Vier excellente cluchten

[p. 34]

Personen

ONSE LIEVEN HEERS MINNEVAER

LUBBEKEN SIJN WIJF, SLECHT GECLEET

GOED ONDERWIJS, ALS EEN DOCTOOR

DIE COSTER, MET EEN BOS SLOTELEN

DIE PAUS, PAUSELICK GECLEET

[p. 35]

Een cluyt van Onse Lieven Heers Minnevaer⁺
door Louris Jansz.

Minnevaer

 

Noyt meer geplaecht, dat mijn soo ginck hinderen,

 

Dan dit tegenwoordige, wel waert om weten: ^1-2

 

Ic heb seven die gesonste kinderen ³

 

Die men mach vinden, en oick wel mogen eeten. ⁴

5

's Morgens, eer 't dach is, es die maech al gespleeten ⁵

 

En soo onstelt, daer sou een waghen in hollen; ⁶

 

Een broot twee of drie is soo haest versleeten. ⁷

 

Elcxs behoefde wel sdaeghs twee of drie roggebollen, ⁸

 

Sout men haer buyck tot boven toe vollen.

10

Haer maech moet geen gront hebben, ick wedde't daer liecht. ¹⁰

 

Ick gaese met logens wel somtijts vollen,

 

Maer sy mercken wel haest dat men haer bedriecht. ¹²

 

Grandt faim is die man, die haer dus wiecht ¹³

+ Minnevaer pleegvader, t.w. voor O.L. Heer

1-2 Noyt meer geplaecht een typische rederijkersconstructie. Het subj. ik en het koppelww. ben is niet uitgedrukt; versta: ik ben nooit meer geplaagd - wat mij zo hinderde - dan door dit tegenwoordige, d.w.z. dan door de narigheid, waarin ik nu leef, die wel (de moeite) waard is te weten
Voor mijn = mij, zie Van Halteren, par. 10, bl. 13

3 seven die gesonste kinderen zie voor deze constructie Stoett Syntaxis, 3e dr., par. 103

4 die in de eerste zin is object, het veronderstelde die in de tweede subject; mogen kunnen

5 es die maech al gespleten staat de maag al wijd open. Komische toepassing van het ww. splijten is in rederijkerskringen zeer geliefd

6 onstelt doorgaans = in de war, hier = in abnormale toestand, t.w. hol of ‘gespleten’

7 soo haest versleten dadelijk verdwenen

8 Elxs elk; zie voor deze oorspronkelijke genitiefvorm als nominatief gebruikt Van Helten Mnl. Spraakk. par. 371e, bl. 472-3 en Van Halteren bl. 78-9
roggebollen roggebroden

10 ick wedde 't daer liecht ik wed dat 't daar hapert, dat het daaraan ligt

12 haest spoedig

13 Grandt faim grote honger; het (in slaap) wiegen door de Honger lijkt een vreemde beeldspraak. Moeten we denken aan een komisch contrast of het wiegen opvatten als opvoeden, grootbrengen?

[p. 36]

 

En hout die maech open, dat se selden sluyt;

15

Die montcost selden t'onpas voor haer vliecht,

 

Sy gaepen als vogelkens, die leggen in de muyt ¹⁶

 

En wachten nae 't aes woest ende ruyt. ¹⁷

 

Ick en weet wat maecken met deze test! ¹⁸

 

Dikmaels loop ick 's morgens ter doeren uyt,

20

Eerse beginnen te singen haer oude request. ²⁰

 

Ick wou in ons huis eens quaem die pest,

 

En naem er een deel met haer op die staert; ²²

 

Maer sy mosten niet lang leggen, off 't waer een nest, ²³

 

Want lange siecten ben ick off vervaert. ²⁴

25

Is dat ongelijck, goe luy, neempt toch regaert: ²⁵

 

Weynich winnings en dan kinderen die veel moogen,

 

Compt dat wel overeen? Certeyn, 't is al hart! ²⁷

 

Nu wat baetet getart, ick moeter mijn toe voegen. ²⁸

 

Holla, daer comter een gaen, nae ick can beoogen; ²⁹

30

Daer willic mijn nae poghen en hooren sijn ontfowen. ³⁰

16 muyt kooi

17 woest ende ruyt wild en onstuimig

18 eig.: ik weet niet, wat ik met deze pot beginnen moet (?), dus: ik weet geen raad, geen oplossing voor het geval (?), of test < tekst (vg. r. 156: sles < slech[t]s) (?)

20 request verzoekschrift, hier = vraag naar eten; vg. het liedje van verlangen zingen

22 en dat hij (t.w.de pest) er een aantal meenam, vg. Gron. kleine kinderen mit op de steert hebben (Molema 400b)

23 Zij moesten niet lang ziek liggen, of het zou een last zijn

24 voor langdurige ziekten ben ik bevreesd

25 Is dat onbehoorlijk lieve mensen, luistert eens goed

27 certeyn zeker

28 wat baetet getart wat baat het mij kwaad te maken (het participium heeft de betekenis van een infinitief, vg. Stoett Syntaxis, 3e dr., par. 272)

29 Daer comter een gaen zie voor de constructie (comen + inf.) Stoett Syntaxis, 3e dr., par. 262
nae ick can beoogen als ik goed zie

30 Daar wil ik mij toe wenden
GOED ONDERWIJS, een vaste figuur op het rederijkerstoneel. Hij is de representant van het redelijk inzicht of van het reformatorische standpunt (in de hervormingsgezinde stukken); hij dient doorgaans als spreektrompet voor de dichter, teneinde eigen denkbeelden te kunnen lanceren. Ook de voorstelling als geleerde of leraar (doctoor) is stereotiep

[p. 37]

Goed onderwijs

 

Hoorden ik daer niet claegen met groot berowen, ³¹

 

Sonder ophowen? Dit moet sijn ondertast. ³²

 

Hy moet benout sijn in deese landowen, ³³

 

Off eenich huishowen hout hem dus belast. ³⁴

35

Mijn dunct hy hier staet, dit's wel gepast. ³⁵

 

Wel vrient, onverrast, segt eens metterdaet, ³⁶

 

Waert ghy niet die soo claechde? Segt, sijdy belast

 

Met eenich verdriet? My dat toch verslaet! ³⁸

Minnevaer

 

Jae ick vrient en oick heel desolaet, ³⁹

40

Benaest desperaet; wat wil ick veel spranten? ⁴⁰

 

Hoe ick het aenleg, mijn pooten, mijn planten

 

Es niet dan tranten, als een onnutte scalff. ⁴²

 

Set ick nu een koe, 't is morgen een calff;

 

Van 't heel compt nau een halff, wat ickker om doe.

45

Dit maect mijn perplex, desolaet en moe ⁴⁵

 

En hout mijn spae ende vroe even staech beducht. ⁴⁶

Goed onderwijs

 

Hoort, mijn vrient, dus niet en versucht,

 

Slaet het hooft in de lucht, God sal 't versien, ⁴⁸

 

Als Hy dagelicxs doet aen veel ander lien

50

Die Hy die hant gaet bien, die oick sijn benout.

 

Dus sijt niet verslaegen, Sijn woorden betrout,

 

Want die dit onthout, en mogen niet scrykken. ⁵²

31 berowen verdriet.

