De Vlaamsche Gids. Jaargang 3

[p. 372]

Invloed der omgeving op dieren en planten.

Wanneer men aandachtig de natuur beschouwt, bemerkt men dat de levende materie eene zekerheid plasticiteit bezit die haar toelaat het leven te behouden, niettegenstaande de merkelijke veranderingen welke soms plaats hebben in het midden waar zij zich beweegt, voedt en vermenigvuldigt; zoolang nochtans die veranderingen niet te groot of te schielijk zijn.

Het is die eigenschap, door alle planten en dieren gedeeld, die hun toegelaten heeft den strijd om het bestaan uit te houden tot in onze tegenwoordige tijden, want, sinds het ontstaan der eerste levende wezens op onzen aardbol, is de omgeving reeds zoo menigmaal en zoo aanzienlijk veranderd, dat, moesten planten en dieren die soort van plasticiteit niet bezitten waarvan hiervoren spraak is, en die eigenschap aan hunne nakomelingen niet overzetten, alle levende vormen reeds sedert lang van den aardbodem zouden verdwenen zijn.

Die schikking naar het midden geschiedt eigenlijk door de natuurlijke selectie, die K. Darwin opmerkte en uitlegde in zijn vermaard boek Oorsprong der Dieren door natuurlijke Keuze. In vroeger jaren dacht men dat het midden gansch geschikt was om de planten en dieren te ontvangen: zoo schreef men dat de waterdieren van in het begin reeds gansch geschikt waren om in het water, de vogels om in de lucht te zweven. Sedert men de wetten der evolutie ontdekt heeft zijn de gedachten natuurlijk gansch omgekeerd, daar men nu met zekerheid weet dat de omgeving gedurige veranderingen ondergaat, zonder er zich om te bekreunen of de levende wezens die veranderingen kunnen onderstaan.

Laat ons nu eenige voorbeelden aanhalen van planten en dieren die op treffende wijs de natuurwetten bevestigen

In de duinen langs ons strand, groeit er eene plant, helm genaamd (Ammophila arenaria), die zich wonderwel geschikt heeft in dien woesten grond te leven; daar er in de duinen zeer dikwijls

[p. 373]

gebrek is aan water, heeft het duingras zijne dunne bladeren toegerold, zoodanig, dat de benedenzijde, waar de meeste ademopeningen geplaatst zijn, bevrijd blijven van de zonnestralen alsook van den wind; welnu wanneer eene plant zoo te werk gaat, ademt zij langzamer, en zweet veel min vochten uit dan wanneer haar adem- en vochtopeningen noch voor zon noch voor winden beschut worden. De bovenkant der bladeren is glad en blinkend om de zonnestralen te weerkaatsen, de uitzweeting nog eens te vertragen, en de watervoorraad langer te kunnen benuttigen.

Andere planten hebben opengespreide bladeren, maar dan boort de wortel zeer diep in den grond, en de bladeren zijn bedekt met dicht opeenliggende haartjes die juist hetzelve doel bereiken als bovengemelde middelen: b.v. de duinwilgen.

Sommige planten hebben dikke bladeren met vocht gevuld; soms zijn die bladeren klein en dicht tegen den stam gedrukt, zooals bij het scherp vetgroen (Sedum acre).

Wanneer men de omstreken van Knocke bezoekt, namelijk langs het Zwyn, of de schorreweiden langs de monding van den Yzer bij Nieuwpoort, is men soms verwonderd daar zooveel planten aan te treffen die, zooals het vetgroen der duinen, ook dikke met vocht gevulde bladeren dragen.

Hebben deze planten zich daar geschikt naar de omgeving?

Waarom deze voorraad sappen, aangezien zij dagelijks door den vloed bevochtigd worden? Men moet echter opmerken, dat die planten, alhoewel levend in doornatten grond, zich nochtans in denzelfden toestand bevinden als de hoogergenoemde soorten groeiend in den woesten duingrond; het water dat ze komt besproeien is immers zout water, en moesten de planten dit water opslorpen, zij zouden niet in het leven blijven; zij moet dus teren op het water dat hun door den regen aangebracht wordt, en soms dorst lijden midden in het water: een schoon voorbeeld van schikking naar de omgeving.

Wij vinden dit verwezenlijkt bij de zeesalade of zeekraal (Salicarnia herbacea), het zeeporcelein (Halimus portalacoïdes), enz.

Eene plant die in ons land gemeen is, de gewone reigersbek (Erodium cicutarium), behoorende tot de geraniumsoorten, heeft nog en ander middel om in dorren grond haar vochten te besparen. In

[p. 374]

vetten grond draagt de plant hare bladeren schuins omhoog, zoodat zij tamelijk ver van den grond verwijderd zijn; in mageren grond of in zandgrond integendeel, bemerkt men dat diezelfde plant hare bladeren hard tegen den grond drukt, en aldus hetzelfde doel bereikt als de opgerolde of met haartjes bezette bladeren.

Bij de dieren vinden wij ook oneindig veel voorbeelden die bewijzen hoe zij den invloed ondergaan van het midden waar zij moeten in leven.

Zoo zien wij, dat wanneer een orgaan nutteloos geworden is, en bijgevolg niet meer gebruikt wordt, het langzaam kleiner wordt en eindigt met geheel en al te verdwijnen, andere organen, integendeel nemen soms een ongehoorde ontwikkeling of worden buitengewoon gevoelig als om een soort van evenwicht te verwekken. Ook ontstaan er soms nieuwe eigenschappen die enkel in bepaalde omgevingen kunnen van dienst zijn (treffende bewijzen ten voordeel der vorming of omschepping).

