De Vlaamsche Gids. Jaargang 1

[p. 183]

Onderwijs en Opvoeding.

Voorbereidend onderwijs in geschiedenis. - Studie der klankleer. - Geestelijke vermoeienis. - Misdeelde kinderen.

Met de deur in huis vallen (wat ook ik doe om - of moet ik zeggen zonder? - deze rubriek in te leiden, waaronder ik af en toe eenige opvoedkundige belangen hoop te bespreken) met de deur in huis vallen bij het onderwijs in geschiedenis wordt vrij algemeen als ondoelmatig afgekeurd. Niet alleen is het voor een kind moeielijk zich in het verleden te verplaatsen en zonderlinge namen te onthouden, die licht ontgaan of met elkaar verward worden, maar er komen bij dit leervak tal van uitdrukkingen en zaken ter sprake, die vooraf het eigendom der leerlingen moeten zijn om als aanknoopingspunten te dienen bij de nieuw aan te bieden stof. Daarom is voorbereiding noodig, evengoed als bij aardrijkskunde, waar men eerst de woonplaats leert kennen, en als bij natuurkunde, waar men uitgaat van aanschouwing, van meten en wegen, enz.

Die voorbereiding zoeken de eenen in het huisgezin. Ze gaan uit van het bekende (woning, vader en moeder, kinderen, buren) om te komen tot stad- en dorpgenooten, belangen en plichten der bevolking, gemeentewetten en zoo meer, om dan ook de belangen van een volk, de regeering van het land te bespreken en de geschiedenis aan te vatten van een kind, van een huisgezin.... Zoo b.v. in Nederland F.H. de Boer in zijne leesboekjes Ons Volk, (3 stukjes) D. van Pelt en P. van den Ent, in Nu en Vroeger (2 stukjes); in België mevrouw M. Lievevrouw-Coopman in Hier en Elders en Voorheen en Thans....

Anderen zoeken die voorbereiding in het kennen der hedendaagsche toestanden. Zoo b.v. in Nederland H. Douma en G. Veenman, in Uit deze Eeuw (1 stukje) en Uit vroeger Eeuwen (2 stukjes). In hunne Handleiding bij het Onderwijs in de vaderlandsche Geschiedenis (2 deelen) zeggen ze dat het onderwijs in geschiedenis moet uitgaan van aanschouwing en dat, ‘in verband daarmede en met het oog op de praktijk des levens zoowel als op den regel, dat we aansluiten bij het bekende, de beschouwing van den hedendaagschen toestand het eerst aan de orde’ moet komen.

Anderen weer meenen, dat als voorbereiding tot het geschiedenisonderwijs de geschiedenis van Robinson gebezigd kan worden, zooals ze

[p. 184]

voorkomt in 't Lesebuch für das zweite Schuljahr, behoorende bij het tweede der Acht Schuljahre van W. Rein, A. Pickel en E. Scheller. Zoo b.v. J.A. de Lint en J.S. Verbrug in hun leesboek voor het 3^e of 4^e leerjaar: Robinson Crusoë, onlangs te 's-Gravenhage, bij Joh. Ykema verschenen. Zij houden het met het oordeel van Ziller, dat er eene overeenkomst bestaat tusschen de ontwikkeling van het individu en de ontwikkeling der menschheid; m.a.w., dat ieder mensch denzelfden ontwikkelingsgang doorloopt, dien het geheele menschelijk geslacht in het algemeen heeft afgelegd.

Neem Robinson, zegt een der schrijvers in het Octobernummer 1904 van het Tijdschrift tot Bevordering van de Studie der Paedagogiek. ‘Daar zit hij als eenling op zijn eiland: hoe moet hij zich helpen! Voetje voor voetje kunnen de leerlingen zijn levensloop volgen, en menig punt van overeenkomst zullen ze later vinden tusschen Robinsons leefwijze en die der Germanen; tusschen zijn optreden, toen hij in aanraking kwam met anderen en de maatschappij van later en tegenwoordig. Met behulp zijner phantasie zal het kind meeleven en - is onze wijze van behandeling goed - uitvindingen doen, om Robinson te helpen aan levensmiddelen, kleeren, bedekking, enz... Iedere week wordt in 1 les van 3/4 uur een gedeelte behandeld; zoo veel mogelijk - en dat is zeer veel - zoeken de leerlingen, wat Robinson zal gedaan hebben en al opbouwende uit het concrete wordt het geheel ontwikkeld. Schetsteekeningen op het bord verhelderen het geheel.’

De schrijvers willen dus niet den onderwijzer laten vertellen wat eene leesles bevat, maar zij verlangen, dat de kinderen de stof onder zijne leiding zoeken en vinden. Hij moet zich derhalve bij de voorbereiding van zijne lessen in den toestand van de leerlingen verplaatsen en uitmaken, wat zij aan wenken, vragen, opmerkingen van hem behoeven. Daarom ook krijgen de leerlingen niet het geheele leesboek, maar telkens - het boek is namelijk nabij den rug geperforeerd - een enkel blad, waarop in een kort lesje verhaald wordt wat de onderwijzer met hen behandeld heeft. De schrijvers willen voorkomen dat de kinderen van te voren met den inhoud der vertellingen bekend zijn, om geen afbreuk te doen aan de onontbeerlijke belangstelling.

Erlang zal eene handleiding verschijnen, waarin de methode, die in Duitsche scholen de proef reeds heeft doorstaan, uitvoerig zal toegelicht worden. Deze zal stellig de aandacht wekken van het onderwijzend personeel en van alle opvoeders in 't algemeen, want ook in den huiskring kan ze met vrucht worden toegepast.

