De Vlaamsche Gids. Jaargang 5

[p. 366]

George Meredith.

De Engelsche Letterkunde werd in den laatsten tijd zwaar beproefd, door het aflijvig worden van twee harer schoonste vertegenwoordigers.

Ik had pas sedert enkele dagen voor een ander Vlaamsch tijdschrift een nota over Swinburne geschreven, naar aanleiding van diens dood, of ik vernam met pijnlijke verwondering het heengaan van George Meredith (18 Mei 11.). Dat zijn harde slagen.

Maar wij mogen ons troosten met de gedachte, dat elk dier twee geniussen zich een onvergankelijken tempel bouwde met zijn eigen werk, - tempel waarin geslachten na geslachten zullen binnentreden, en, - zich afscheidend van de dagelijksche drukkende doening - hun zielen voelen rijzen tot het sereen geluk, dat, benevens de liefde, alleen de zuivere schoonheid en poëtische waardigheid geven kunnen......

George Meredith is de grootste schrijver uit de post-Dickensche romanperiode. Hij werd geboren den 12ⁿ Februari 1828, te Winchester. Zijn Engelsch-Welsch bloed, zijn gedeeltelijk Duitsche opvoeding en zijn vroege bekendheid met de moderne Fransche letterkunde, vormden zijn geest tot iets eenigs te midden zijner vrienden en medeschrijvers, - en hij heeft dan ook steeds een zeer bizondere, nooit betwiste plaats ingenomen, die hij zeker wel behouden zal.

Zijn ouders hadden hem bestemd voor de rechten, - maar hijzelf had spoedig de overtuiging, dat hij nooit anders dan een letterkundige zou worden. In 1851 debuteerde hij met een dichtbundel, die weinig geschikt was om populair te worden. Met niet meer bijval schreef hij, in den trant der Oostersche vertellers, The Shaving of Shagpat (1855). De betrekking van ‘lezer’ bij een groote uitgeversfirma stelde hem in de gelegenheid de ‘eerste beloften’ van den nu beroemden Thomas Hardy te waardeeren. Meredith was jong

[p. 367]

gehuwd, maar niet gelukkig in dit huwelijk. Zijn bitterheid gaf hij lucht in een gedicht: Modern Love. Het werd ontvangen als het werk van ‘a callow beginner’. Alleen Swinburne schreef er een geestdriftig artikel over, - maar dat maakte onzen dichter niet populairder. Zijn eerste werk van beteekenis was een roman: The Ordeal of Richard Feverel (1859).

Eindelijk was de aandacht voor goed op hem gevestigd, - tenminste vanwege de letterkundigen en de pers, want door 't groote publiek zou hij nog lang ongelezen blijven. Hij noemde dien roman: ‘a philosophical novel bearing upon the more serious questions of moral education.’ De onconventioneele handeling met dit wonderbaar mengsel van lyrischen gloed en cynische stoutheid, en een zekere ‘panache’ kon niet anders dan de meeste recensenten misleiden. Nochtans werden zijn uitdrukking van persoonlijke drift en zijn schildering van het landschap als eenig geprezen. De moeielijkheid van den stijl maakte het werk echter ongenietbaar voor den oppervlakkigen lezer.

In dien tijd was Thomas Carlyle reeds een beroemdheid in de letterwereld en Meredith had den grooten wijsgeer een exemplaar van zijn boek gezonden. Carlyle vond ‘dat er iets in zat’ en noodigde den schrijver uit een avond bij hem te komen doorbrengen. Carlyle sprak over allerhande belangwekkende dingen, zooals men zich denken kan, en het was Meredith, die ook gaarne praatte, nauwelijks gelukt een paar woorden tusschen te voegen; hij was dan ook niet weinig uit zijn lood geslagen door Carlyle's afscheidswoorden: ‘Mr. Meredith, you're a poor talker, but I'm thinking that as a writer you may make a name.’

Reeds in 1860 begon hij in ‘Once a week’ de uitgave van zijn tweede groot werk, Evan Harrington, dat zich reeds in 't eerste hoofdstuk als het werk van een geniaal man openbaarde. Het bevat minder aphorismen en stroefheden dan 't vorige; - het verraadt meer invloed van Dickens en Thackeray en bijna geen meer van Disraeli; het is vol voelbare en toch abstracte ironie, en waar hij 't snobisme hekelt, is zijn satire scherper dan die van Thackeray. De schrijfwijze is heerlijk, vol zonnige klaarheid en een buitengewone meesterschap in detail-schildering. Typen als de a ‘Great Mel’ en

[p. 368]

de ‘Countess de Saldar’ zijn waardig van Thackeray at his best. Doch, eens te meer, bleef het publiek koud voor al die zeldzame schoonheden. Meredith, die zeer gevoelig was aan de openbare meening - en dat tot in de laatste jaren bleef - zou zich op die onverschilligheid wreken, door zich meer en meer in zijn eigen gedachten en verbeeldingen op te sluiten. Dat is reeds merkbaar in zijn Rhoda Fleming (1865), dat verscheen tusschen Sandra Belloni (eerst Emilio in England getiteld) en Vittoria, twee werken met betrekking op den vrijheidsoorlog in Italië.

