De Vlaamsche Gids. Jaargang 4

[p. 70]

Parasieten.

De parasieten moeten aanzien worden als schadelijke dieren en planten, aangezien het grootste getal leven ten nadeele der dieren of planten waarop zij zich vestigen.

Er zijn nogthans parasieten die als nuttige wezens moeten aanzien worden, wanneer de vereeniging voor beide deelgenooten voordeelig is; zelfs zijn er gevallen waar de vereeniging noodzakelijk geworden is, zoodanig, dat het dier of de plant niet meer kan leven of zich op normale wijs ontwikkelen zonder de tusschenkomst van den parasiet. Deze twee laatste gevallen worden gewoonlijk ‘symbiose’ genoemd.

Onder de dieren die als parasiet leven, vindt men meest lagere dieren, en bijzonderlijk de spinachtigen (acariens) en de wormen. Een lagere visch Myxine genaamd, leeft als parasiet in andere visschen, het is een der rare voorbeelden van parasietisme onder de gewervelde dieren. Hetzelfde geldt voor de planten, waar men ook meest de parasieten bij de lagere soorten aantreft, zooals de algen en de zwammen.

Laat ons eerst de schadelijke parasieten beschouwen.

De mensch is wonderwel bedeeld; hij voedt een groot getal uitwendige en inwendige parasieten.

De lintworm is en onzer groote parasieten die zich met fijne haakjes vasthecht in de darmwanden. De eieren moeten door zwijnen opgeslorpt worden en in de maag terecht komen; daar brengen zij larven voort die zich eenen weg banen door de maagwanden en het vleesch, en zich meest vestigen in den nek waar zij in een eivormig lichaam veranderen en daar de gelegenheid afwachten om zich te ontwikkelen. Wordt dit vleesch rauw of te weinig gebraden door menschen geëten, dan ontwikkelt dit eivormig lichaampje zich tot lintworm.

Ieder verdeeling van het lichaam van den volwassen worm brengt

[p. 71]

eieren voort door eigen bevruchting; zij worden uit het lichaam verwijderd met het lichaamsdeel dat ze voortgebracht heeft, en moeten, om zch te kunnen ontwikkelen, op hunne beurt door zwijnen geëten worden.

Het ware te lang hier al de menschenparasieten te beschrijven; veel soorten zijn ten andere wel gekend, wij zullen liever eenige min gekende beschouwen.

In de lever der schapen treft men soms een langwerpig dier aan, dat drie centimeters lang is, en leverbot genaamd wordt (Distomum hepaticum); het is heel merkwaardig onder opzicht der ontwikkeling en der verhuizingen zijner larven. Nemen wij een volwasssn leverbot die eieren voortbrengt; die eieren geraken in de galgeleidingen, vandaar in de darmen, en worden met de uitwerpselen hier of daar in eene weide neergelegd.

Om zich te ontwikkelen moeten de eieren in een stilstaande water terecht komen, hetgeen gewoonlijk geschiedt door tusschenkomst van den regen. Eens in het water, ontwikkelt zich het ei en brengt een larfje voort. Dit larfje zwemt bij middel van trilhaartjes en komt in den mond van een waterslak; het dringt in de maag en wikkelt zich in een vlies dat genoemd wordt sporo-cyst. Deze laatste brengt, zonder bevruchtiging, nieuwe larven voort, genoemd rediën, die kruipende in de lever komen; daar brengt ieder larve nieuwe larven voort, nog eens rediën en, bemerk het wel, immer zonder bevruchtiging, want er bestaat geen geslachtsverschil tusschen deze diertjes.

Dit tweede geslacht rediën, zal nu op zijne beurt nieuwe larven voortbrengen, die nog eens geheel zullen verschillen van de twee vorige vormen; deze larven noemt men cercariën. Zij zijn ovaal van lichaam, bezitten twee zuigplaatjes, een langs voren en een in het midden van het lichaam, dat ook voorzien is van een staart.

