De Vlaamsche Gids. Jaargang 4

[p. 187]

Holger Drachmann.

‘De skalde van Denemarken, en van de zee, de improvisator, de troubadour, de viking en zwerver, de volksredenaar, de drie-snarige lier..., ‘zoo karakteriseerde de Zweedsche dichter August Strindberg den Deenschen Holger Drachmann op den zestigsten verjaardag van diens geboortedag. En de scherpzinnige Zweed heeft ook hier al weer de juiste woorden getroffen.

Geen dichter in Denemarken had den vaderlandschen groenen bodem en de eeuwig voortrollende zee lief als Drachmann. Geen ander heeft ze bezongen zooals hij. Het loof trilt ons voor oogen, geluren stijgen op uit boom en struik als hij zijn lier stemt en zingt van de heerlijke Deensche bosschen. En onrustig en frisch, altijd nieuw en altijd opwekkend wiegelen de zeegolven ons voorbij, of buldert de storm ons te gemoet uit zijn onvergetelijke gedichten gewijd aan de klotsende wateren. Zonneschijn en vreugde stralen er ons uit tegen, een vreugde vooral over 't leven zelf. En waar Drachmann als improvisator optreedt, worden zijn dichterwoorden 't meest een ode aan het leven. En wat voor hem het leven maakt zoo heerlijk blij, dat vertelt de troubadour ons in zijn minneliederen.

‘Ein liebeleeres Menschenleben
Ist wie ein Quell versiegt im Sand,
Weil er den Weg zum Meer nicht fand,
Wohin die Quellen alle streben.’

Deze woorden van Mirza-Schaffy zijn geen ijdele klanken waar Drachmann ze plaatst tot motto voor een van zijn verzenbundels. En de snoode god Eros maakte Drachmann tot een viking die geen rust had, tot een zwerver die trok van land tot land. Soms voelde hij zich, in zijn vaderland teruggekeerd, geroepen zijn volk op te wekken tot kracht en verzet, tot volharding en energie onder den invloed der indrukken die hij had opgedaan daar buitenaf. Of wel

[p. 188]

hij greep zijn lier en vertolkte wat er in zijn hart verscholen was en trad op als lierdichter, als romanschrijver of dramaticus... en de tonen van zijn snaren klonken ver, ver in 't rond...

Zijn lierdichten reken ik persoonlijk tot het beste wat hij heeft voortgebracht. Onder zijn ‘Sangenes Bog’, ‘Ranker og Roser’, zijn ‘Fjaeldsange’ en ‘Sange ved Havet’ zijn er parelen, die hij uit de zee zelf met lichte hand schijnt opgedoken te hebben. Drachmann's gedichten maken altijd den indruk of 't dichten hem even gemakkelijk viel als een ander 't spreken. Sten Drewsen vertelt ons hoe Drachmann altijd verscheidene notitieboekjes in zijn zakken had die hij zelf met den naam van ‘Skatteböger’ bestempelde. Daarin teekende hij een invallende gedachte op, een impulsie, of een inspiratie om die later uit te werken. En in zijn beste jaren deed hij de meeste inspiraties op vroeg in den morgen, als de zon juist op was, aan het frissche zeestrand vooral van Skagen. In dit visschersdorp aardde hij 't best, voornamelijk gedurende zijn laatste levensjaren toen de ‘zwerver’ wat tot rust gekomen was. Hij had er een eigen villa en trouwe vrienden waaronder in de eerste plaats den schilder Michel Ancher en zijn vrouw. Drachmann maakte zich geheel vertrouwd met het leven der visschers en was er zelf in visscherskleeren gestoken een welbekend en zeer geliefd figuur. Hij was altijd in goed humeur, altijd bereid tot scherts en zoo goedhartig dat een arm kind nooit met leege handen van hem wegging. Hij dichtte omdat hij niet anders kon; omdat zijn ziel zou barsten indien hij niet in dichtwoorden uitte, waarvan die vervuld was. Aan de steden die hij bezocht in Noord en Zuid danken wij zijn lofzangen o.a. op: Stockholm en Bergen, op Venetië, Florence, Brugge en Oostende. Vorsten, dichters, schilders of artisten op ander gebied die om de een of andere reden gehuldigd werden, bezong Holger Drachmann met een onvermoeid enthousiasme. Om hier een voorbeeld van op te noemen behoeven we zelfs het Vlaamsche land niet uit te gaan. Toen Pol de Mont in 1903 zijn zilver dichter-jubileum vierde en uit Denemarken mannen als Georg Brandes, P.S. Kröyer, Herman Bang en August Enna hem een gelukwensch in proza toezonden, dichtte Holger Drachmann een lang vers op den ‘Vlaamschen held’, ‘den braven dichter Pol de Mont, die strijdt tegen al wat Fransch is...