Rhoda Fleming is een geestestragoedie, het glorieuse Elisabeth's tijdvak waardig; hier en daar is het werk wel bedorven door onwaarschijnlijkheden en zonderlinge taal, - maar de eindindruk is toch grootsch. Dit werk werd, zonderling genoeg, veroordeeld door ‘The Atheneum’, - wat zeker een pijnlijke slag was voor den schrijver. Zijn volgende roman, Harry Richmond (1871), is dan ook een laatste afscheid van de buitenwereld. Voortaan zijn de personages zijner werken uitsluitend scheppingen van zijn geest. Zoo vooral in Diana of the Crossways, waarvan de lezing menig beginneling in Meredith-lectuur wanhopig de armen in de hoogte heeft doen slaan. Maar dit werk werd eerst in 1885 uitgegeven en was voorafgegaan door een drietal andere: eerst en vooral The Egoist (1879), een soort tragi-comedie in den aard van Molière, dat hem eindelijk een zekere populariteit gaf, dank zij de geestdriftige recensies van jongere schrijvers, waaronder R.L. Stevenson en Grant Allen. Van dit oogenblik werd de studie van Meredith als het ware een wetenschappelijke cultus.

De twee andere werken die Diana voorafgingen zijn: The tragic Comedians, geïnspireerd door het tragisch leven van den socialist Lassalle, en Beauchamp's Career, een zeer stevig werk, ook op politiek gebied. Zij waren echter niet onmisbaar om zijn roem te vestigen, zoomin als een tweetal dichtbundels die zijn Diana volgden, en niet leefbaar zijn. De laatste werken - behalve The Amazing marriage, dat zeer mooi is - zijn minder goed geslaagd, en ik vermeld ze maar om wille der volledigheid: One of our Conquerors en Lord Ormont and his Aminta. Meredith had nochtans zijn plaats in de Engelsche letterkunde veroverd en behield die. Bij den dood van

[p. 369]

Tennyson betuigden de leden van de ‘Society of authors’ hem hun vereering, door hem tot hun voorzitter te kiezen.

Als model van samenstelling van een modern roman mag Evan Harrington gelden, terwijl de hoogste intensiteit als schrijver door Meredith bereikt wordt in Diana. Hijzelf noemde echter zijn eersteling, The Ordeal of Richard Feverel, zijn lievelingswerk, terwijl Stevenson dweepte met den Egoist.

Hoewel Meredith zijn frischheid van geest bewaarde tot enkele uren voor zijn dood, heeft hij in de laatste tien jaren niet meer geschreven. Het is dus waarschijnlijk, dat er geen ‘nagelaten werken’ zijn, tenzij - misschien - eenige brieven.

Meredith was een gezellig man en een zeer gewaardeerd causeur in de Londensche kringen. Zijn geloof aan het leven was bekend en hij lachte de menschen uit, die vonden, dat het leven niet meer levenswaard was rond de 80: ‘I do not believe in growing old and I do not see any reason why we should ever die.’

Paradoxen heeft hij ook op politiek en sociaal gebied ten beste gegeven. Volgens hem zal Engeland maar oprecht groot en machtig worden, als het met de U.S.A. zal vereenigd zijn! ‘Maar,’ vroeg hij zichzelf heel voorzichtig af, ‘wat zullen we dan gaan doen met onze kroon?...’ Tegen de ontgoochelingen van den huwelijksstand meent hij een middel gevonden te hebben in het ‘tijdelijk huwelijk’ (b.v. voor tien jaar ten hoogste). Of hem dat alles ernst was? Ja, zie... Een zijner beroemdste epigrams is dit: ‘Women will probably be the last thing civilised by man.’

Welke plaats George Meredith in de Engelsche Letterkunde zal innemen is nog niet nauwkeurig aan te duiden. Daartoe staan wij nog te dicht bij hem. Maar zeer zeker zal het een allereerste zijn. Swinburne zette hem even hoog als Georg Eliot, zijn tijdgenoot. Wellicht staat hij nu reeds hooger.

Mei 1909.

Leo van Riel.