32 ondertast onderzocht

33 hij moet hier (in dese landowen d. i. in deze streken, hier op deze plaats of in dit land) in nood verkeren

34 of gezinszorgen drukken hem

35 dit's wel gepast dit treft goed

36 onverrast schrik niet; een dergelijk gebruik van het part. praet., inz. on- is bij de rederijkers zeer geliefd

38 my dat toch verslaet vertel mij dat toch

39 desolaet diep bedroefd

40 benaest desperaet bijna wanhopig
spranten moeite doen, zich inspannen

42 tranten beuzelen
scalff schelf (?), zie voor de toepassing van schelf op personen WNT 14, 387

45 perplex verbijsterd
p. d. en moe anticlimax

46 spae laet
even staech voortdurend

48 Hef het hoofd omhoog, God zal er in voorzien

52 mogen meervoud naar het veronderstelde subject: al wie, zij allen
scrykken ontstellen.

[p. 38]

Minnevaer

 

Jae, mijn vrient, waerdy mee benout els ickken,

 

Ghy sout welhaest swicken, dat seg ick goet ront. ⁵⁴

55

Ick heb seven kinderen, al cloeck en gesont,

 

Bysonder in die mont, die wel een koe souden spillen. ⁵⁶

 

Sy souden soo haest een hammeken schillen, ⁵⁷

 

Ten been toe villen, stont maer in 't tresoor. ⁵⁸

 

Deesen diergelycken, neemptet vry voor, ⁵⁹

60

Howen mijn in 't getroor tegens stroom tegens eb. ⁶⁰

Goed onderwijs

 

Certeyn, 't is veel!

Minnevaer

 

Jae heer, 't jonckste leyt in die wiech, noch twee in de creb,

 

En d'ander vier heb ick hier by der hant

 

En sijn om te wercken noch niet suffisant, ⁶⁴

65

Maer hebben goet verstant van eten, van drincken,

 

Daer se even staech om peynsen, om dincken.

 

Dit roepen, dit clincken maect mijn malcontent. ⁶⁷

Goed onderwijs

 

Hoort mijn vrient, spreect niet soo verblent:

 

Wat Godt eenen toesent, dat moet hy prysen. ⁶⁹

70

Can Hy 't gevogelt des Hemels voen ende spysen, ⁷⁰

 

Die, soose bewysen, niet en sayen noch en mayen,

 

Sout Hy u dan vergeeten, u kinderkens niet payen, ⁷²

 

Als sy sijn belayen tot eenigen ty? ⁷³

 

Hy sal se voorthelpen, gelooft dat vry,

75

Van als sonder chy, soo ghy sult bevinnen, ⁷⁵

54 swycken bezwijken
goet ront openhartig

56 spillen opmaken

57 schillen van het vlees ontdoen

58 stont maer in 't tresoor indien het maar in de kast stond

59 neemptet vrij voor, houd het er gerust voor, geloof het maar

60 getroor getreur

64 suffisant geschikt

67 Dit roepen, dit clincken t.w. om voedsel, vg. r. 20

69 Van Vloten heeft toesont

70 vg. Matth. 6, 26

72 payen tevredenstellen

73 Als ze te eniger tijd in moeilijkheden verkeren

75 In alles, zonder twijfel, zoals ge zult ondervinden (sonder chy, -cij ook in Esbatement van een Crijsman r. 362, uitg. Meijling, bl. 69.)

[p. 39]

 

't Sy van montcost, van cleeren, van wollen, van linnen;

 

Want Hy u gaet beminnen, dus sijt getroost.

 

Cleet Hy die bloemkens op 't velt, West ende Oest, ⁷⁸

 

Met sulcken propoost, in alle quartieren, ⁷⁹

80

Dat men Salomon noyt, in al sijn regieren,

 

Soo sach verchieren, alsoo men wel weeten, ⁸¹

 

Als een van dees bloemkens, sout Hy u dan vergeeten?

 

Laet dat sijn versmeeten, Hy sal u ontbarmen. ⁸³

Minnevaer

 

Jae fijn man, hoorde ghy somtijts haer tarmen, ⁸⁴

85

Haer suchten, haer carmen, soodrae sy sijn wacker,

 

Tot verdriet van mijn en tot voordeel van den backer,

 

Ghy sout wel vlacker vallen! Quansuys, ⁸⁷

 

Als sy beginnen te roepen, loop ick uit den huys,

 

Omdat er munt noch cruys is om broot te coopen ⁸⁹

90

En sonder montcost can ick haer niet bedroopen; ⁹⁰

 

Dit hout mijn benoopen, hoe sou ick het herden? ⁹¹

Goed onderwijs

 

Betrout den Heer, laeter Hem mee bewerden. ⁹²

 

Hy sal niet verterden u bystant te doen, ⁹³

 

Maer u kinderkens besorgen en in als wel voen; ⁹⁴

95

Dus hebt goet vermoen en en weest niet scuw, ⁹⁵

 

Want sy hooren Hem toe, veel meer dan u.

 

Dit verclaer ick hier nu met goede reen.

78 e.v., vg. Matth. 6, 28-9

79 met sulcken propoost op zodanige wijze in alle quartieren in alle delen, overal (zie voor deze e.a. synonieme uitdrukkingen Erné bl. 64

81 men...weeten meerv. naar 't begrip van collectiviteit in 't onb. vnw. men (vg. Stoett Syntaxis, 3e dr., par. 206)

83 Laet dat sijn versmeeten werp dat van U

84 fijn man beste man tarmen hier blijkbaar synoniem met zuchten en kermen

87 Ghy sout wel vlacker vallen ge zoudt wel billijker zijn (?)
quansuis bij voorbeeld

89 munt noch cruys in 't geheel geen geld (ter wille van het (binnen)rijm is de volgorde cr. noch m. omgekeerd)

90 bedroopen bevredigen

91 benoopen beklemd

92 laeter Hem mee bewerden laat er Hem mee begaan

93 verterden dralen (?)

94 besorgen zorgen voor
als alles

95 vermoen verwachting
scuw bevreesd.

[p. 40]

Minnevaer

 

Behooren ze Hem toe? Dats een vreemt beleen! ⁹⁸

 

Myn hert certeen begint wonder te peysen;

100

En immers heet ick vaer, waer ick gae reysen;

 

En moet er voor deysen, waer ick loop of vlet. ¹⁰¹

 

Maer mijn vrient, ick bidde, beduidt mijn wat bet

 

U meening en opset, sonder eenich achterhowen. ¹⁰³

Goed onderwijs

 

Dat sal ick doen, wilt er vry op betrowen,

105

Want van jongen en owen, ver en beneeven,

 

Es Hy die rechte vader, boven al verheeven;

 

Hy heeft het leven, Hy formeert die mensch ¹⁰⁷

 

In 's moeders lichaem, nae Sijn eygen wensch;

 

Oick van alle creatueren, hoe die moghen sijn,

110

Es Hy die Schepper, die elckeen oprecht en fijn,

 

Geeft weesen en schijn, oick niet uytgesondert. ¹¹¹

Minnevaer

 

Dit's vreemt en selsaem; mijn verwondert

 

Van sulcke reden, die ick hier sie blijcken. ¹¹³

 

Maer waerby sal men mijn dan gelijcken?

115

Verclaert dees practijcken, want sy vallen mijn swaer: ¹¹⁵

 

Es Hy vader van haer, wat sy ick dan? Minnevaer?