Het is bij middel van dien staart dat de larfjes vooruitgaaan, de ingewanden der slak verlaten, en rondzwemmen in het water totdat zij in het gras terecht komen.

Daar omhullen zij zich met een vliezig zakje, en wachten totdat zij door een schaap opgenomen worden. Alsdan hebben zij het onontbeerlijk midden gevonden om hunne volwassene gedaante in de lever van het schaap te bereiken.

[p. 72]

De krabben voeden ook parasieten. Een schaaldier, de sacculine der krabben, leeft als larve vrij in de zee; het diertje gelijkt wat aan de kleine schaaldiertjes die bij schokjes voortzwemmen in het zoetwater, en wel in de regenwaterputten, en welke men cyclopen noemt (omdat ze maar een oog bezitten). Welnu, die larven zoeken eene krab, en vestigen zich onder het achterlijf. Op korten tijd ondergaan zij zulke groote veranderingen, dat zij zelfs niet meer gelijken aan schaaldieren.

Het lichaam verandert in een weekachtigen zak, en menigvuldige wortelen dringen in het lichaam der krab, zoodat de sacculine zich kan voeden met het voedsel dat in het spijsverteringstelsel der krab verwerkt is. De gevolgen van dit parasitisme zijn heel zonderling. De krab schijnt er eigenlijk niet door te lijden, zij leeft voort zooals vroeger, maar hare voorttelingsorganen ondergaan eene groote verandering. Het mannetje kan geen bevruchtend sap meer voortbrengen, en het wijfje geen eieren meer. Maar dit is nog niet alles. Het achterlijf der wijfjes is breed en min of meer halfrond en beschut dus wonderwel de sacculine tegen stooten of aanrakingen van andere dieren. Het achterlijf der mannetjes is integendeel zeer eng en driehoekig en weinig voordeelig voor de sacculine. Nogthans, wanneer deze laatste zich vestigt op een mannetje, heeft zij niets te vreezen, het lichaam der krab ondergaat eene groote verandering; het achterlijf verbreedt zoodanig dat de krab geheel het uitzicht krijgt van een wijfje, en zoo beschermt ze onwillens de sacculine.

Bij de honden en de wolven vindt men de Pentastome, parasiet die zich in den neus vastklampt bij middel van scherpe klauwen. Wanneer de Pentastome eieren voortbrengt, vallen zij hier of daar in het gras of op de bladeren van andere gewasssen. Worden deze planten door konijnen of hazen geëten, dan ontkiemen de eieren, brengen larven voort die zich in de lever vestigen, zich daar in een vlies wikkelen en beweegloos blijven liggen.

Wordt de aangetaste lever door een hond of wolf geëten, dan komen de ingewikkelde larfjes uit hun vlies, vestigen zich in de neusholte en worden er volwassene Pentastomen.

Op de rozenboomen bemerkt men soms eenen bolvormigen aanwas, gansch bedekt met langwerpige dooreengekrulde steeltjes; wan-

[p. 73]

neer men dien aanwas opensnijdt, vindt men er een ei of een larfje in. Dit ei is gelegd geweest door een klein viervleugelig insekt, de Cynips der rozelaren. Dit diertje doorboort de buitencellen van den steel, legt een ei in de kleine opening, en verlaat de plant.

Doch, een prikkelend vocht is in de plant gedrongen, ten gevolge waarvan de plantencellen zich op buitengewone wijze ontwikkelen rondom het ei; dit vormt de gal, die zal dienen tot voedsel voor het larfje. Nadat het zijne gedaanteverwisseling volbracht heeft, boort het eene opening in de gal, en komt er uit als volkomen insekt.

Men treft insgelijks gallen aan op de eikenbladeren. De gewoone eikengal is ook door eenen Cynips veroorzaakt, is bolvormig en heel glad aaan de oppervlakte; men noemt ze galnoten, en gebruikt ze in de bereiding van zwarte schrijfinkt.