[p. 189]

wel niet tegen Frankrijks's kunst en beschaving, maar tegen alles wat de vrijheid van 't vaderland aanrandt’... Een wonderlijke overeenkomst tusschen die twee dichternaturen is er in dat gedicht te voelen. Drachmann en Pol de Mont zijn nauw verwante zielen en was 't gedicht in 't Vlaamsch in plaats van in 't Deensch geschreven - dan had de jubilaris zelf er de auteur van kunnen zijn. Beider hart klopt even warm voor den vaderlandschen bodem. Beider oog geniet even innig van het natuurschoon van hun vaderland. Beiden dichten en zingen bij voorkeur over 's levens feest en vreugde. Drachmann moet die geheimzinnige telepathie gevoeld hebben toen hij den Vlaamschen dichterbroeder in die gloeiend-krachtige woorden huldigde.

Ook als romanschrijver heeft Holger Drachmann zich een grooten kring van lezers weten te verwerven. Tot zijn beste werk is misschien ‘Forskrevet’ te rekenen, al is 't wat breed van opzet en niet altijd eenvoudig van taal. Zijn ‘Paa Sömands Tro og Love’ heeft voor mij de grootste aantrekkelijkheid, terwijl ook zijn kleinere vertellingen ‘En Overkomplet’ en ‘Tannhäuser’ altijd dezelfde bekoorlijkheid behouden, hoe dikwijls men ze ook herleest, ‘Poul og Virginie’ en vooral zijn ridderroman ‘Kitzwalde’ teekenen den troubadour en lyricus, die Drachmann toch vóor alles was.

Een dramaticus was hij eigenlijk in 't geheel niet, al heeft hij ook nog zooveel voor het tooneel geschreven. En toch had zijn dramatische arbeid succes - omdat de dichter wist te onderscheiden wat schilderachtig werkte op 't tooneel. In de vier voornaamste schouwburgen van de Deensche hoofdstad werden er tot aan 1900 niet minder dan drie en twintig tooneelstukken van Drachmann opgevoerd, die geen drie en twintig maar wel zevenhonderd en vier avonden het Kopenhaagsche publiek in geestdrift brachten. Het waren voornamelijk sprookjes-drama's, die er uit zijn pen vloeiden.

Wij noemen in de eerste plaats ‘Der var engang’, ‘Prinsessen og det halve Kongerige’ en ‘Tusind og en Nat’. ‘Völund Smed’ een melodrama, wordt ook tot zijn zeer goede scheppingen gerekend. De acteurs werkten gaarne onder Drachmann, die zelf altijd de eerste was om te zeggen ‘schrappen’ als hij voelde dat een woord of passage minder gelukkig was. En na een welgeslaagde

[p. 190]

voorstelling was 't gewoonlijk feest - dan liet Drachmann zich, als zoo dikwijls, geheel door zijn stemming meesleepen en vonkelde de wijn en weerklonken de liederen.

‘Waar Drachmann is, is er feest’, kon men lang in Denemarken om zich heen hooren. Dit sloeg niet alleen op vroolijk geklink en lachend festijn, maar de dichter zelf bracht altijd waar hij kwam een soort feestelijke stemming mee. Zijn lange gestalte, zijn weelderig grijs hoofdhaar, zijn helder schitterende blauwe oogen droegen daar zeker 't noodige toe bij - om niet te spreken van de geestelijke schoonheid die van hem uitstraalde.

Vreemd genoeg koesterde Holger Drachmann als jongeling idealen die hem andere lauwerkransen beloofden, dan die welke zijn dichtkunst hem later brengen zou. Hij hoopte schilder te worden en schijnt werkelijk veel talent gehad te hebben. In 1867 (hij was in 1846 te Kopenhagen geboren) reisde hij naar Schotland om te schilderen, naar Spanje om guitaar te leeren spelen en naar Sicilië om dichter te worden. Zijn kunstenaarsbloed had geen rust en hij kon uit zijn eigen aanleg niet wijs worden. Op Sicilië schreef hij een reisverhaal, het eerste van zijn geschriften dat in druk verscheen, onder den titel ‘Fra alle Lande’. Bij zijn terugkeer in 't vaderland stelde hij de schilderijen tentoon die hij in Schotland gemaakt had en werd hem een medaille toegewezen, die hij van wege zijn radicale tendenzen, niet kreeg. Beleedigd trok de jongeman naar Londen, waar hij met zijn zeer jonge vrouw, onder vrij armoedige omstandigheden leefde van de opbrengst van zijn teekeningen en schilderstukjes.