 

Wilt met woorden claer u meenng uytspreecken.

Goed onderwijs

 

Dat en hebdy niet qualyck geleecken.

 

Tot sulcken teecken sijn se u verleent, ¹¹⁹

120

Om haer op te brengen, certeyn ick meen 't, ¹²⁰

 

Opdat se vereent souden blijven te gader ¹²¹

98 vreemt beleen wonderlijke uitspraak

101 deysen terugdeinzen (t.w. voor het vreemt beleen v. r. 98) vlet = vliet vlucht (?)

103 opset bedoeling

107 heeft lees geeft (?)

111 schijn gestalte
niet niets

113 blijcken voor de dag zien komen

115 practijcken hier = opvattingen

119 Tot sulcken teecken daartoe

120 opbrengen opvoeden

121 vereent verenigd.

[p. 41]

 

Met den Heer hier boven, ons aller Vader.

 

Nu verstaedy wel naeder, meen ick, dees raet:

 

Ghy sult se onderwysen, beschermen voor quaet,

125

Ter sielen baet haer soo gaen instrueeren, ¹²⁵

 

Dat se mogen opwassen in de vreese des Heeren.

 

Dit moet ghy haer leeren, in steden, in dorpen,

 

En wat haer van noot is, sal Hy u dan toeworpen;

 

Dat heeft Hy belooft, dus verblijt u daerin.

Minnevaer

130

O, dat's wel nae mijn sin;

 

Dit valt nu gewin voor mijn in dit stuck. ¹³¹

 

Ben ick maer minnevaer, o, dat is geluck!

 

Nu sal alle druck wel haest verschoeyen. ¹³³

 

Hoe sal Lubbeke, mijn wijffke, haer nu vervroeyen ¹³⁴

135

En haer herteken ontdoyen, als sy hoort dit besceyt!

 

Heer, ick danck u van 't antwoordt, ghy hebt wel geseyt;

 

Nu sal druck ende layt voert werden vergeeten.

Goed onderwijs

 

Past dat u devoor wel wert gequeeten, ¹³⁸

 

Soo wert u niet geweeten, es dat se haer ontgaen; ¹³⁹

140

Want soolanck sy noch jonck sijn ende onberaen,

 

Moet ghy daervoor staen, om in alle deuchden

 

Haer t' onderwysen; want die jonge jeuchden ¹⁴²

 

Behoven toesicht, off sy souden versmooren, ¹⁴³

 

Dat niet sou behooren, soo ghy selfs wel versint.

Minnevaer

145

Ick sal cloeck letten op al haer bewint, ¹⁴⁵

 

Ver en ontrint, oick wat se bedryven, ¹⁴⁶

125 Ter sielen baet tot heil van hun ziel
instrueeren onderrichten

131 valt wordt

133 verschoeyen verdwijnen

134 haer vervroeyen zich verheugen

138 Past
zorg devoor plicht

139 wert wordt het
es dat se haer ontgaen indien ze zondigen

142 jonge jeuchden jonge mensen

143 versmooren ondergaan
selfs zelf versint begrijpt

145 bewint doen en laten

146 ver en ontrint ver en dichtbij (stoplap)
oick wat se wat ze ook.

[p. 42]

 

Soo mogen se als luyden met eere beklyven,

 

In vroomheit verstyven, sonder eenich gequel. ¹⁴⁸

 

Nu ick maer minnevaer ben, nu gaetet wel;

150

Alle pijnlyck gequel sal nu haest verworgen. ¹⁵⁰

Goed onderwijs

 

Doet vry u best, laet den Heere voort sorgen.

 

Voor Hem is niet verborgen, dus wilt niet bedroeven.

 

Hy weet wat de Synen overal behoeven,

 

't Welk Hy sonder toeven u wel sal verleenen.

155

Hy sal 't sijn niet vergeeten noch geensins vercleenen, ¹⁵⁵

 

Let ghy sles altsamen op u goede officy. ¹⁵⁶

 

Nu mijn vrient, op alle voorgaende condicy

 

Sonder meer suspicy, soo wil ick vertrecken. ¹⁵⁸

 

Onthout mijn vermaening, wilt u daertoe strecken ¹⁵⁹

160

Sonder eenich bevlecken, als een goet patroon; ¹⁶⁰

 

Hebdy my meer van doen, ghy weet waer ick woon. ¹⁶¹

Minnevaer

 

Dat's geluck voor mijn, nu staen die saeken schoon,

 

Nu sal sonder hem ons druck haest minderen; ¹⁶³

 

Nu weet ick raet met de seven kinderen

165

En wie se moet voen en besorgen van als. ¹⁶⁵

 

Off ick salse Hem thuis senden op den hals ¹⁶⁶

 

Met weynich geschals; dan, sonder meer tieren, ¹⁶⁷

 

Ick wil gaen tot Hem met goede manieren ¹⁶⁸

148 verstyven sterk worden

150 haest snel
verworgen ophouden

155 vercleenen geringschatten

156 sles slechts
officy ambt (t.w. als opvoeder)

158 suspicy argwaan (sonder meer suspicy zonder verder argwaan te koesteren)

159 wilt u daertoe strecken span u daarvoor in, doe daarvoor Uw best

160 bevlecken
mankeren patroon beschermer

161 van doen nodig

163 hem lees: hoon

165 vg. r. 94

166 Off ter inleiding van een tweeledige vraagzin, die niet voltooid wordt, omdat de schrijver reeds terstond het tweede alternatief kiest (dan d.i. maar neen...) (?); eenvoudiger zou de zin worden, indien we off schrapten!
op den hals tot zijn last

167 met weynich geschals zonder drukte te maken
dan maar (neen)

168 Ik zal op een behoorlijke manier (in tegenstelling tot het ‘op den hals zenden’) tot Hem gaan.

[p. 43]

 

En Hem obedieren; soo mach ick met soeticheyt ¹⁶⁹

170

't Minnegelt crijgen en dat ick heb verleyt. ¹⁷⁰

 

Maer ier 't langer verbeit, es mijn motyff, ¹⁷¹

 

Dat icket eerst wil seggen Lubbeken, mijn wijff,

 

Die door dit bedrijf haer soo sal verblyen,

 

Dat se vergeeten sal al 't voorgaende lyen,

175

Met meer fantasyen, die haer howen verstoord. ¹⁷⁵

 

Holla, hier comtse, dunct mijn, rechtevoort. ¹⁷⁶

 

Dit's recht soo't behoort, om mijn te bevreen. ¹⁷⁷

 

Wel Lubbeken wijff, waer wildy nu heen?

