De Vlaamsche Gids. Jaargang 2

[p. 179]

Nederlandsche Letterkunde.

Peggers Ondergang door Pol Selens, uitgev. L. Opdebeek, Antwerpen. 134 blz. Prijs 1.50 fr.

Pol Selens, die tot nog toe alleenlijk in medewerking met Lod. Bruers het kinderboekje Vertelsels van de Maan schreef, komt met zijne uitgebreide novelle Peggers Ondergang in eens rang te nemen onder de beste prozaschrijvers onzer jongere Vlaamsche letterkunde. Dit boek laat ons toe den jongen schrijver te begroeten niet meer als een wordend talent, dat belooft, maar als een van nu af flink gerijpt talent, dat reeds heel wat degelijks aanbrengt. Weinige boeken van jongere Vlamingen hebben ons zoo geboeid als deze novelle, 't is dan ook met groote ingenomenheid, dat wij er de aandacht van de lezers van den Vlaamschen Gids op vestigen.

Selens brengt ons in een heidedorp, ergens op de grenzen, en leert ons daar de peggers kennen, een ras van menschen, die leven van allerlei verdachten handel, smokkelen, wildstroopen en dies meer, - ruwe, alles aandurvende kerels, die er steeds op uit zijn om de kommiezen en de boeren te beliegen en te bedriegen - natuurkinderen met machtige, ongetemde hartstochten. De schildering van de eigenaardige zeden dezer peggers verbindt hij met het aangrijpende verhaal van de worsteling eener peggersfamilie tegen den ondergang, waartoe ze door het noodlot verwezen schijnt. Deze verbinding van de algemeene zedenschildering eener sociale menschengroep met het dramatische verhaal van de lotgevallen eener afzonderlijke familie is een gelukkige greep van den schrijver, die aldus bewijst niet achteruit te deinzen voor de hoogste eischen der verhaalkunst. Hij stelt zich niet tevreden met eene min of meer fragmentarische, losse schets, in den trant dergene waarmede men ons tegenwoordig overstroomt, maar hij wil werkelijk een breeddrachtiger onderwerp behandelen. Dat streven alleen toont reeds, dat er ons met Selens wezenlijk een nieuwe, zeer te waardeeren kracht is geopenbaard.

De samenvattingskracht, waarvan Selens' onderwerpsvinding getuigenis aflegt, belet niet dat de schrijver ook over eene scherpziende ontledingskracht beschikt. Ieder lid der peggersfamilie, alle personen, die er mede in aanraking komen, hebben eene nauwkeurig omlijnde, persoonlijke physionomie. Daar hebt ge de echte peggers der familie: den ouden groot-

[p. 180]

vader Pee, wiens schorluinenaard nog hevig laait in een verzwakt lichaam en Jef, den kloeksten zijner twee kleinzoons, een onstuimigen, ruwen en roekeloozen strooper en smokkelaar, waarin de grootvader zijn eigen jeugd ziet herleven. Aan de andere zijde staan de minder besliste Lode, Pee's zoon, die door zijn huwelijk met eene fijner voelende, ziekelijke vrouw een der eerste oorzaken van den achteruitgang der peggersfamilie werd, en zijn zoontje Rie, een krank droomertje, dat gansch naar zijn moeder aardt, en alleen in de kerk aan 't orgel en op school zijn genietingen vindt. Treffend wordt aangetoond hoe dit tot weemoedige mijmeringen geneigde kind in die ruwe omgeving gansch alleen den eeredienst zijner doode moeder bewaarde, doch op den duur zijn voor edeler gevoel niet gansch onontvankelijken vader weekhartig maakt en in zijne vereering doet deelen. De tweederangsfiguren hebben eveneens hunne typische individualiteit. Het zou ons te ver leiden moesten wij hier in veel bijzonderheden treden. Vermelden wij alleenlijk Schoe, een gluiperigen sluikhandelaar, en den half idioten burgemeester Visschers, die op misschien wat overdreven wijze de machteloosheid van het openbaar gezag tegenover de peggers als het ware zinnebeeldig voorstelt.

