De Vlaamsche Gids. Jaargang 3

[p. 323]

Noch een lezing van ‘Here Halewine’.

Dat slechts een zeer klein aantal van onze oude liederen, door de eeuwen heen even populeer is geweest als de sombere ballade van de liefde- en bloeddronkene Here Halewine, blijkt afdoende uit het niet te betwisten feit, dat van haast geen enkel ander volksgezang even talrijke lezingen, - woordenteksten, bedoel ik, - bekend zijn.

Buiten de lezingen, verschenen in Willems' Oude Vlaemsche Liederen, in Lootens en Feys' verzameling (Roland), werden er, in de laatste jaren, in onze onderscheidene folkloristiese tijdschriften, noch minstens een half dozijn varianten meegedeeld, waaronder ik uit het geheugen vermeld die van Maurits Sabbe in Volkskunde, 13^e jgg., - ‘de prinses Louize slaat Rolands hoofd af,’ merkwaardig o.a. door de zonderlinge vermenging van kristelike bestanddelen met de karakteristiek heidense van de oorspronkelike kern. Ik houd het er voor, dat - zo men stelselmatig vorsen wilde, - men haast in elke gouw, hebbende een min of meer eigen dialekt, een in het een of ander opzicht van 't origineel afwijkende tekst zou ontdekken, om 't even of de adellike vrouwenbetoveraar er met de oude, als 't ware geijkte naam van Halewine of met een ander zou in genoemd worden. Het dient overigens niet uit het oog verloren te worden, dat de namen vele, welke men in Noord en Zuid aan de balladeheld geeft, op de keper beschouwd verwordingen zijn van de oorspronkelike, Halewijn of Halewine, juister wellicht Alewijn = Allowijn = Alwijn, de zelfde naam die St. Baaf vóór zijn bekering zou hebben gedragen. Hoe het ongeletterde volk de zanger-verleider mag heten, Olewijn, Rolewijn, Roelewijn, Erolewijn, Herolewijn⁽¹⁾, Serolewijn, Roland, ja, tot Boudewijn toe, in al deze spellingen, foutief als zij zijn, vindt men zonder veel moeite de echte oude naam weder.

In een talrijke verzameling op losse strooiblâren gedrukte liederen, welke een zeer dierbaar vriend, sedert overleden, de goedheid had mij te schenken, vond ik een mij tot nu onbekende lezing, welke ik, ondanks haar langdradigheid en haar opvallend zwakke versbouw, toch belangrijk genoeg acht, om hier te worden afgedrukt.

(1) Erolewijn zowel als Herolewijn verbastering van Heer Olewijn, zowel als Serolewijn = Ser Olewijn, en Olewijn, Oelewijn zelf = Alewijn.

[p. 324]

Vergis ik mij niet geheel, dan dankt deze variante haar ontstaan aan het verlangen om de woordentekst getrouwer, slaafser, zo men wil, met de al-bekende wijze van het Credo te doen overeenkomen. Alleen een bezorgdheid van die-n-aard kan tot verklaring dienen van de hier stelselmatig in 't oog gehouden strofenbouw: terwijl de andere lezingen geschreven zijn in strofen van twee verzen, bestaat deze uit zulke van drie - op een enkel rijm of - ten minste - assonnantie.

Buiten dit eerste onderscheid, komt de inhoud nagenoeg neer op die van al de andere teksten. Toch wijs ik op de volgende trekjes:

1^o wij vernemen, dat Halewijn zestien maagden doet sterven, vôôr de onverschrokken wreekster hem onthoofdt;

2^o de dos, waarin de wreekster zich aan ons vertoont, bestaat, uit een kleed van wit satijn, een karnaten rok met aan elke plooi (sic) een gouden knop, een allerkostelikst schort;

3^o Halewijn, die zij in het bos ontmoet, lokt haar met zich ‘naar zijn kasteel’, onder voorwendsel, dat hij haar aldaar ‘menig schoon juweel’ zal vertonen;

4^o Halewijn bepaalt duidelik de twee halsstraffen, waartussen zij mag kiezen, - de strop of het zwaard;

5^o op haar triomfantelike terugrid naar de burg van haar vader ontmoet zij, beurtelings, de vader, de broeder, de zuster en ten slotte de moeder van de vermoorde, juist zoals zij zich, vooraleer naar de zanger te vertrekken, gewend heeft tot haar eigen vader, moeder, zuster en broeder.

Slechts in 't voorbijgaan stip ik aan de zinspeling op - of, beter, de herinnering aan Holofernes en aan Judith, en nu laat ik, zonder verder kommentaar, de tekst zelf volgen.

Liedeken van den heer van Haelewijn.

Op de wijze: Van den Credo.

Heer Haelewyn, die zong een liedeken kleyn,
En die het hoorde die wou'r by zijn,
Waer door dat 'r veél gekomen zijn in pijn.
Dan was daer noch een Konings kind,
Al van de schoonste die men vind,
En die van haer Ouders was zeer bemind.
Sy ging voor haeren Vader staen,
Vader mag ik wandelen gaen,
Mijnheer Haelewyn zingt zoo aengenaem.

[p. 325]

 

Neën mijn dochter vol van rom (= roem)

 

Die derwaerds gaet komd noyt wed'rom,

 

Wel 16. zynder dood gebleven met veel weedom.

 

Dan ging sy voor haer Moeder staen,

 

Moeder mag ik wandelen gaen,

 

Want Mynheer Haelewyn staet my wel aen.

 

Neën mijn dochter vol van rom,

 

Al wie daer gaet komt noyt wed'rom,

 

Veél dochters lieten daer hun leéven en blom.