 

Hebdy iewers te treen, wilt mijn dat vertaelen. ¹⁷⁹

Lubbeken

180

Ick sou deese can met dunnebier haelen, ¹⁸⁰

 

Om sonder faelen roggebrootspap off te coocken

 

Om ons kinderkens in haer maech te stoocken; ¹⁸²

 

Die wert niet gelooken, off sy moet sijn vol. ¹⁸³

 

Waer gaen wy heen, lieve man? Ick wert schier dol ¹⁸⁴

185

Om dit geval, dat ons dus doet drucken. ¹⁸⁵

Minnevaer

 

Wijfken weest te vreen, 't sal nu wel lucken;

 

Blyder stucken hoorde ghy noyt ontfowen:

 

Een ander sal nu onse kinderen howen

 

Ter goeder trowen, dus wilt niet meer beven;

190

En noch daerboven sal hy ons minnegelt geven

 

Van de tijt voorschreven, dat wy se hebben gehat, ¹⁹¹

169 obedieren onderdanig zijn, gehoorzamen
soeticheyt zachtheid

170 verleyt voorgeschoten (t.w. de kosten, die reeds zijn gemaakt voor het onderhoud van zijn kinderen)

171 ier 't langer verbeit zonder langer te wachten
motyff voornemen

175 fantasyen muizenissen

176 hier comtse...rechtevoort hier komt ze... juist aan

177 bevreen uit bevreden bevredigen

179 Hebdy iewers te treen moet je ergens heen
vertaelen meedelen (voor de omschrijving van de imperatief door willen zie Stoett Syntaxis, 3e dr., par. 350)

180 dunnebier slecht bier

182 stoocken stoppen

183 gelooken gesloten

184 Waer gaen wy heen wat moet het worden

185 doet drucken drukt (zie voor doen als hulpww. Stoett Syntaxis, 3e dr., par. 253)

191 voorschreven boven vermeld (clichéwoord, dat hier niet past, aangezien die tijd nog niet is genoemd).

[p. 44]

 

En wat wy verleyt hebben van dit off van dat, ¹⁹²

 

Sal Hy betaelen rat oick die volle som.

Lubbeken

 

Maer hoe soo toch man? Segt eens't waerom!

195

Ick ben al wat dom om dat te begrypen. ¹⁹⁵

 

Sijn 't niet onse kinderen, hoewel se dus pypen? ¹⁹⁶

 

Wilt u sinnen wat slypen, 't druckt mijn te groff. ¹⁹⁷

Minnevaer

 

Neen wijff, ick bender maer minnevaer off,

 

Godt heb loff, nu sal eens werden ontdoyt ¹⁹⁹

200

Ons voorgaende armoet, die ons hiel beroyt; ²⁰⁰

 

Weest toch verfroyt, dat 's al mijn begeer. ²⁰¹

Lubbeken

 

Wie isser dan vaer aff?

Minnevaer

 

Maer, Onse lieve Heer, ²⁰²

 

Soo ghy wel breer sult sien betraepen. ²⁰³

Lubbeken

 

Ick heb by Onsen lieven Heer niet geslaepen

205

Om kinderkens te raepen, door eenich onthiet! ²⁰⁵

Minnevaer

 

Maer wijff, 't mach in u droom wel sijn geschiet, ²⁰⁶

192 wy v. Vloten heeft sy

195 al wat wel wat

196 pypen vg. het zingen, carmen, zuchten, tarmen, tieren, enz. van de kinderen om voedsel

197 slypen scherpen
groff zwaar

199 werden ontdoyt verdwijnen

200 hiel hield (apocope van de d naar analogie van de d-loze imperfecta in de klasse der reduplicerende verba)

201 verfroyt verheugd (vg. r. 134)

202 Maer wel

203 Zoals je wel duidelijker zult zien ontdekken (?)

205 raepen krijgen
onthiet bevel

206 e.v., toespeling op het in tal van mythen verbreide motief der geslachtsgemeenschap van stervelingen (gewoonlijk vrouwen) met bovenaardse, goddelijke wezens (zie daarover o.a. M. Rudwin The devil in legend and literature (London 1931), ch. XVIII: The loves of the demons (222 vlg.). De Reformatie heeft niet aanstonds met deze voorstelling gebroken, Luther bijv. geloofde nog aan de in- en succubi, vg. R. Lansemann Die Heiligentage... in der Reformationszeit (Göttingen 1938) S. 157.

[p. 45]

 

Al en weet ghy daeraff niet, dat en is geen wonder.

 

In den droom geschiet al te met wel sulcken plonder ²⁰⁸

 

Van boven tot onder. Dus en hout u niet vreemt; ²⁰⁹

210

Hier door en wert u eer niet verleemt, ²¹⁰

 

Maer soo men 't voorneempt, soo is 't ons propys. ²¹¹

Lubbeken

 

Wie heeft u dit geseyt?

Minnevaer

 

Maer, Goet Onderwijs,

 

Een man propys, bequaem en staetich, ²¹³

 

Lofwaerdich in als, oock heel prelatich, ²¹⁴

215

Van sinne besatich, sonder eenich vercleenen. ²¹⁵

Lubbeken

 

Och man, dat wil ons de Heere verleenen!

 

Soo mocht suchten en steenen eens verdwynen.

 

Wat hebben wy meenige swaere termynen ²¹⁸

 

Met lastige pynen moeten besueren

220

En dat om ons kinderen, die t' alder uren

 

Ons deden trueren schier even staech,

 

Om dat se soo hongerich waeren van maech.

 

Geen meerder plaech kan ick vertellen.

 

Och, als ick noch denck om 't huylen, om 't bellen, ²²⁴

225

Dan gaet mijn quellen noch bovenmaten; ²²⁵

 

Maer nu hoop ick sal sulcx wat besaeten, ²²⁶

 

Naer ick hoor aen u praeten. Maer mach m'er op passen? ²²⁷

Minnevaer

 

Jae ghy, vrylick, sonder eenich beclassen. ²²⁸

208 al te met soms plonder eerroof.

209 Van boven tot onder overal
en hout u niet vreemt laat het U niet bevreemden

210 verleemt verminkt, aangetast

211 voorneempt voorstelt (?)
propys gunstig, voordelig

213 propys vriendelijk
bequaem zedig

214 prelatich voornaam

215 besatich bezadigd

218 termynen tijden

224 bellen janken

225 quellen leed

226 besaeten bedaren

227 er op passen er op rekenen

228 sonder v. Vl. heeft
souden beclassen reserve (?), eig. bezoedelen, bezwaren.

[p. 46]

 

Hy is die vader van onse geslacht

230

En ick maer minnevaer, diese heb opgebracht.

 

Dus moeter sijn op geacht, in 't minst en in 't meest, ²³¹

 

Hoe lange tijt dat se by ons hebben geweest,

 

Oick wat se behoefft hebben van cleeren aen 't lijf.

Lubbeken

 

Dat verstae ick wel, al ben ick maer een wijff.

235

Maer voor alle gerijff sal ick dees cruyck ²³⁵

 

Eerst gaen brengen thuis, eer ick verder duyck ²³⁶

 

En beveelen mijn buerkens dat se haer redden ²³⁷

 

Om mijn kinderen helpen te bedde;

 

Dan wil ick wel wedden hier haest weer te sijn.

Minnevaer

240

Doet dan sulcx, ick sal in desen schijn ²⁴⁰

 

U verwachten fijn; maer spoet u drae

 

Weerom te coomen, eer 't valt te spae,

 

Soo en boert er geen scae in eenygen keer. ²⁴³

Lubbeken

(weercomende)

 

Man, hier ben ick alree weer

245

En heb al wat breer op die saecke gedocht:

 

Hoe dat wy se van kintsbeen op hebben gebrocht

 

En daerom gewrocht, soo ghy wel weet,

 

Nacht ende dach onse tijt daeraen besteet

 

En met meenygen sweet haer gewonnen die cost.