Het heele verhaal is een opeenvolging van boeiende episodes, die nu eens verrassen door levendige schilderachtige voorstellingswijze en dan weer aangrijpen door dramatische kracht. 't ‘Barbieren’ van de oude koe, die als jonge moet verkocht worden; het tooneel in de kerk, waar Lode de litanie na het lof gaat meebidden om de genezing van zijn koe te bekomen; zijn wankelen tusschen het veelvermogende Lieve Vrouwebeeld en Mie, zijn oud lief; het koopen der kuischkoe bij Schoe en de smokkeltocht gedurende den nacht met de ontmoeting der kommiezen; de typische aankoop van een varken door Pee bij den boschwachter en verscheidene andere tooneelen meer verdienen onvoorwaardelijk geprezen te worden.

De taal van het boek doet ook mee aan de hedendaagsche dialectiseerende mode, die in Vlaanderen woedt; dit neemt echter niet weg, dat ze met hare overvloedige alliteratie's uiterst klankrijk en welluidend is. Sommige bladzijden van het boek, vooral de steeds oorspronkelijke, nooit banale natuurbeschrijvingen, zijn voorbeeldige staaltjes van flinke woordkunst.

In 't Veen- en Polderland, door P. Van Assche, uitg. C.J.E. Janssens, Antwerpen.

De novellen van Piet Van Assche, vereenigd in den bundel In 't Veen- en Polderland, zijn wel met talent geschreven en verraden op meer dan een plaats werkelijk veel aanleg, doch bij de lectuur hebben zij ons noch de boeiende belangstelling, noch de bekoring verschaft, die waarachtige kunstwerken nooit nalaten te verwekken, zelfs dan wanneer wij er al

[p. 181]

een en ander op af te dingen hebben. Wij konden ons niet onttrekken aan den indruk van eentonigheid, dien het heele werk te weeg bracht. Eerst dachten wij, dat de schuld aan onze persoonlijke stemming lag en wij sloten het boek om het eenige dagen later opnieuw ter hand te nemen, doch bij deze tweede lezing werd de indruk niet gewijzigd. Dan zochten wij op wat, naar ons oordeel, de oorzaak van dit verschijnsel is en schrijven hier thans eerlijk de uitkomst dezer diagnosis neer.

Het gansche werk is doortrokken met een donker pessimisme, waar slechts een enkele maal (in Poldertocht) heel vluchtig een zonnestraaltje doorheendringt. Bovendien vertoonen al die verhalen van leed en ellende, haat en wrok, verdierlijking en schraapzucht een dusdanige overeenkomst van stof en behandeling, dat ze malkander wel eens schijnen te herhalen. In de Aarde, Honger groeve en De Poel vertellen ons b.v. alle drie van een moordenaar, die door het visioen van zijn slachtoffer vervolgd, tot waanzin gedreven wordt en zich zelfmoordt. Natuurlijk zijn de inkleeding en de bijzonderheden dezer drie novellen verschillend, maar een dergelijke overeenkomst der drie hoofdthema's lijkt wel armoede, vooral wanneer deze novellen, zooals het hier het geval is, in denzelfden bundel samen huizen.

Onzesdunkens is echter dat onafgebroken pessimisme, noch dit gemis aan afwisseling in de vinding der onderwerpen het grootste gebrek van het boek niet. Desnoods zou men gemakkelijk daarover heen stappen. Er is meer.

Het boek geeft geen indruk van trouwe levenswaarheid. Geen adem van werkelijke menschelijkheid vaart er door heen. Niettegenstaande de min of meer realistische voorstellingsprocédé's, die de schrijver op verscheidene plaatsen aanwendt, maakt hij geenszins den indruk van het leven in den spiegel te houden. Er ligt te veel romantiek, te veel subjectieve verdichting zoowel in zijne onderwerpen als in hunne uitwerking. Is het b.v. niet de dichter, die in de novelle Storm, den boer, die zijn oogst door het onweer ziet vernielen, juist bij den verloren akker laat sterven, omdat hij aldus een dramatisch effekt bekomt? Laat hij niet in Meester en Knecht om dezelfde reden den knecht sterven op het graf van den meester, wien hij daar als het ware rekenschap kwam geven over zijn beheer der geërfde hoeve? Wij weten wel, dat een schrijver het recht heeft dergelijke toestanden te scheppen, ook is het niet zoozeer de verdichte toestand zelf dien wij afkeuren als wel het feit, dat men het inzicht van den auteur te zeer gevoelt en dat hij de illuzie der waarheid niet genoegzaam in zijn verhaal weet te brengen. Te veel romantiek ligt er in Van Assche's werk, zeiden wij, en dan is 't er nog wel een van minder allooi. Veel te veel effekten vraagt hij aan droomen, visioenen, geesten en spoken en zijn romantiek ligt juist hierin, dat hij die droomen en geesten niet schetst zooals zijn personages die kunnen gezien hebben, maar zooals hij ze met zijn eigen

