De Vlaamsche Gids. Jaargang 1

[p. 539]

Karel Lodewijk Ledeganck.
1805-1847.

Onlangs, den 9^den Mei, vierden alle volkeren van Duitsche nationaliteit, alwie 't Duitsch als zijne moedertaal erkent, zoo buiten als binnen de grenzen van het keizerrijk, met aandoenlijken luister de honderdste verjaring van den dood van Schiller, den heldenzanger en lievelingsdichter.

Over weinige maanden gaat Spanje eene grootsche hulde brengen aan zijnen Cervantes, den trots van het land.

De Vlaamsche dichter, den honderdsten terugkeer van wiens geboortedag, 9 November 1805, wij op onze beurt plechtig herdacht hebben, is de Schiller van Vlaanderen. Ledeganck bezit voor ons, Vlamingen, voor ons gevoel en onze nationale eigenliefde, dezelfde waarde als de schepper van Wallenstein bij de Duitschers.

Wij zijn fier op Ledeganck! In hem begroeten wij onszelven. Zijn hart gloeide voor de idealen, die wij, Vlaamschgezinden, nog immer blijven koesteren. In zijne werken vinden wij onze ziel weerspiegeld, en dit stemt ons geestdriftig en dankbaar.

Niemand van het thans levend geslacht heeft den rijkbegaafden zanger der ‘Drie Zustersteden’ persoonlijk gekend, maar bij 't lezen zijner brieven en verzen rijst zijn beeld nogal gemakkelijk op vóor de oogen onzer fantazie.

Ledeganck vertoont zich als een man met een zacht en teeder gemoed, vol liefde voor zijne ouders, broeders en zusters. De arbeid was zijn leven. Hij beminde het Vlaamsche land en volk, en niet het minst zijne taal, uit natuurdrang en redeneering beide. Door zijne overzetting van het burgerlijk wetboek bewees hij onze rechtspleging een onschatbaren dienst. Als ambtenaar vervulde hij ongetwijfeld zijne plichten met schroomvallige nauwgezetheid. Hoewel vroolijkheid hem niet vreemd bleef, gingen lach en scherts hem niet al te best af. Wij stellen hem ons voor als een statig personage met voorzichtige, afgemeten gebaren, die altijd gewichtig doet, en traag spreekt, en een bril draagt puur om er diep geleerd uit te zien. De huldebewijzen, die hem kwistig te beurt vielen, hadden hem op 't laatst een beetje verwaand gemaakt, en hij keek vrienden en bewonderaars

[p. 540]

toen wel ietwat uit de hoogte aan. Maar de groote hoedanigheden van den dichter bedekten de kleine gebreken van den mensch.

Laten wij thans eens onderzoeken, wat onze letterkunde aan Ledeganck heeft. Wij, het nageslacht, kunnen hem onpartijdig beoordeelen.

Bij den aanvang kwam zijne poëtische loopbaan hem hoegenaamd niet rooskleurig voor. Immers, in April 1839 verscheen te Gent, onder den titel: ‘Bloemen mijner Lente’, de eerste verzameling zijner gedichten, en in Augustus daaropvolgende bekloeg hij zich bij zijn vriend Blieck, dat de critiek zich nog altijd niet met hem had beziggehouden.

Zulke onverschilligheid verdroot en kwetste hem te recht, doch zij werd goedgemaakt door de zeer gunstige recensie, welke Van Kerckhoven er in 1840 over schreef in zijne toen pas gestichte ‘Noordstar’.

De bundel telde 158 bladz. gr. 8^o en bevatte 25 stukken, waaronder drie vertalingen naar Lamartine.

Voor den lezer van heden ziet verreweg het grootste gedeelte er erg verouderd uit. Het is kunst, die aan de rederijkers en de droge rijmelaars der achttiende eeuw herinnert. De ware poëzie slaat bijna nergens de vleugelen uit; schier nooit hooren wij haren sirenenzang, die onzen geest verheft in de hooge sferen der verbeelding, ons hart ontroert door de innigheid van 't gevoel. Zelden blijkt de dichter diep aangegrepen; de verzen ontstaan in zijn hoofd onder den drang der redeneering. Wij krijgen haast niet anders dan bespiegelingen, overwegingen en zedelessen, en, het kan nooit luid genoeg uitgebazuind en dikwijls genoeg herhaald worden: didactiek en strekking dooden alle kunst.

Koos Ledeganck prozaïsche onderwerpen, ook de inkleeding en de versbouw, hoewel beter en gekuischter dan bij de meeste poëten uit zijn tijd, laten in artistiek opzicht nog zeer veel te wenschen over.

Hij legt eene groote voorliefde aan den dag voor lamme, eentonige alexandrijnen, spreekt doorgaans plechtig en hoogdravend, gebruikt gaarne omschrijvingen, waarvan sommige vergezocht, neemt dikwijls zijne toevlucht tot personages uit de fabelleer, kortom: eenvoud en natuur, waarheid en schoonheid lachen ons al te schaarsch uit deze bladzijden tegen. Veel gekunsteldheid, weinig echte kunst.