250

Maer man, nu wy hier off sullen sijn verlost,

 

Waer 't niet best begost, dat men op ginck teekenen ²⁵¹

 

Elcx sijn jaeren, ende dan oick reekenen,

 

Wat se aen haer lijff noch hebben behoeft,

 

Als van wolle, van linnen, dat niet dient verdooft, ²⁵⁴

231 in 't minst en in 't meest nauwkeurig

235 gerijff gemak

236 duyck me er in verdiep (vg. duiken in bij Van Dis, gloss. i.v.)

237 beveelen opdragen

240 schijn toestand (?)

243 boert gebeurt, ontstaat in eenygen keer in een of ander opzicht

251 begost begonnen (vg. Franck, 2. Aufl., par. 155; voor de part. constructie met infinitiefbet., zie Stoett Syntaxis, 3e dr., par. 272)

254 verdooft vergeten, verzwegen (?).

[p. 47]

255

Off 't spel waer gestroofft, nae mijn verstant. ²⁵⁵

Minnevaer

 

Ick sie te vreen, ick neemt tabletye in die hant, ²⁵⁶

 

Om te scrijven aen die want elc sijn deel. ²⁵⁷

 

Soe veel kinderen, peyns ick, behoeven al wat veel;

 

Met een cleyn morseel sijn se niet te versaen. ²⁵⁹

Lubbeken

260

Nu laet ons dan vorderen, sonder lang beraen, ²⁶⁰

 

Op haer jaren acht slaen, eer men breeder cout.

 

Eersten Jan Slopschoe, ons soon, es nu tien jaer out, ²⁶²

 

Nae mijn beste onthout, soo icket gae weegen, ²⁶³

 

En Lijsje Schoerpels wert nu alledaegs negen, ²⁶⁴

265

Schrijftet ter degen, verstaedy 't wel, man?

 

En Goosen Cackhiel, die volcht daeran;

 

Wy woonden in die Swane, doe hy ons quam naer, ²⁶⁷

 

En Loentgen Goecoop is nu haest seven jaer.

 

Daernae lach ick van een paer gelijck in de craem,

270

Van Mayken Vuylpoort, een dochter seer bequaem, ²⁷⁰

 

D'ander was haer naem Lijnken Tuytpot; ²⁷¹

 

Dees werden nu te saemen, al sijn se wat uytschot,

 

Vier jaren alle daechs, zoo icket verstae.

 

En Claes Heulst, tseste kint, creech ick daernae,

255 gestroofft bedorven (?), verwant met mnl. strofferen, toetakelen, vernielen (?)

256 sie ben (voor de conjunctief als indicatief, zie Lubach bl. 64)
tabletye schrijftafeltje

257 aen die want tegen de muur

259 morseel deel

260 vorderen opschieten

262 Eersten ten eerste (adverb. datief)
slopschoe slobberschoen (van slobben, slobberen, slordig zitten, bijv. doordat ze te groot zijn)
es nu die is nu (evenals in r. 295 is 't subj. niet uitgedrukt; of moeten we aan een απο κοινου -achtige constructie denken?)

263 onthout weten, geheugen
weegen schatten, berekenen

264 Schoerpels scheurpels, die haar pels (= mantel) scheurt
alledaegs een dezer dagen

267 Swane zie voor de Zwaan als uithangbord (inz. voor herbergen) J. v. Lennep en J. ter Gouw De Uithangteekens 2 (Amsterdam 1868) bl. 347 e.v. ons quam naer bij ons kwam, geboren werd

270 bequaem aardig (ironisch opgevat)

271 D'ander was haer naem de andere heette (het imperfectum wordt verklaard door de bijgedachte: werd genoemd, t.w. bij de doop).

[p. 48]

275

Die sal nu weldrae drie jaren mogen tellen.

 

En dan Elsgen Snaeterbeck, zeer vreemt van rellen, ²⁷⁶

 

Wert een maendach een jaer, nae mijn beste weten,

 

En leyt alle daech in de wiech noch hertich bescheeten. ²⁷⁸

 

Daer sijn onvergeeten onze geslachten all'; ²⁷⁹

280

Hoeveel jaren maecken se tsaemen in 't getal?

 

Doet daer off 't verhal, sonder yet te versteeken.

Minnevaer

 

Maer wijff, acht en dertich jaer en seven weeken,

 

Soo is hier gebleecken by dit register.

 

Wat dunckt u goe luy, soutmen 't niet werden byster, ²⁸⁴

285

Soo lang minnevaer te sijn sonder geld te ontvangen?

 

Maer nu, hoop ick, sal die saeck anders belangen. ²⁸⁶

 

Segt sonder verstrangen eens met gemoe,

 

Hoe veel legdy ons jaerlicx van dees kinderen toe?

 

Ick neemt in 't goe, maect ghy die schulden. ²⁸⁹

Lubbeken

290

Maer man, van elcke kint 's jaers twintich gulden, ²⁹⁰

 

Dat moeten se dulden, nae ick sie aen de loop; ²⁹¹

 

Want wat men ter hant trect, 't is al duercoop.

 

Ick hoor 't wel aan die roop, is 't boter, is 't caes, ²⁹³

 

Speck, vleys, off vis, met meer suIck aes, ²⁹⁴

295

Es nu, eylaas naw om ghelt te crijgen,

 

Met meer ander dingen, die ick wil swijgen.

 

Dit doet ons hijgen, die 't verstant wil vatten. ²⁹⁷

 

Maer man, als men elcke kind niet hooger scatten,

 

Hoe veel beloopt dan datte, over al in 't gemeen? ²⁹⁹

276 rellen brabbelen

278 hertich flink

279 Daar zijn al onze kinderen opgesomd

284 't niet werden byster er niet dol van worden

286 belangen lopen (?)
sonder verstrangen zonder benauwd, bang te zijn
met gemoe in gemoede

289 Ick neemt in 't goe ik neem het niet kwalijk

290 voor de vorm elcke, zie Van Halteren par. 96

291 se dulden lees
we dulden (?)
loop toestand, gang van zaken (?)

293 roop straatroep

294 aes voedsel

297 die 't verstant wil vatten (zo) als men zal begrijpen

299 over al in 't gemeen in totaal, globaal berekend.

[p. 49]

Minnevaer

300

Omtrent achthondert gulden suver en reen;

 

Die som is niet cleen, als men se soo drijven. ³⁰¹

Lubbeken

 

Nu moet ghy d'ander oncosten daer oick scrijven

 

Nae ouder motyven, om soo te vervollen ³⁰³

 

Die geheele som, ick meen linnen en wollen,

305

Cousen, schoenen ende 't maecken van de cleeren,

 

Met meer ander dinghen, die men niet mach ontbeeren;

 

Hoe gaedy die taxeeren, doet eens u exploot. ³⁰⁷

Minnevaer

 

Maer van eIck kint 's jaers een gouwen pont groot, ³⁰⁸

 

Dat dunct mijn niet snoot, maer tamelick loon. ³⁰⁹

Lubbeken

310

Mijn dunct niet, dat ons min sal werden geboon,

 

Want die patroon, naer dat ick hoor seggen,

 

Sal ons eer meer dan min toeleggen;

 

Aen alle eggen voldoet hy elc sijn begeer. ³¹³

Minnevaer

 

't Es sullicke deegelijcke man, Onse lieve Heer,

315

Ick heb noch al breer van Hem hooren vertaelen ³¹⁵

 

Men vint Sijns gelijck niet om wel te betaelen;

 

Certeyn sy dwalen, die Hem niet en gelooven!