*_**

In hetzelfde Tijdschrift, waaruit ik hierboven eene aanhaling overschreef, staat een pleidooi voor de studie der klankleer.

[p. 185]

‘Noch op de lessen in Spraakkunst, noch op die in Physica (geluidsleer) of in Natuurlijke historie (de mensch) wordt het toestel van het spreken aan de hand van een goed model-strottenhoofd degelijk bestudeerd; luchtpijp, strottenhoofd, stembanden, die kunnen trillen: ziedaar de wetenschap van de meeste bezitters der onderwijzersakte, van hen, die de kinderen spreken en lezen moeten leeren. Niets over het ontstaan der verschillende klinkers en medeklinkers, over stemloos en stemhebbend, over het verbinden van klinkers en medeklinkers, over de verschillende kaakopeningen, over de ligging van lippen en tong, over het verband tusschen de geluiden, enz.... Zeer veel uit de hoofdstukken over vorming der woorden en hunne veranderingen, uit het gebied der spelling wordt ons klaarder, na de studie eener eenvoudige klankleer.

Professor Nelville Bell heeft voor de doofstommen een fraai systeem ontworpen, waarbij door eenige eenvoudige lijnen (ontleend aan een doorsnee der spraakorganen) aangewezen wordt welke deelen aan de vorming der klanken deelnemen. Dat is zijn zichtbare spraak. Hij heeft zijn platen met vrucht bij het spreek- en leesonderwijs gebezigd, en zijn leerwijze heeft veel ingang in Amerika gevonden.

Aan elke inrichting, waar leeraren en onderwijzers gevormd worden, moest de inhoud van werken, als Roorda's Klankleer of Ten Bruggecate 's Inleiding tot de Klankenleer behandeld worden.

Wat zou het zangonderwijs en het leesonderwijs in alle klassen er bij winnen; en - daardoor het zuiver schrijven! We hebben voor de laagste klasse gestaan om kinderen spreken en lezen te leeren en we kenden noch hoorden onze eigen gebreken; we waren onbekend met de vorming onzer geluiden, met de vaak eenvoudige middelen tot verbetering der uitspraak eener letter.

Algemeen... is de klacht, dat op de vorming der spraak, op het zuiver spreken en lezen zoo weinig nadruk gelegd wordt bij het lager en middelbaar onderwijs... De uitspraak der Nederlandsche klanken wordt.... als bekend verondersteld, waardoor oefening in uitspraak en voordracht tot de zeldzaamheid behooren.’

Die klacht is gegrond. Niet het minst in Zuid-Nederland!

*^**

Eene andere gegronde klacht is deze, dat, hoewel tal van waarnemingen en metingen van artsen en geleerden sedert jaren wijzen op geestelijke vermoeienis en hare schadelijke gevolgen, noch de samenstelling van het leerplan, noch de verwerking der leerstof tot hiertoe eenige wijziging van belang ondergingen. In de wereld der onderwijzers schijnt dit vraagstuk weinig of geen ingang te hebben gevonden.

De Parijzer Société libre pour l'Etude psychologique de l'Enfant wenscht het te vulgariseeren en heeft eene commissie aangesteld, die de

[p. 186]

geestelijke vermoeienis zal bestudeeren, alsook de voorwaarden waarin zij de meeste kans heeft om te ontstaan, de teekenen waaraan men ze van bij den aanvang kan erkennen, de wijze waarop ze wetenschappelijk kan vastgesteld en ‘zelfs’ gemeten worden.

Het is stellig - zegt een omzendbrief, naar al de scholen gestuurd - dat een vraagstuk van dien aard in de eerste plaats al de onderwijzers aanbelangt. Zij moeten zich vertrouwd maken met de gevolgen der geestelijke vermoeienis en ze weten te erkennen, om de krachten van hunne leerlingen te sparen, beter de moeielijke vakken van het programma te verdeelen, de vermoeienis niet te verwarren met de inertie der luiheid en in 't algemeen te weten welke voorzorgen moeten genomen worden om de aandacht, de belangstelling, de nieuwsgierigheid der kinderen gaande te houden.

Professor Chabot, van de hoogeschool te Lyon, heeft in die commissie een eerste verslag voorgedragen en de methode uiteengezet van Dr. Griesbach tot het meten der vermoeienis. Een onderwijzer, de heer Buzenet, heeft een nieuwen vorm bedacht voor een toestel om dergelijke metingen te doen. Van dat toestel, dat zeer vernuftig moet zijn, werden dadelijk verschillende exemplaren besteld.

*_**

Ten slotte wil ik de aandacht vestigen op een boek van J. Klootsema, vroeger onderwijzer, thans adjunct-directeur aan het Rijksopvoedingsgesticht te Alkmaar: Misdeelde Kinderen, inleiding tot de paedagogische Pathologie en Therapie, uitgegeven bij J.B. Wolters, te Groningen.

Wie belang stelt in de verlaten of verstooten kinderen in de maatschappij, 't zij idiote en achterlijke, 't zij misdadige of verwaarloosde; wie de anatomische, physiologische, zielkundige en zedelijke verschijnselen van die ongelukkigen wil nagaan; wie de verschillende middelen wil omvatten, die ter verzorging van misdeelden of misdadigen kunnen aangewend worden, of de verschillende methoden voor de beoefening van de zielkundige pathologie - zal hier eene reeks aanteekeningen vinden, die ook hun nut kunnen hebben voor wie alleen met zoogezeide normale kinderen omgaat, al leerde hij er maar uit, dat men dikwijls gevaar loopt onmacht te beschouwen als onwil.

Januari 1905.

P.A.