In de onderaardsche grotten leven er schaaldieren die gansch wit zijn geworden, en nog slechts kleine overblijfsels van oogen hebben; men vindt er zelfs die geene oogen meer bezitten; deze zintuigen zijn langzamerhand, van geslacht tot geslacht, verminderd en eindelijk geheel weggebleven daar de gedurige duisternis waar deze dieren in leven ze nutteloos maakte. Zoo vinden wij in de grot van Han de blinde garnaal (Niphargus puteanus). Soms nemen de oogen in duistere plaatsen eene buitengewone ontwikkeling, en werden phosphorescent bij verscheidene visschen, en vinden die dieren hun weg bij dit flauw licht, dank aan hunne zeer ontwikkelde oogen.

Bij sommige blind geworden schaaldieren zijn de voelhoorens veel meer ontwikkeld dan bij elke andere soort, zooals bij de kreeft van Agassis, die in den Atlantischen Oceaan leeft op ongeveer 1200 meters diepte.

Wanneer wij de waterdieren vergelijken met de landdieren, vinden wij dat ieder soort bijzonder geschikt is naar het midden waar zij leeft. De waterdieren b.v. zijn glad van huid, het lichaam is spilvormig, en de bewegingsleden kort en breed om gemakkelijk in het water te bewegen; de kop is aan den romp vastgehecht zonder nek ertusschen om zoo aan het geraamte meer sterkte te geven. Daardoor

[p. 375]

kan de kop natuurlijk niet draaien, maar de waterdieren draaien gemakkelijk gansch het lichaam, ingezien het water een grooter densiteit bezit dan de lucht. Om deze reden is het dat men de grootste en zwaarste werveldieren in het water aantreft; hoe zou immers de groote walvisch zich zonder moeite op de aarde kunnen bewegen met zijn lichaam dat 30 meter lang kan worden en honderd vijftig duizend kilogr, weegt? De jonge walvischjes zelf zouden reeds met moeite kunnen rondloopen, daar zij ongeveer zes meter lang zijn en reeds zes duizend kilogr. wegen: voorzeker zouden zij geen sprongen kunnen maken zooals zij het nu doen op de golven der zee.

De walvischsoorten zijn nochtans afstammelingen van landzoogdieren (die voortkwamen van zeedieren, zooals alle levende wezens) die zich langzaam weder aan het water gewend hebben. De huid is geheel van haar ontbloot; de voorpooten zijn zoo kort mogelijk geworden en in vinnen veranderd. De achterpooten, nutteloos en zelfs ongemakkelijk geworden zijnde, zijn gansch weggebleven. Dit zijn geen bloote veronderstellingen, dit rust op feiten. Wanneer men den grooten walvisch (Balaena mystecetus) opensnijdt, vindt men onder het vel, niet ver van den staart, de overblijfsels der heupbeenderen waaraan de beenderen der achterpooten nog gevestigd zijn; dit alles is nu zeer klein geworden, maar is daar toch nog gebleven als een klaar bewijs dat de voorouders vierpootige landdieren waren.

Bij de watervogels vinden wij ook bijzondere geschiktheden, zooals de vliezen tusschen de teenen, en een olieachtig vocht in de pluimen die ze bevrijdt tegen het water; een spilachtig lichaam bedekt met tegen elkander gedrukte pluimen die het zwemmen en duikelen zeer vergemakkelijken.

In het zoet- en brakwater leven er kerfdieren die afstammen van landsoorten, die alleen in de lucht konden leven. Welnu, die kerfdieren moeten nog, zooals hunne voorouders, lucht inademen om te leven; ook, wanneer wij den watertor (Hydrophilus piceus) of de geboorde dytiscus (Dytiscus marginitus) nazien, vinden wij dat de ademopeningen, die bij deze dieren van wederzijden aan het achterlijf geplaatst zijn, toegegroeid zijn, bij uitzondering van het achterste paar die het dier alleen nog dienst bewijzen.

Wanneer die waterkevers moeten adem halen, steken zij het

[p. 376]

uiteinde van hun achterlijf alleen boven water. De ademopeningen zijn rondom met dichte haren begroeid om bij het duikelen de indringing van het water te beletten.

Bij de visschen vinden wij een orgaan, de zwemblaas, bestemd om de verticale bewegingen te vergemakkelijken; welnu, sommige visschen hebben zich gewend het water te verlaten, en langzaam is de luchtblaas in ademingsorgaan veranderd, en werkt nu zooals de longen bij de landdieren. Deze visschen zijn de Dipnoïken; hunne kieuwen zijn nochtans bewaard gebleven, zoodat zij nu in en buiten het water kunnen leven; men vindt ze in sommige moerassen van Australië, Afrika en Zuid-Amerika. Wanneer die moerassen uitdroogen, boren de Dipnoïken eene schuilplaats in het slijk, en ademen er de lucht in tot dat de regens de moerassen weder overstroomen.

Dit alles toont treffend hoe dieren en planten nieuwe vormen en organen kunnen bekomen, of nutteloos geworden organen verliezen, door zich te schikken naar de veranderingen hunner omgeving.

De eene soort is nochtans beter geschikt tot evolutie dan de andere, ook zijn de eersite alleen in staat talrijke nakomelingen te krijgen en als stammen te dienen, terwijl de min geschikte onvermijdelijk moeten verdwijnen.

K. Loppens.