Lubbeken

 

Wel man, wat dunct u, off wy sonder vertoven ³¹⁸

 

Die reys annaemen, waert niet over tijt

320

Om Ons lieff Heer te soecken, eer 't langer aen lijt? ³²⁰

301 som, v. Vl. heeft son drijven berekent (zie voor 't meerv. bij r. 81)

303 nae ouder motyven volgens oud gebruik
te vervollen vol te maken

307 exploot verklaring, uiteenzetting

308 pont groot zes gulden

309 snoot gering
tamelick behoorlijk

313 Aen alle eggen aan alle hoeken, overal

315 vertaelen zie r. 179

318 off wy als wij eens

320 langer aen lijt later wordt.

[p. 50]

 

Die dach slijt doer dit lange temen. ³²¹

 

Maer man, vergeet die reeckening niet mee te nem en,

 

Daer 't in geschreven staet, wat Hy ons is schuldich

 

Van hougelt, van cleeren, van als mennichfuldich, ³²⁴

325

Opdat wy verduldich van als t' enemael

 

Mogen werden betaelt, sonder strick off fael; ³²⁶

 

Dat is 't principael, daer wy nae hoopen.

Minnevaer

 

Ick ben's te vreen, laet ons dan derwaert loopen

 

Sonder veel ropen, eer 't langer vertrect. ³²⁹

330

Wy sullen haest sijn, daer sijn wooninge strect. ³³⁰

 

Vruecht sal werden ontdect, als Hy ons verthoont. ³³¹

Lubbeken

 

Man, weet ghy wel, waer Ons lieven Heer woont,

 

Daer 't hert seer op stoont oick cloeck ende sterck? ³³³

Minnevaer

 

Jae ick wijff, Hy woont in die prochhykerck;

335

Neempt daer vry op merck, 't is geen abuys; ³³⁵

 

Daer is Sijn wooning, daer hout Hy Sijn huys,

 

Noyt frayer cluys, dat beter is gestoffeert.

Lubbeken

 

Soe hebdy die wech wel meer gepasseert,

 

Nae ghy proponeert, ick hoor 't aen u woorden. ³³⁹

340

Maer wat slaen wy in, Suyen of Noorden,

 

Off doer ander oorden? Maect mijn dat vroet.

Minnevaer

 

Neen wijff, dit is 't pat, dat men inslaen moet;

 

Volcht desen voet, ick sal u wel leen ³⁴³

321 slijt vergaat
temen zeuren

324 hougelt verpleeggeld

326 sonder strick off fael eerlijk
principael voornaamste

329 vertrect duurt

330 strect zich bevindt

331 werden ontdect zich openbaren
ons verthoont verschijnt

333 stoont steunt

335 Neempt daer vry op merck let daar maar op

339 Nae ghy proponeert naar je verhaal te oordelen

343 leen leiden.

[p. 51]

 

En brengen ter plaetse, waer wy onse reen

345

Dan sullen verbreen, sonder yet te verstoppen.

 

Maer wijff, eerst sullen wy aen gaen cloppen,

 

Om soo in te coomen, off wy bleven in muyten. ³⁴⁷

Lubbeken

 

Wie woent hier dan?

Minnevaer

 

Die coster van de kerck, hy comt stracxs hier buyten ³⁴⁹

350

En salse ontsluyten sonder langer uytstel.

Lubbeken

 

How, coster, how! Hoordy ons wel?

 

Wy luyen vast die schel, om binnen te coomen; ³⁵²

 

Helpt ons toch voort, laet ons langer niet droomen,

 

Daer is wat voorgenomen, dat moeten wy brieven.

De coster

compt uyt

355

Wel vrienden, wat is u believen?

 

Mach ick u gerieven, t' uwen besten altoos?

 

Ick ben coster van de kerck, dat is mijn loos, ³⁵⁷

 

Hebdy eenyge voys, die ghy wilt verclaeren, ³⁵⁸

 

Segtet vryhartich, ick sal 't wel bewaeren

360

En secretelick spaeren, sonder mijn te verhappen. ³⁶⁰

 

Denct niet dat ick uyter school sal clappen,

 

Off yetwat snappen dat haest vervliecht.

 

Wat ghy tegens mijn segt, dat is in biecht;

 

Dus u selfs niet bedriecht, waer gaedy nae steecken? ³⁶⁴

Lubbeken

365

Wy souden garen Onsen lieven Heer spreecken

347 off wy bleven in muyten anders bleven we in de narigheid

349 stracxs terstond

352 vast met kracht

357 loos = leus specialiteit

358 voys mening, voorstel

360 secretelick sparen geheimhouden
verhappen vergalopperen

364 waer gaedy nae steecken wat heb je op het oog, wat is je bedoeling.

[p. 52]

 

En claegen Hem ons gebreecken, die Hy mach boeten. ³⁶⁶

 

Dus is 't nootlick, dat wy Hem spreecken moeten ³⁶⁷

 

En vallen Hem te voeten met goeder aendacht.

 

Ons troest staet aen Hem, Hy heeft voerwaer die macht,

370

Dat ons lyen wert versacht nae ende by.

Coster

 

U reden, mijn vrienden, die scijnen voor my

 

Bynaest een fantasy, soo luyen se in mijn ooren; ³⁷²

 

't Sijn vreemde dingen, die ghy mijn hier doet hooren.

 

Maer wat hebdy vooren? Spreect eens met reden:

375

Waer wildy sijn, waer sal ick u leeden?

 

Wilt u meening verbreeden met claeren woorden, ³⁷⁶

 

Soo mach ick u brengen ter selver oorden,

 

Daer ghy oyt nae spoorden, soo ick wel raem. ³⁷⁸

 

Maer segt my vooral eerst uwen naem.

 

380 Ghy schijnt beyde eersaem, dunct my voorwaer.

 

Wie sijdy vrienden?

Minnevaer

 

Ick ben Onsen lieven Heers minnevaer,

 

Die seven kinderen te gaer van Hem heb ter min,

 

En dit is Lubbeken, mijn wijff. Wij hebben noyt gewin

385

Van Hem gehad, om ons te bedroopen.

 

Dit is 't geen ons dus seer hout benoopen ^385-6

 

En hebben anders niet te hoopen, soo men wel weet.

Lubbeken

 

Wy hebben se eerlijck gevoet, becost en becleet ³⁸⁸

 

Metten arbeyt en 't sweet van onse handen;

390

En wy mogen 't langer aldus niet belanden, ³⁹⁰

 

Maer souden moeten verstranden op ander enden ³⁹¹

366 mach boeten kan genezen

367 nootlick noodzakelijk

372 fantasy droombeeld

376 verbreeden duidelijk maken

378 spoorden streefde, wilde komen
raem denk

385-6 bedroopen-benoopen zie r. 90-1

388 becost de kosten (voor hen) gedragen

390 belanden volhouden.

391 verstranden op ander enden eig.: in een andere streek moeten stranden, hier: tot een andere oplossing gedreven worden.

[p. 53]

 

En hem die kinderen dan thuis gaen senden.

 

Denct, wat ellenden souden Hem dan bevallen! ³⁹³

 

Dus bidden wy vriendelick, sonder eenich verstallen, ³⁹⁴

395

Brenct ons by Hem om te hooren ons besluyt.