 

Noch ging sy voor haer Zuster staen,

 

Zuster laet mij wandelen gaen,

 

Ik wil Mynheer Haelewyn eens spreéken aen.

 

Neën mijn Zuster schoone blom,

 

Al die daer gaet komd noyt wed'rom,

 

Van al de maegde die daer blyve, staen de mensche stom.

 

Voor 't lest sprak haeren Broeder aen,

 

Mag ik by heer Haelewyn gaen,

 

Dit is al mijn verzoek, wilt my toch toestaan.

 

't En let my niet waer dat gy gaet,

 

Als gy uw' eer maer wel bewaerd,

 

En daer van en wil ik niet zijn vervaerd.

 

Gy moogd vry by heer Haelewyn gaen,

 

Uw bede wil ik niet afslaen,

 

Al wat gy my verzoekt wil ik toestaen.

 

Sy ging op haer slaepkamer fijn,

 

De (= deed) aen een kleed van wit Satyn,

 

Waer door sy scheen een Godin te zijn.

 

Sy de (= deed) aen eenen Carnaeten Rok,

 

Op jeder ploey een goude knop,

 

En eenen alderkostelyksten Voorschoot daer op.

 

Sy sprong dan op haer Vaders Paêrd,

 

En rede voord te bosse waerd,

 

Met een mannelyk hert heel onvervaerd.

 

In 't midden van den Bosch heel fyn,

 

Daer vond sy mijnheer Haelewyn,

 

Hy sprak schoon Maegd gy moet willekom zijn.

 

Ik hoop gy zuld worden mijn deel,

 

Laet ons reyden nae mijn kasteel,

 

Daer zal ik u toonen menig schoon Juweel.

 

Sy reden dan te saemen voord,

 

Op deézen weg viel menig woord,

 

Want het was een langen weg ongehoord.

[p. 326]

 

Zy kwamen dan op 't Galge veld,

 

Denkt eens hoe dat sy was ontsteld,

 

Als sy daer zag hangen menig maegden beeld.

 

Alsdan heéft hy tot haer gezeyd,

 

Maget, mits gy de schoonste zyt,

 

Zoo laet ik u kiezen met vlijt,

 

Of dat gy wild gehangen zijn,

 

Of sterven door het zwierd met pijn,

 

Daerom wild kiezen met vlijt.

 

Wel als ik dan kiezen zal,

 

Zoo kies het Zwierd voor al.

 

Dat is de vreeselykste dood in dit geval.

 

Maer trekt eerst uyt uw beste kleed,

 

Daer mogt aen komen eenig leed,

 

Want ziet het Maegde bloed dat springt zoo vreed.

 

Maer eer haer (= zijn) kleed ten halven was,

 

Lag sijn hoofd voor sijn voeten ras,

 

En hy had het wel verdiend op dat pas.

 

Den kop sprak levende nog half,

 

Maget ziet daer neven de Galg,

 

Daer zult gy vinden eenen pot met Zalf,

 

En strykt die voord aen mijnen mond,

 

Maer sy riep: sterft, valschen grond (= hond),

 

En hy gaf sijn geest terstond.

 

Sy nam het hoofd op heel verstoord,

 

En rede op haer Peêrd zoo voord,

 

En liet het lichaem ligge in sijn bloed versmoord.

 

Als sy kwam half weg de baen,

 

Kwam sijnen Vader daer gegaen,

 

Maget hoe mag het met heer Haelewyn gaen?

 

'k Heb hem gelaeten wel gesteld,

 

En hy zit daer in het veld,

 

Wel met 16. Maegden zit hij daer en speld.

 

Wat voorder op de zelve baen

 

Kwam daer ook sijnen broeder aen,

 

Dochter hoe mag het met heer Haelewyn gaen.

 

Uw' Broeder is eenen Heer vermaerd,

 

Sijn konsten heeft hy my verklaerd,

 

En met 16. Maegden is wel bewaerd.

 

Dan nog wat voorder op die baen,

 

Kwam daer ook sijn Zuster aen,

 

Om van den buyt en haeren Broeder te verstaen.

[p. 327]

 

Hier wat voorder in het Veld,

 

Daer is uw' Broeder als een held,

 

Aen 16. Meyskens heb ik hem gelijk gekeld (= gekeeld).

 

Als sy dan nog wat voorder was,

 

Daer kwam sijn Moeder al zoo ras,

 

Mevrouw (= Jonkvrouw) is mijnen Zoôn nog wel te pas.

 

Ik heb van 't leéven hem beroofd,

 

In mijnen schoot heb ik sijn hoofd,

 

Hy is als Holifernes geloofd.

 

De Moeder weenden heel gestoord,

 

Had gy wat eer gezeyd dat woord,

 

Gy en had zoo wyd niet geraakt voort.

 

Gy zyt gelukkig leelyk wyf,

 

Dat ge behouden moogt uw lijf,

 

En dat ik u niet maek als uwen Zone stijf.

 

Sy re (= ree) dan voord als Judich wys,

 

Zoo recht nae haer Vaders Paleys,

 

Daer sy wierd ingehaeld met eer en prys.

 

Sy blaest den horen bly van zin,

 

Met Victorie als een heldin,

 

En heel het Hof ontving haer in min.

De naam van de drukker, is, jammer genoeg, van 't exemplaar wechgesneden.

Een drietal fouten, haer voor zijn (kleed), grond voor hond, mevrouw voor jonkvrouw, heeft de lezer zelf wel aangestipt.

Pol de Mont.