casteele deser stede, ligghende miserabel ghestecken in de Puttenen in stanck ende vuijlichede van over de ses weken, vergaende als sneuw in de sonne door aermoede, stanck ende ghebreck van vier ende andersijns, ditte alles ten opsichte ende preteckx van een gheabuseerde menijnghe ende te kennen gheven van dat den suppliant soude hebben ghevochten, daer hij nochtans menende het ghevecht ende querelle te slixssen, die was tusschen sijnnen ghevluchten broeder ende eenen derden ofte aenderen persoon, heeft den suppliant ontfaen eenen soo vehementen slach op het beensten van sijnnen neus, dat hij voorseker presumeert, dat het selve ghebrocken is, oversulckx van peijne der selver en kan den vertoonder noch dach, noch nach ruste nemen, te meer hij, sijnde aerme ende in wins bursche de pennijnghen niet en vechten, niet en kan imployeren behoorelijck assistentie tot het cureren van den selven, ende soo den suppliant desireert omme van sijn ghevanck gheslaeckt te woorden ghelijck eenen hert naar de fonteijne der wateren, heeft gheconsulteert ghevonden sijnen toevlucht te nemen tot den schoot der bermerticheijt van uwelieden Edelen. Biddende ootmoedelijck de selve believe ghediendt te sijne door de passie Godts bewecht sijnde met commiseratie ende door de continuele pijne van den selven, den suppliant van dit sijn miserabel ghevanck te slaecken, met beloofte, soo langhe als hij leve, voor het gheaccepteert weldaet voor ulieden Edelen naer siele ende lichaem te bidden, soo den suppliant hem oock verbindt te bidden voor de goede regeringhe ende fonctie van het officie (van het) hooch bailliuschap deser stede van den Edelen...Ga naar voetnoot(1).’ Het einde van het verzoekschrift is afgesneden. Ziehier het tweede stuk: ‘Aen mijn edele Heeren mijne Heere den bailliu ende mannen van den leene van den casteele ende Auderburch van Gendt. Supplierende vertoont reverentelick Pieter Verbrugghen ende Pieter van den Berghe, ghevanghenen, dat sij nu bet als ses | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 450]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
wecken ghedetenneert hebben gheweest in de Putten tonser groot verdriet ende meserie, soo dat de voornoumde Putten seer vervult sijn gheworden, twelcke de supplianten onmoghelick te verdraeghen, midts sij alreede sijn sieckelick gheworden, cause waeromme de supplianten sijn keerende aen u lieden voornoumde edele Heeren, Oodtmoedelick bidde ghedient te sijne ende regaert te nemen op al tvoorschreven, de supplianten te slaecken van vanghenisse uuittelick van den voornoumden overdraeghelijcken Putten ende te consenteren te moghen sijn bij dander ghevanghen, welcke doende, etc.Ga naar voetnoot(1).’ | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
De Put van het ‘Châtelet’ te Gent.De Schepenen van Gent hadden een gevangenis op de Korenmarkt. Ze werd in 1719 afgebroken. Eenige jaren nadien kwam het Pakhuis in de plaats, dat zelf in 1897 gesloopt werd, om door het Postgebouw te worden vervangen. Gelijk in alle gevangenissen voor misdadigers was in het Châtelet, dat van de XIIIe eeuw of misschien van nog vroeger dagteekende, ook een Put of Donkere Put, in Fransche teksten aangeduid als Fosse, Cul de Fosse, Obscur Puys. Gezien het klein verschil tusschen het peil van de Korenmarkt en de oppervlakte van de daarachter vloeiende Leie, was die Put slechts gedeeltelijk onder den grond gelegen, zoodat men naar de opening klom langs een trap: ‘... une petite montée par où qu'on va à la mute appelée den Donckeren PutGa naar voetnoot(2);’ - ‘la montée par où l'on va au puits appelé Doncker PutGa naar voetnoot(3).’ Hij moest minstens zoo groot zijn als die van 1180 in 's-Gravensteen, want in 1507 betaalde de stad ‘meester Jan van Mushole, amman ende cepier deser stede, ter causen ende over den coop van eender mute den zelven meester toebehoorende, de welcke ghestelt ende ghemaect es in den Put in de vanghenesse, 2 lb. 16 s. gr.Ga naar voetnoot(4).’ | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 451]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
