De Vlaamsche Gids. Jaargang 5

[p. 380]

Engelse Letterkunde.

De talrijke schaar goede romanschrijvers waarin Engeland zich mag verheugen munt uit door grote werkkracht. De meesten schrijven een roman per jaar en enkelen overschrijden zelfs die maat van vruchtbaarheid.

Zo gaf ons H.C. Bailey slag op slag twee historiese romans. Hij moet over verbazende vlugheid in het werken en over zeer veel tijd beschikken; want in dit geval paart zich bij de gewone moeilikheden, aan elke roman eigen, nog de noodzakelikheid van een ernstige voorafgaande arbeid op wetenschappelik gebied. Raoul, Gentleman of Fortune (Hutchinson) vertelt de lotgevallen van een gelukzoeker, die meer dan één bedenkelike daad op zijn geweten heeft, maar de lezer door een paar veredelende karaktertrekken tot toegevendheid en zelfs tot sympathie stemt, en in elk geval tot het einde weet te boeien. Te gelijk wordt ons van de tijden van Philips II een levendig tafereel opgehangen.

De andere roman, Colonel Stow, verplaatst ons in het puriteinse Engeland van Cromwell en is niet minder aantrekkelik.

Wrath van Agnes en Egerton Castle is ook een historiese roman te noemen, al is hier de beschrijving van de periode, waarin de personages zich bewegen, niet het hoofddoel. Het is een ietwat fantastiese liefderoman, met de geschiedenis van Engeland op het einde der XVIII^e eeuw als achtergrond.

Bernard Capes schrijft romans die de bewondering van de geletterden afdwingen door subtiele karaktertekening en stevige bouw van de handeling; maar populair is hij niet en zal het moeilik worden, indien hij niet verandert. Hijzelf schijnt dat gewaar te worden. Altans zijn laatste werk, The Green Parrot, is de geschiedenis van een romanschrijver, die ook door een verlichte minderheid naar waarde wordt geschat, maar de gunst van het groot publiek niet vermag te winnen, zodat hij eindelik uit wanhoop het schrijven opgeeft. Gelijk in zijn vorige romans treft Capes hier alweer door de zucht naar het ongewone, het zonderlinge, het onnatuurlike in toestanden en personen, en ook zijn stijl en zijn taal zijn moedwillig gewrongen en gezocht-vreemd. Zijn Green Parrot (Smith Elder) zal dus het lot

[p. 381]

van zijn voorgangers ondergaan. Hij is echter nog jong, en al voert hem nu de jacht op eigenaardigheid op een dwaalspoor, hij is waarlik begaafd. Hij zal dus waarschijnlik tot de erkenning komen dat men eigenaardig en krachtig kan zijn met eenvoud.

Mrs. Mary E. Mann, integendeel, is zeer populair. Maar zij tracht niet het abnormale te schilderen. Zij neemt het doodgewone leven, kiest daaruit één hoekje, en weet het belangrijk te maken. Zo weer in The Heart-Smiter (Methuen). De heldin is een meisje dat ons aanvankelik eerder afkeer dan wat anders inboezemt: zij doet zich als een leugenachtig, onzedelik, gevaarlik schepsel vóór. Trapsgewijze wordt echter de lezer gewaar, dat zij in de grond beter is dan wat de omstandigheden van haar onherroepelik dreigen te maken. En naarmate die omstandigheden gunstiger worden, zegeviert ook meer en meer het goede in haar. Aldus verwerft zij eerst het medelijden, dan de sympathie en ten slotte de bewondering van de lezer.

In The Grain Carriers (Blackwood) geeft ons Edward Noble te gelijker tijd een boeiende zeeroman vol levendige handeling en een machtige studie van de Engelse koopvaardij van deze tijd. Grain Carriers is de naam van de grote zeilschepen die het Amerikaanse koren uit San-Francisco naar Engeland voeren. Zekere nieuwe wetten aangaande de handelszeevaart, alsook zekere ekonomiese toestanden hebben, volgens de schrijver, een verderfelijke invloed op één der bronnen van de nationale grootheid en macht van Engeland: de handel ter zee. Noble bespreekt dus hier een vraag, die voor de niet-Engelsman wellicht van ondergeschikt belang is, maar op zijn Engelse lezers dezelfde indruk maakt als de laatste bedenkingen die hier en daar in de pers tegen de degelikheid van de oorlogsvloot werden geopperd. Hoewel wij dus hier met een tendensroman te doen hebben, en in zulke gevallen de strekking gewoonlik belemmerend werkt op de letterkundige waarde, staat het boek minstens zo hoog als The Edge of Circumstance, waaraan de schrijver zijn faam te danken heeft.