Zijn omstandigheden verbeterden toen hij voor een goede som plotseling een paar schilderijen verkocht en geregeld aan dagbladen begon mee te werken. Eerst bewoog zijn pen zich bijna uitsluitend op sociaal gebied. Dat hij later niet alleen een andere richting insloeg, maar zich zelfs uitsluitend aan zijn dichtermuze wijdde, hebben wij aan Georg Brandes te danken, die Drachmann tot zekere hoogte ‘ontdekt’ heeft. In 1872 gaf hij zijn eerste dichtbundel uit, waarop weldra andere volgden. ‘Daempede Melodier’, fijne van hartstocht trillende liederen dagteekenen ook uit zijn eersten dichterstijd. Van 1872 tot 't begin van deze eeuw was Drachmann bijna

[p. 191]

voortdurend op reis, in Noorwegen, Zweden, Frankrijk, Engeland, Italië, België en Holland, in Amerika. En steeds vloeiden er nieuwe werken uit zijn pen en steeds bracht hij geregeld een korten rusttijd door in zijn villa in het geliefde Skagen.

De laatste dagen van zijn leven woonde hij er zomer en winter en ook te Skagen wordt - op zijn uitdrukkelijk verzoek - in een urn in een grafkelder midden in de duinen, vlak bij het zeestrand, zijn asch bewaard.

Toen Drachmann in 1906 zestig jaar werd is hij te Kopenhagen gevierd zooals nooit te voren een Deensch dichter gehuldigd werd. En toen hij kort daarop naar Stockholm reisde, trachtte het Zweedsche volk de Deensche bewonderaars nog te overtreffen in eerbetooningen, huldeblijken en feesten. Maar het onrustig leven en de vele festijnen ter zijner eere bleken weldra te veel te zijn voor Drachmann's gestel. Hij werd ernstig ziek en naar het sanatorium te Hornbaek vervoerd, waar hij den 14^en Januari van dit jaar gestorven is. En hiermee is de ‘zwervende zanger’ tot rust gekomen, zonder van de kalme, vredevolle jaren die den ouderdom gewoonlijk te beurt vallen, te hebben kunnen genieten. Maar misschien zou het onrustige element in zijn natuur hem toch nooit dien vrede en kalmte verschaft hebben.

Maar Denemarken zal Holger Drachmann niet vergeten. Zijn vaderland is hem te veel verschuldigd.

‘Hij heeft de poëtische Deensche taal een nieuwe melodie gegeven en het Deensche proza werd onder zijn zenuwachtige, blanke hand tot helder kristal. Hij, die zelf rusteloos rondtrok van stad tot stad, heeft de Denen het Deensche strand en het Deensche bosch leeren liefhebben, door de schoonheden er van te bezingen in tonen, die van zijn lier alleen konden klinken.’

Maar voor alles was hij de voorlooper van een nieuwen tijd. Hij was een droomer in een tijd waar anderen niet wisten wat droomen was. Hij was een ‘ziener’ - hij zag dingen, die anderen niet zagen. Hij hoorde stemmen des nachts, die aan 't oor van anderen voorbijgingen. Het donkere trok hem aan - de mystiek van het leven in de natuur, het geheimzinnige dat leeft in de fantasie der volkslegenden. De menschenziel bleef voor hem altijd een ondoordringbare

[p. 192]

wildernis, het menschelijk bestaan altijd een oneindige, golvende zee... Dit bewijst zijn dichter-voorliefde voor drama's die zich afspelen in de sprookjeswereld, waar hij zijn fantasie geheel kan laten gaan. Dit bewijst zijn zoeken naar de reden van het bestaan, die hij soms meende te vinden in de liefde, dan weer in de verhouding van den mensch tot de natuur, of in 't omverwerpen van al het bestaande. Maar een antwoord kreeg hij nooit. Als hij zich moe en ziek geleefd en gedicht had op 't eene, drong 't andere vraagstuk zich weer aan hem op, tot de stilte van het bosch of het eentonig voortrollen der zeegolven hem een oogenblik rust gaven.

Veel is er over den dichter geschreven sinds hij gestorven is. Weinige woorden zijn me zoo bij gebleven als wat Georg Brandes over hem zeide:

‘Hij heeft het geluk gehad al het edel metaal dat in zijn natuur lag tot munt te kunnen slaan. De toekomst zal iedere munt wegen en haar waarde bestemmen.’

D. Logeman-Van der Willigen.

Gent, Februari 1908.