Coster

 

Jae goede vrienden, Onse lieve Heer is nu uyt

 

Om een saeck seer ruyt, wel om beclagen. ³⁹⁷

Minnevaer

 

Hoe soo toch vrient?

Coster

 

Die Geusen hebben hem van hier gaen jagen,

400

Godt sal se noch plagen, sijt dat gewis!

 

Ick weet oick niet te wijsen, waer Hy nu is,

 

Door dit gesplis derft Hy nu Sijn huis. ⁴⁰²

 

Is 't niet oneerlycken, jae een groot abuis, ⁴⁰³

 

Voor mijn wel een cruis, om te dragen hart.

Minnevaer

405

Och wijff, nu blijft al ons spel verwart, ⁴⁰⁵

 

Voor ons wel een smart in die binnenste gront.

Lubbeken

 

Och man, noyt dus bedroeft, noyt dus verwont!

 

Nu leyt ons verbont mettet spit in d'as! ⁴⁰⁸

 

Doen wy trocken op reys, op 't selfde pas, ⁴⁰⁹

410

Meenden wy vaerdich en ras t'ontfangen ons gelt;

 

Maer nu, dunct my, es 't op een rooster getelt. ⁴¹¹

 

Dit ongeval mijn quelt meer dan ick can dreegen.

Coster

 

Hoort mijn vrienden, sijt niet versleegen:

393 bevallen overvallen

394 verstallen uitstel

397 ruyt ruw
wel om beclagen die wel beklaagd mag worden

402 gesplis verdeeldheid

403 oneerlycken onbehoorlijk
abuis ongerijmdheid

405 verwart bedorven

408 Nu is de zaak verknoeid

409 pas ogenblik

411 op een rooster getelt moeilijk te krijgen.

[p. 54]

 

Ander middelen en weegen sal ick u toenen,

415

Daer men u gebreck welhaest sal verscoenen; ⁴¹⁵

 

Daer moechdy op stoenen als d'onvervaerden. ⁴¹⁶

Minnevaer

 

Waer suldy ons dan wijsen?

Coster

 

Maer tot Sijn Stadhouder,een man vol waerden,

 

Die hier opter aerden seer wel is bekent.

420

Hy voert uit Sijnen naem al 't regyment;

 

Wat Hy doet present, es sonder eenich waen

 

Als oft Onsen lieven Heer selfs had gedaen;

 

Hier suldy toe gaen, ghy beyden te gader.

Lubbeken

 

Hoe es sijn naem?

Coster

425

Hy wert genoempt d'Alderheylichste Vader,

 

Een drucxs ontlaeder in elcken wijck. ⁴²⁶

 

Hy is heerlick en machtich, boven maten rijck;

 

Die leven in versijck, verlost hy uyten thoom. ⁴²⁸

Lubbeken

 

Waer woont dees goede Heer?

Coster

430

Maer binnen die heerlijcke stadt van Room.

 

't Is hem al wellecoom, soo burgers soo eelen.

 

Sijn gracy gaet hy elcxs mildelick meedelen ⁴³²

 

Sonder eenich vervelen, als een hemelsche toon. ⁴³³

415 u gebreck...sal verscoenen uw grieven... zal wegnemen

416 stoenen = steunen vertrouwen
als d'onvervaerden gerust (zie voor de constructie Stoett Syntaxis, 3e dr., par. 116)

426 in elcken wijck overal

428 in versijck in zorgen
thoom benauwdheid

432 elcks eIck (vg. r. 8)

433 vervelen tegenzin.

[p. 55]

Minnevaer

 

Hoordy wel wijff, die reden sijn schoon;

435

Nu crijghen wy noch loon voor ons moeyten verhaelt. ⁴³⁵

Coster

 

Sorcht niet vrienden, ghy sult werden betaelt

 

Van als ongefaelt, ten uytersten toe.

 

Hy is rijck en machtich, vroom van gemoe,

 

En sal, so ick bevroe, u wel contenteeren ⁴³⁹

440

Van als dat u compt, sonder yet te resteeren, ⁴⁴⁰

 

Nae u selfs begeeren, van als dat ghy eyscht;

 

Niet anders en peyst, wildy sijn voldaen.

Lubbeken

 

Dat's wel verstaen; daer willen wy gaen, eer 't langer vertrect.

 

Man, nu crijgen wy 't geen dat ons gebrect;

445

't Hert tot vruechden strect, sonder yet te wancken. ⁴⁴⁵

 

Fijnman, wy willen u hoochelyck bedancken

 

Van de goede rancken ende blyde mare, ⁴⁴⁷

 

Die ghy hebt verhaelt.

Coster

 

Onse lieve Heer wil u beyde bewaeren

450

Voor alle beswaeren, dat veel luyden ontmoeten.

 

Ghy sult er haest sijn, treet stijff over u voeten,

 

Vreest geen boeten, soo voor is vertelt, ⁴⁵²

 

Maer denct: daer sijnde, soo crijghen wy ons gelt. ⁴⁵³

Die coster binnen.

Lubbeken

 

Man, hoe wel is 't nu gestelt!

455

Laet ons treen over 't veldt, vaerdich en drae,

 

Soo crijgen wy voorset van onse scae ⁴⁵⁶

435 verhaelt vergoed

439 contenteeren voldoen

440 compt toekomt yet iets
resteeren achter te houden vertrect zie r. 329

445 yet te wancken enigszins te weifelen

447 rancken list, listige raad (anders gewoonlijk ongunstig)

452 treet stijff over u voeten stapt flink door

453 boeten nadeel, verlies

456 voorset herstel.

[p. 56]

 

Sonder langer berae, op deesen termijn, ⁴⁵⁷

 

Ick hoop, wy sullen binnen sonneschijn

 

Der noch wel sijn, soo cort nu de reys. ⁴⁵⁹

Minnevaer

460

Ick wert al wat moe, dat ick dus deys, ⁴⁶⁰

 

Maer als ick dan peys om 't moeye gewin,

 

Dat wy sullen ontfangen, dat sterct weer den sin; ⁴⁶²

 

Daer verbly ick mijn in, vroom en vaillant. ⁴⁶³

Lubbeken

 

Man, wat staet daer voor die hant

465

Gescreven aen die want? Verclaert eens dat!

Minnevaer

 

Wijff, hier staet gescreven: ‘Dit's Roma, die stadt’;

 

Nu hebben wy wel rat ons dingen beleen. ⁴⁶⁷

Lubbeken

 

Biloo, dat's wel angetreen! ⁴⁶⁸

 

Die wech certeen heeft ons niet verdrooten.

470

Maer nu, om te vorderen onze explooten, ⁴⁷⁰

 

Soo wy hebben gesloten, moeten sijn volbracht.

 

Door wien sal d'anslach werden besocht, ⁴⁷²

 

Om een goe tocht te crijgen daervoor? ⁴⁷³

Minnevaer

 

Laet ons eerst cloppen aen die door,

475

Soo crygen wy gehoor, om te comen by hem.

Lubbeken

 

Holla, how, hoort niemant onse stem?