Van de 25 gedichten blijven er amper vijf min of meer genietbaar voor den modernen lezer: het lieve stukje ‘De laatste Zwaluw’, de klaagzang bij het graf zijns vaders, de balladen ‘De Hut in 't Woud’ en ‘De Weduwe en de Wees’, en voornamelijk de ode ‘Het Klavier.’

Deze laatste is eene prachtige schepping! Ontstaan in 1836, werd zij later nooit overtroffen, en wij durven haar gerust Ledeganck's meesterstuk heeten. Wel moge zij ingegeven geweest zijn door Schiller's lied ‘Laura am Klavier’, doch hare oorspronkelijkheid schittert even helder

[p. 541]

boven alle bedenkingen als Goethes ‘Faust’, het wereldberoemde treurspel, dat in de middeleeuwsche legende van Doctor Faustus wortelt.

Wie onzer zong of declameerde nooit dat heerlijk ‘Klavier’:

Kunstenaar! Wanneer uw vingren,
Zwevende over 't glad klavier,
Tonen door elkander slingren
............
............

Niet waar, dit klinkt frisch, dit klinkt jong! Men verneemt hier geen geneuzel van den vervelenden zedenmeester, noch de zoetsappige wijsheid van den predikant. Al die verzen juichen en zingen, orgelen en klaroenen als muziek. 't Is of men een grooten dichter van heden hoort. Dit ééne puikstuk zal heel den bundel van 1839 doen leven voor altijd.

Ledeganck beging de dwaasheid, zijn boek te openen met eene voorrede, en bovendien aan 't slot een afscheidsvers aan zijne lier te plaatsen, uit welke twee stukken het publiek bekend werd met de wijze, waarop hij de poëzie verstond.

Zijne opvatting was ongelukkiglijk gansch verkeerd!

Hij zag in de poëzie niets anders dan eene aangename uitspanning, eene verpoozing van ernstiger bezigheid, eene lieve beuzelarij, die past aan de vroolijke jeugd, maar waaraan men op rijperen leeftijd dient te verzaken, wanneer gewichtiger belangen al onze aandacht vergen!

Prozaïscher, kleinburgerachtiger kon het niet, en Van Kerckhoven, die hem in de ‘Noordstar’ tamelijk hard en grimmig de les spelde, had gelijk.

Voorwaar, de kunst heeft eene andere zending te vervullen dan het verschaffen van een onschuldig tijdverdrijf aan den braven burger!

De kunst is het hoogste en edelste, dat er bestaat, de grootste kracht bij de opvoeding van 't menschdom, het eenig gebied, waarop de stervelingen zich met de goden kunnen meten, want scheppen is ook aan artisten gegeven.

Bleef er iets over van de roemrijke daden der Grieksche krijgshelden uit Perikles' tijd? ... Vergaan is alles. Maar de puinen van het Parthenon te Athene, het weergaloos beeldhouwwerk van Phidias te Londen zullen eeuwig den lof uitgalmen van 't wonderbaar genie van een klein volk, dat aan heel de menschheid het wezen der schoonheid heeft leeren begrijpen.

Wat zou Vlaanderen beteekenen zonder zijne kunst? Wie zou ooit van ons, Vlamingen, reppen, indien Van Eyck en Massys, Rubens en Van Dyck al de museums van Europa met hunne meestergewrochten niet opluisterden?

Alwat de menschen voortbrengen, verdwijnt; alleen de kunst leeft voor eeuwig!

[p. 542]

Zie! daaraan dacht Ledeganck niet bij 't schrijven zijner enggeestige voorrede. Doch gelukkig voor zijn volk was bij hem de daad veel beter dan de leer. De gaaf der poëzie was hem te zeer ingeboren, het heilig vuur van den godentelg blaakte al te fel in zijne kunstenaarsziel, om zijne zoo fijnbesnaarde lier lang te laten rusten.

Eene onherstelbare ramp deed er hem spoedig de hand weer naar uitsteken. Zijne dierbare moeder stierf, en om haar te eeren schreef hij een der teederste en verhevenste klaagzangen in onze taal.

Wie las hem ooit zonder ontroering!

................
................
De Schepper wist een heil bij elke ramp te stichten:
De haagdoorn.....

Ledeganck zag zich opnieuw in de macht zijner Muze en is haar trouw gebleven tot aan zijn levenseinde.

Maar 't eerstvolgende dichtstuk van langeren adem, het overbekende ‘Burgerslot van Zomergem’, viel niet gelukkig uit, hoewel het destijds als een meesterstuk geprezen werd. Onze smaak verdraagt zulke overromantische verhalen niet meer, hoe fraai berijmd zij overigens mogen wezen. Nog minder goed is de ‘Zinnelooze’, eene onuitstaanbare preek, vol gezucht en geklaag. Daarentegen blijft ‘De Kapitein en zijne Moeder’ eene aantrekkelijke vertelling. Eene parel in de dichterskroon van Ledeganck is zijne ode aan de ‘Boekweit’, een echt Vlaamsch onderwerp, keurig en kleurig ingekleed, rijk van taal, met een zangerigen rythmus, die gestadig afwisselt en aftijd meesleept.