Eigenaardigheid van opzet is het kenmerk van Rodwell (Murray), het laatste werk van Valentina Hawtrey. De eigenaar van het herengoed Rodwell is een landedelman, die er een tamelik nuchtere levensfilosofie op na houdt. Zijn tweede vrouw heeft hij om het geld gehuwd en haar ongelukkig gemaakt. Nu hij alweer verarmd is, beraamt hij een nieuw financieel plan van dezelfde aard: zijn zoon uit het eerste huwelik zal trouwen met een rijke erfgename uit de omtrek. De stiefmoeder slaagt er echter in, dit plan te verijdelen; zij weet de zoon er toe te bewegen, het voorstel van zijn vader hardnekkig van de hand te wijzen. Nu is het rijke meisje gered; die, ten minste,

[p. 382]

zal aan het lot ontsnappen waarvan zij zelf het slachtoffer is geweest. Zo meent de tweede vrouw. Maar wanneer ze kort daarop sterft, en haar man daardoor weer vrij geraakt, huwt hij de erfgename. En nu is de lezer getuige van de zedelike ondergang van deze derde echtgenote onder de verderfelike invloed van haar nieuwe omgeving. De karakters zijn met vaste hand getekend en de psychologiese toestanden aan een scherpzinnige ontleding onderworpen. De gelegenheid tot die ontleding wordt echter verschaft door een opeenstapeling van huweliken en sterften, die niet altijd met de waarschijnlikheid is overeen te brengen.

Hoe de Europese invloed op Modern Egypte werkt wordt door Marmaduke Pickthall onderzocht in zijn satiriese roman The Children of the Nile (Murray). De schrijver is van mening, dat de ‘beschaving’, door zijn landgenoten en ook door de Fransen ingevoerd, in de meeste gevallen slechts een zeer artificieel vernis is - wat ook van de Japannezen soms beweerd wordt. Zo maken wij kennis met een Egyptiese student, die het zover gebracht heeft dat hij Franse romans leest... in een Araabse vertaling, en wiens wezen een zonderling mengsel van Franse, Engelse en Egyptiese invloeden vertoont, zolang hij in de hoofdstad vertoeft. Allerlei omstandigheden dwingen hem echter naar zijn geboortedorp terug te keren, en daar wordt hij weer met verbazende snelheid wat hij oorspronkelik was: één der kinderen van de Nijl.

Vermelden wij nog The Mother (Ward Lock), waarin Eden Phillpotts op aangrijpende wijze de moederliefde voorstelt als sterker dan de dood en ook sterker dan haar smartelike erkenning van de onwaardigheid van haar zoon.

En ten slotte, The Furnace, door Miss R. Macaulay (Murray). Ofschoon nog een nieuweling in de Engelse letterwereld, heeft Miss Macaulay reeds de aandacht op zich weten te vestigen; haar tweede roman laat veel verhopen. Het is een flinke studie van het konflikt, dat noodzakelik ontstaat tussen twee opvattingen van de moraal, wanneer die met elkander in nauwe betrekking komen. En dat gebeurt hier door de kennismaking van twee Engelsen, broer en zuster, die te Napels een soort van ‘vie de Bohême’ leiden, met een puriteinse familie die daar tijdelik vertoeft. Was één van de twee groepen bekrompen of onverdraagzaam of onbeminnelik, dan zou het konflikt snel tot een oplossing komen, die gemakkelik te voorzien is, en daarom moeilik de stof tot een lange roman zou leveren. Maar dat is niet het geval. Al die mensen zijn Engelsen, en voelen zich weldra tot elkaar aangetrokken door een machtige sympathie, die voor een paar tot liefde wordt. Het is dus eigenlik een strijd tussen genegenheid en

[p. 383]

achting, die Miss Macaulay heeft willen schilderen, en dat was geen gemakkelike taak. Des te groter eer haalt zij van haar werk.

_* * _*

De geschiedenis van de Engelse letterkunde werd en wordt door vele geleerden uit allerlei landen ernstig beoefend, en het resultaat is een groot aantal degelike werken over afzonderlike gedeelten der bestudeerde stof. Maar een, voor wetenschappelike doeleinden betrouwbare, algemene geschiedenis der Engelse letteren ontbreekt nog steeds. De bekende Histoire de la Littérature anglaise van Taine boeit als een roman en kan - hoewel wat verouderd - voor de moderne tijden nog altijd met nut gebruikt worden, mits men zich met voorzichtige kritiek tegen vele al te subjectieve beschouwingen van de schrijver wapene. Maar voor de Middeleeuwen, en vooral wat betreft de Angelsaksiese periode, is het werk, uit een wetenschappelik oogpunt, eenvoudig zonder waarde. De Geschichte van Wülker is betrouwbaar, maar voor het groot publiek bestemd, en daarom niet volledig genoeg voor de vakman. Bernard Ten Brink, wiens Geschichte der Englischen Literatur uitstekend is, maar onvolledig bleef (hij geraakte niet verder dan het begin van de XVI^e eeuw) had het op zich genomen hetzelfde onderwerp voor Paul's Grundrisz der Germanischen Philologie te behandelen; hij stierf een jaar later, en het bleef bij een zeer onvoldoend begin... en bij talrijke nota's. Voor de tweede uitgave van de Grundrisz heeft Alois Brandl het werk van Ten Brink weer opgenomen en tot het midden van de XII^e eeuw gebracht. Aldus kon in separaatuitgave verschijnen het eerste deel (Angelsaksiese periode) van een Geschichte der altenglischen Literatur (Straatsburg, 1908), en er wordt gehoopt dat het plan van Ten Brink eindelik geheel zal uitgevoerd worden.