In 1152 misschien en zeker in 1564 stonden reeds twee muiten in den Put: ‘1564... Pierre van den Berghe (grofèbvre)... aux prisons du roy nommé Chastelet... a faict et livrés trois poires de nouveaux lyens de fer avec les ruettes ensemble huijt grandz winckelaere, deux havetz, avecq clés à deux bloqz mis en deux gayolles ou (= au) Cul de fosse..., 24 s. gr.Ga naar voetnoot(1).’ 1552: ‘...dedens le dict Chastelet de Gand... livré à la grande gayole dudict Obscur Puys deux grandes joinctures appellées hecleen et une forte et nouvelle serrure à verril avec trois crampons...Ga naar voetnoot(2).’ Hoe aangenaam moest het verblijf in den Donkeren Put van het Châtelet zijn, vooral als men er in een muit gestoken werd om er onbeweeglijk te blijven! Marcus van Vaernewijck zei het reeds in 1566: ‘...wie en weet niet, dat men de kaerckers niet schoone en maect, alst blijct an den Put int Sausselet,... die romatijck ende doncker als een helle esGa naar voetnoot(3).’ Justo Billet, een eeuw later, spreekt ook van de gevangenis ‘onder d'aerde, die men luttel ghebruyct om de onghesontheid van de ghevanghenenGa naar voetnoot(4).’ De Donkere Put van het Châtelet werd evenals die van 's-Gravensteen tot twee doeleinden gebruikt. Vóór het onderzoek werden de misdadigers in den Put neergelaten. In 1479 hadden twee Oudenaardsche soldeniers 30 of 40 van hun gezellen tot gewelddaden op de Gentenaars aangespoord. Achtervolgd, vluchtten ze in Sint-Niklaaskerk, denkende er vrij te zijn; doch 's anderen daags werden ze er uit gehaald ‘ten beveelne van scepenen, ende terstond te Putte gheleedt, in vierscharen brocht, verwijst ende ter Mude,’ het galgeveld der stad, ‘gherecht metten zweerde ende raGa naar voetnoot(5).’ In 1573 wordt vermeld, dat een beschuldigde, ‘ghelast zijnde in den Put te leedene, heeft bij de chypier gedaen zeggen, dat hij begeerde anderwaerf gehoort te wesene...Ga naar voetnoot(6).’ Deze aanhaling en de volgende toonen, dat de schepenen de gevangenen, die niet bij hun aanhouding in de onderaardsche gevangenis waren gestoken, nadien er deden leiden, als het gedurende het onderzoek bleek, dat ze | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 452]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
de waarheid niet zeiden: ‘1573. Alzoe de... ghevanghene was gheordonneert in den Putte te gaene, persisterende zeght, deur toedoene van zijnen wijfve ghedolfven thebbene... ende ghemerct, dat hij was persisterende bij zijne leughenen ende de waerheijt niet en wilde zegghen, is faictelyck in den Pit gherecommandeert gheweestGa naar voetnoot(1).’ - 1576. Alsoe de voorseyde Jaques deur zijn loochenijnghe was gherecommandeert in den Put tot anderstont, dat hij de waerheit zoude zegghen, heeft naerderhand ghekent...Ga naar voetnoot(2) - Laureins Denijs, anderwaerf gheexamineert zijnde, naerdien dat hij in den Put gheweest hadde, is persisterende bij zijne voorgaende confessieGa naar voetnoot(3). - In 1714 had Abraham de Winter van den 25 Mei tot 16 Juni in den Donkeren Put gezeten, vooraleer hij tot 3 jaar tuchthuisstraf veroordeeld werd voor diefteGa naar voetnoot(4). Wat nu de gevangenzetting in den Put als straf betreft, hier volgt een overzicht van de vonnissen, in de crimineele registers te vinden; men vergete niet, dat de gestraften er bijna nooit anders dan met water en brood gevoed werden.
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 453]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 454]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 455]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 456]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 457]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
(Slot volgt). A. Van Werveke |
|