[p. 182]

dichterlijke verbeelding op hun mooist inkleedt. Is het wel physiologisch mogelijk, dat een afgesloofde, suffende, oude boer zonder eenigen dichterlijke aanleg zoo heerlijk droomt van omzwevende engelen met sluiergewaden, geheimzinnig droomende leliën, tokkelende snaren, schitterende geesten met donkerblauwe oogen en flonkersterren boven het hoofd, gerechtigheidsschaal en dergelijke conventioneele schoonheden meer? En 't is niet alleen de oude Braam, die zoo droomt op blz. 18, maar andere boeren doen voor hem in dit opzicht niet onder, zoo b.v. Puyvelt op blz. 58. Ook hebben ze soms visioenen van heksen- en tooverkollenritten (p. 16), waarvoor die van Bosch en Breughel niet zouden moeten onderdoen. Overdrijven wij als wij meenen, dat al die mooie dingen alleenlijk en uitsluitend in de poëtische inbeelding van den schrijver leven en met de getypeerde bekrompen natuurmenschen maar samenhangen als droog zand? Die te ongepaster ure aangewende dichterlijkheid vinden wij soms nog in de taal, die de schrijver door zijne boeren laat spreken. Heeft ooit een landman een taal gevoerd als volgt: ‘O zeg, dit oogstfeest op de poldervlakte, 't zonnefeest van het rijpe graan, dat wil ik nog! Zòò leven in ons element: krachtig en gespierd leven te midden der vruchtbaarheid van land en werk’? Wij denken het niet.

Van Assche geeft blijken van een ongemeen talent in zijne natuurbeschrijvingen. Hij toovert ons met het woord de eigenaardig schoone streek der venen en polders voor oogen en meer dan een zijner natuurpaneelen heeft ons een duurzamen indruk nagelaten. Wij stippen o.m. de mooie beschrijving van den sneeuwstorm in de Hongerhoeve aan. Nochtans moet het ons nog van het hart, dat hij werkelijk misbruik maakt van dat talent en ons natuurbeschrijvingen geeft meer dan er noodig zijn. In een verhaal moet eene beschrijving altijd innig samenhangen met het onderwerp, - zij kan b.v. een voortreffelijk stemmingwekkend middel zijn, zij kan in de handeling meewerken (zooals de sneeuwstorm in de Hongergroeve b.v.) enz. - doch nooit mag ze om zich zelf alleen aanwezig zijn, buiten alle verband met het onderwerp. Nu meenen wij dat de heer Van Assche het waarom van talrijke zijner beschrijvingen zeer bezwaarlijk zou kunnen aangeven. Wij begrijpen heel goed, dat hij in 't heele boek het landschap van 't veen- en polderland wil doen opleven, maar in novellen en verhalen moet, naar onze meening, alle beschrijving gemotiveerd kunnen worden, anders is ze overbodig.

Er is in dit boek een verhaal, dat in alle opzichten bevredigt, en dan ook heel flink werk mag heeten, namelijk De Poel. Hier geeft Van Assche de volle maat van zijn kunnen. Aan een schrijver, die vermag zulke novelle voort te brengen, is men verplicht onbewimpeld de zwakke punten aan te duiden, die men na onbevooroordeeld onderzoek in zijn overige werk meent aan te treffen. De Poel is een verhaal van echt menschelijke hartstochten en ondeugden, logisch en diep tragisch werkend op hun slacht-

[p. 183]

offers. Hier krijgen wij degelijke karakterstudie, wat in de overige verhalen ook veelal ontbreekt. De oude afgewerkte Stanzen, zijn brutale zoon Giede, en de wulpsche Wanna, die hem beheerscht als een nieuwe landelijke lady Macbeth, alle drie hebben hunne scherp afgeteekende persoonlijkheid. De gebreken in de overige novellen aangestipt zijn hier ook afwezig.

M.S.