Intussen zijn verschenen: de twee eerste delen van de Cambridge History of English Literature, waarvan veel verhoopt werd. Gelijk het werk van Petit de Julleville over de Franse letterkunde, is het aan een heel leger specialisten toevertrouwd geworden, onder bestuur van A.R. Waller. Maar hier ontbreekt alweer, en ditmaal noodzakelik, de eenheid. Wel draagt het werk eene algemene titel; maar het blijft een reeks monografieën, die dan nog van zeer ongelijke waarde zijn. Zo werd het eerste deel (tot aan de ridderromans), zowel door de Engelse als door de Duitse beoordelaars vrij koeltjes onthaald, terwijl het tweede (einde der Middeleeuwen) veel meer bijval had. Merkwaardig is o.a. daarin de theorie van Prof. Manly aangaande het ontstaan van Piers the Plowman. Tot nog toe nam men aan, dat William Langland zijn eigen werk tweemaal omgewerkt en

[p. 384]

telkenmale vermeerderd had. Volgens Prof. Manly zijn er niet minder dan vijf schrijvers met de verschillende lezingen gemoeid geweest, en zijn mening vindt bij velen instemming.

Maar men ziet het: de gewenste synthese geven ons de uitgevers van de Cambridge History of English Litcrature nog niet.

Zijn de tijden daarvoor wellicht nog niet rijp? Is de analyse nog niet ver genoeg gevorderd?

Wat er ook van zij, aan deze laatste wordt onverpoosd voortgearbeid.

Het 4000^ste deel van de bekende Tauchnitz-uitgave brengt ons een Manual of American Literature, door Th. Stanton; in de reeks ‘Periods of European Literature’ (Blackwood) schreef G. Saintsbury, deel II, over The Later Nineteenth Century, waarin de Engelse letteren natuurlik ook ter spraak komen; W.H. Hadow tracht nog eens - zonder merkelik sukses - het raadsel van Shakespeare's sonnetten op te lossen, namelik in zijn inleiding tot een uitgave daarvan (Carendon Press); en Stopford A. Brooke bespreekt, onder de titel A Study of Clough, Arnold, Rossetti and Morris (Pitman), een reeks schrijvers van zeer uiteenlopende aard en waarde. Belangrijk zijn die ‘essays’ genoeg. Maar de schrijver laat zich soms door de zucht naar eigenaardige opvattingen op een dwaalspoor leiden; b.v. wanneer hij beweert dat grote dichters niet veel hechten aan de liefde als hoofdmotief van hun kunst. En Burns dan?

Aan Sir Henry Irving wijdt Austin Brereton een tamelik lijvige biografie (2 delen, Longmans). Daaruit verneemt men o.a. dat de loopbaan van de grote toneelspeler niet juist begon met een voorspelling van zijn latere triomfen: te Dublijn werd hij, als debutant, gedurende drie weken stelselmatig uitgefloten door een publiek, dat eenvoudig zijn voorganger betreurde.

Van het zo belangrijke ‘dagboek’ van Henslowe, Shakespeare's medeakteur, bezat men tot nog toe slechts de beruchte uitgave van Collier, die door allerlei vervalsingen onbruikbaar was gemaakt, zodat men telkens weer tot de oorspronkelike tekst zijn toevlucht moest nemen. Walter W. Greg heeft daarvan een nieuwe, ditmaal betrouwbare editie begonnen; en nu blijkt het, dat Collier niet zo schuldig was als men dacht. Slechts 15 posten uit het dagboek waren... interpolaties van die zonderlinge geleerde.

Nog vele andere boeken zijn in de laatste tijd komen bewijzen dat het tijdperk van het vergaderen der bouwstoffen tot een Geschiedenis der Engelse Letterkunde nog lang niet ten einde is. Met de titels alleen zouden wij nog een paar bladzijden kunnen vullen. Maar is het papier verduldig, de lezer is het minder.

M. Basse.