Laat ons nog eenige eigenaardige gevallen nazien van parasitisme onder de planten.

De graangewassen dragen somtijds rosse vlekken op hunne bladeren; dit zijn de mikroskopische zwammen die tegen den herfst in zwarte vlekken veranderen door het voortbrengen van zwarte sporiën die den winter overbrengen zonder veranderingen te ondergaan. Met de volgende lente brengen deze wintersporiën andere sporiën voort, zeer licht en geschikt om door den wind opgenomen te worden, zoo komen zij op de bladeren van de gemeene herberis, en vormen er nog eens rosse vlekken; de berberiszwammen brengen op hunne beurt sporiën voort die door den wind naar de graangewassen worden overgebracht, waar dezelfde evolutie weer herneemt.

Onder de bloemdragende planten zijn er die, evenals de zwammen, beroofd zijn van bladgroen. Welnu, planten die geen bladgroen bezitten, kunnen hun sap niet rechtstreeks uit den grond trekken, waar enkel minerale zelfstandigheden voorkomen. Het bladgroen verwerkt, bij behulp van het licht, het ruwe sap dat door de wortelen opgezogen wordt (deze bewerking geschiedt bijzonderlijk in de bladeren). Dan daalt het voedend sap van de bladeren naar beneden, om geheel de plant te voeden.

Planten die geen bladgroen bezitten, moeten dus het bewerkte sap van andere planten nemen; zoo doen de bremrapen die leven op de wortelen van de gewone klaver, de ifte, de bezemstruik, enz.

[p. 74]

Bij de planten zijn er ook schoone voorbeelden van symbiose, samenleven dat nuttig is voor de twee deelgenoten, en zelfs onmisbaar in sommige gevallen.

De pijnboomen bezitten aan het uiteinde der wortelen kleine zwarte draadjes, mikroskopische zwammen.

Het voordeel bestaat hierin: de zwammen zuigen uit den grond het grove sap, dat overgaat tot de wortelen van den pijnboom, die het verwerkt; de zwammen nemen om zich te voeden een klein deel van het voedend sap uit de wortelen van den pijnboom. Deze laatste vindt er voordeel in, daar hij veel meer sap kan opzuigen op deze manier, dan zonder de tusschenkomst der zwammen.

Sommige plantenkundigen beweren zelfs dat de pijnboomen niet meer kunnen leven zonder die zwammen. De orchideën zijn in dit geval. Zaait men het zaad der orchideën in gezuiverde aarde waar geene mikroskopische zwammen (Fusarium) tegenwoordig zijn, zoo zullen de zaadjes wel ontkiemen, maar het jong plantje zal onmogelijk kunnen voortleven. Zaait men het zaad in aarde waar de Fusarium zich bevindt, hij zet zich vast op de jonge worteltjes, en stelt ze in staat hunne volkomene ontwikkeling te bereiken.

De aardappelen zijn planten die wortelen bezitten waaraan geene knollen te zien zijn; deze laatste zijn het gevolg eener prikkeling op de wortelen aangebracht door een mikroskopische zwam (nog een Fusarium). De tegenwoordigheid van knollen is dus een anormale staat. Dit is bewezen geweest in de vlakten van Susiane, waar de grond geene zwammen inhield. Zaait men de aardappelen in eenen grond waar de zwammen zich bevinden (zooals het hier overal het geval is) zoo zal men ieder maal wortelen met knollen bekomen.

Zulke parasieten zijn dus nuttig, terwijl de ware parasieten monsterachtige wezens zijn, bijzonderlijk wanneer zij het aangetaste dier langzaam doen verkwijnen, zooals het dikwijls het geval is. Het parasietisme is eene monsterachtige schikking; het breekt de gedroomde harmonie die sommigen overal willen vinden in de natuur.

K. Loppens.