En wat gaan wij nu zeggen over de ‘Drie Zustersteden’, zijne beroemde trilogie, waarmee elke oprechte Vlaming dweept, als de christen met het Evangelie? Met dit eigenaardig meesterstuk heeft de dichter eene eereplaats veroverd in 't museum onzer Zuid-Nederlandsche letteren. De zustersteden vormen het schitterend blazoen van onzen poëtischen ridder.

Onnoodig uit te weiden over de benijdenswaardige keus der stof, den vaderlandschen geest der ingeving, de edele en verhevene gedachten, de verrukkelijke, schilderachtige beeldenspraak, de muzikale verzen, oorstreelend als de melodieën van Mozart, kortom: het ware overbodig, voor de honderdste maal den lof te zingen van dit classiek gewrocht. De drie meesterlijke oden zoeken nog immer hunne wederga in onzen dichtergaard!

Bij hunne verschijning, in den loop van 't jaar 1846, steeg er in heel Vlaanderen maar éen kreet van bewondering op! Vooral de Antwerpenaren juichten en jubelden. In hunne kinderlijke opgetogenheid zouden zij den dichter wel omhelsd en aanbeden hebben! Ook heerschte er geene kleine vreugd en uitgelatenheid in onze stad, toen Ledeganck hier een bezoek aflegde. Den avond van den 15^e Augustus bracht de koormaatschappij de

[p. 543]

Scheldezonen hem eene serenade, en den volgenden dag werd hem door Theodoor Van Rijswijck vanwege de Antwerpsche letterkundigen een rijk ingebonden exemplaar zijner ‘Zustersteden’ aangeboden, bekleed met de handteekeningen van 185 vereerders.

In hooger kringen hield men eveneens het oog op hem gevestigd, want de decoratie der Leopoldsorde lag voor onzen puikdichter gereed, toen de dood hem zoo onverwachts aan de liefde zijner landgenooten ontroofde.

Drie of vier dagen voor zijn afsterven schreef hij nog op verzoek twee fraaie liederen: Gent en Een Vlaamsch Lied, beide in een heel anderen toon dan hij gewoon was, opgeruimd en blij. Dit verschijnsel wekt verbazing, maar het sterkt mij in de overtuiging, dat Ledeganck, hadde hij langer geleefd, ons zijn talent langs eene andere zijde zou getoond hebben. Misschien ook stond de aard zijner menigvuldige ambten hem in den weg en wou hij meer dan eens al de vereenigde deftigheid van den schoolinspecteur, het provincieraadslid en den universiteitsprofessor nederleggen om het los en zwierig fantaziepak van den vrijen dichter aan te trekken, die zijne vroolijke deuntjes kweelt zoo gelijk zijn hart en de natuur hem ingeven.

Wat mij zoo denken doet?

Herinner u het volgende stuk, eene uiterst gelukkige vertaling naar Byrons ‘Fill the Goblet again’:

Vult den beker nog eens; want nog nooit vòor deez' tijd
Voelde ik vreugde als die thans mij het harte verblijdt.
Drinken wij! - wie zou niet? - Want ter wereld is toch
In den beker alleen noch verraad noch bedrog!

Ik heb alles gesmaakt van het leven des mans:
Mij gebakerd in 't licht van een oogslag vol glans;
'k Heb bemind! - en wie niet? - Maar, gij harten, verklaart,
Of wel ooit waar genot aan de drift was gepaard?

In de dagen der jeugd, als het hart, in zijn lent',
Nog durft droomen, dat vriendschap geen vleugelen kent,
Had ik vrienden! - wie niet? - Maar geen tong, die belijdt,
Dat er vrienden zoo trouw zijn, o wijn, als gij zijt!

Onbestendig is 't hart eener vrijster en boos;
..........
..........

Welke schrille tegenstelling vormt dit eigenaardig wild lied met al de overige stukken van onzen grooten dichter! Schijnt het niet, of hij, verscholen achter den rug van den ‘bard van Albion,’ eens al het sarcasme

[p. 544]

heeft willen uitschreeuwen, dat de bestendige tweestrijd tusschen zijn stand in de wereld en zijn kunstenaarsgenie in zijn week gemoed had opgehoopt? Het lied is éen spotlach, èen bittere grijns! Eene dartele opborreling van levensdrift bij een man, die veel beleefd en doorvoeld heeft en de waarde kent van elk aardsch genot! Deze jonge guitige ontboezeming, al geschiedt zij ook op eene vreemde lier, werpt stellig een nieuw, zeer belangwekkend licht op Ledegancks karakter.

De waarde van Vlaanderens hoogstgeschatten dichter, zelfs voor het verwend geslacht van heden, is niet gering!

Wel ligt zij niet verspreid over een aanzienlijk getal edelsteenen, maar de enkele parels en diamanten vonkelen en glinsteren als juweelen van het fijnste gehalte, wier glans de eeuwen niet zullen verdooven.

Frans Van Cuyck.