457 termijn ogenblik

459 soo cort nu de reys zo schiet de reis al op

460 deys achterblijf

462 het tweede dat is een hervattend pronomen

463 vroom en vaillant flink en dapper (stoplap)

467 ons dingen beleen onze zaak geregeld

468 Biloo waarlijk dat's wel angetreen dat is flink gelopen

470 vorderen (intrans.:) verder te komen; of (trans.:) bevorderen, met explooten (ondernemingen) als object, dat tevens subject is van moeten sijn volbracht (?)

472 besocht beproefd

473 tocht verloop, resultaat.

[p. 57]

 

Doet op sonder clem off langer beraen; ⁴⁷⁷

 

Wy hebben een bootscap, die moet sijn gedaen

 

Van stonden aen, sonder eenich gekijff.

De portier

compt uyt

480

Wel, wie is daer? Hoe clopdy soo stijff? ⁴⁸⁰

 

Segt nu u motijff, wat is u believen?

 

Hebdy yet voorhanden oft brengdy brieven?

 

Men sal u gerieven en dat ongehoont. ⁴⁸³

Minnevaer

 

Is die Heer niet in, die hier woont? ⁴⁸⁴

485

't Sal u wel werden geloont; segt toch die waerheyt.

Portier

 

Wat meendy vrient, spreect met eerbaerheyt: ⁴⁸⁶

 

Esser eenige swaerheyt, men salse stelpen,

 

U meening volcoemen, om u soo te helpen. ⁴⁸⁸

 

Wie gaedy soecken? Wat is u begeer?

Lubbeken

490

Maer, dese Stadhouder van Onsen lieven Heer,

 

Daer wy dus veer om coomen gereyst.

 

't Sijn nootelicke dingen, daer vry op peyst, ⁴⁹²

 

Die wy ongeveynst hem moeten openbaeren. ⁴⁹³

Portier

 

Mach ick die bootscap voor u niet bewaeren

495

En hem verclaeren u mening en intency, ⁴⁹⁵

 

Opdat geen audiency u sal gebreeken?

Minnevaer

 

Neen fijnman, wy moeten hem selfs spreeken,

 

Om soo onse treecken beter te beduyden. ⁴⁹⁸

477 clem hinder

480 stijff luid

483 ongehoont loyaal

484 in binnen, thuis

486 eerbaerheyt oprechtheid

488 U meening volcoemen aan Uw wens voldoen

492 nootelick zie r. 367 daer vry op peyst bedenk dat wel!

493 ongeveynst lees ongeveyst

495 intency bedoeling

498 treecken plannen
beduyden duidelijk maken.

[p. 58]

 

Wy coomen gereyst van Noorden ten Suyden, ⁴⁹⁹

500

Om hem uyten ruyden die te vertaelen. ⁵⁰⁰

Portier

 

Wel, vertoeft wat, ick sal hem gaen haelen,

 

Sonder eenich faelen, en brengen hem naeder.

 

 

 

Hier is die Stadthouder, d'alderheylichste Vader,

 

En drucxs ontlaeder uyt allen hoecken.

De paeus

505

Wat is u believen? Wat gaedy soecken?

 

Wilt u nu vercloecken, voor mijn niet en scroomt.

 

Wat is d'oorsaeck, dat ghy herwaerts coompt,

 

Aldus gestroempt? Vreest van mijn niet een cruys. ⁵⁰⁸

 

Segt, wat's u begeeren?

Lubbeken

510

Wy sochten Onsen lieven Heer, maer Hy was niet thuys,

 

Noch oick in Sijn cluys, daer Hy plach te wonen.

 

Doe rieden ons eenygen, die u wel conen, ⁵¹²

 

Dat wy op u mochten stonen; die ons oick seyden,

 

Dat ghy al Sijn dingen bescicten en beleyden; ⁵¹⁴

515

't WeIck ons wel greyden, sonder meer geweens. ⁵¹⁵

 

Dus quamen wy hier.

Paeus

 

Oft ghy Hem spreect oft mijn, dat's eveleens; ⁵¹⁷

 

Ick ben Sijn Stadhouder hier opter aerden,

 

Hooch geacht, geeert, en van grooter waerden;

520

Wat men oyt van Hem begeert, mach ick geven.

Minnevaer

 

Wijff, wat een goe wint heeft ons hier gedreven!

499 ten emend. v. Van Vl. (hs.: van)

500 uyten ruyden in grove trekken
vertaelen zie r. 179

508 gestroempt gestrompeld
niet een cruys niets

512 conen kennen

514 zie voor de vormen bescicten en beleyden Lubach par. 76

515 greyden beviel

517 eveleens hetzelfde.

[p. 59]

 

Nu laet ons aengeeven onse relaes, ⁵²²

 

Ende dat hem ondecken sonder meer geblaes, ⁵²³

 

Off 't waer vysevaes oick al onse besteck. ⁵²⁴

Lubbeken

525

Heer Stadthouder, ons brieven howen van gebreck; ⁵²⁵

 

Dit's d'oorsaeck uit ons vleck dat wy dees passage ⁵²⁶

 

Hebben aengenomen, op hoop van u te crijgen gage, ⁵²⁷

 

Want groote lastage quelt ons beyegaer. ⁵²⁸

Paeus

 

Wat volck sijdy toch?

Minnevaer

530

Ick ben Onsen lieven Heers minnevaer,

 

Die wel twee oft drie paer van Sijn kinderen howe,

 

En veel jaeren gehat heb ter goeder trouwe,

 

En noyt minneghelt gehadt, vroech nochte spae.

Lubbeken

 

En wy en moghen tegens gheen scae,

535

Dus bidden wy met genae, oft ghy wilt verschieten

 

Dees penningen voor Hem sonder eenich verdrieten;

 

Ghy moechtse weer genyeten, als daer ghelt verschijnt.

Paeus

 

Dat en is certeyn niet al te wel belijnt. ⁵³⁸

 

Waerom hebdy niet gepijnt, en dat in tijts, ⁵³⁹

540

Hem selfs aen te spreecken, met weynich respijts, ⁵⁴⁰

 

Soo haddy gecregen van als uwen deel.

 

Maer die som, die u compt, belopt die veel?

 

Besiet eens u ceel; hoeveel hebdy geteekent? ⁵⁴³

522 aengeeven onse relaes ons verhaal maar doen

523 geblaes omhaal van woorden

524 vysevaes ijdel
besteck plan

525 howen van melden

526 uyt ons vleck dat wy (prolepsis), verst.: dat uyt ons vleck

527 gage loon

528 lastage geldelijke lasten

538 belijnt eig. begrensd, bepaald; hier bedacht

539 gepijnt moeite gedaan

540 aen te spreecken. t.w. in rechten
respijts uitstel (van executie)

543 ceel declaratie
geteekent opgetekend

[p. 60]

Minnevaer

 

Maer, ruym thien hondert gulden, soo ist gereckent.

545

Dat compt ons deuchdelick van 't howen van Sijn kinderen ⁵⁴⁵

 

Ic hoop, ghy sult die som niet verminderen,

 

Maer ons sonder hinderen daerin vernoegen.

Paeus

 

Ick kan tot dese saeck mijn quaelick voegen.

 

't Sijn vreemde toegen, soo ick bevin. ⁵⁴⁹

550

Sou Onsen lieven Heer kinderen hebben ter min?

 

Dit is een vreemde sin en wel selsaem, certeen! ⁵⁵¹

 

En sou Hy die moeten onderhowen en cleen?

 

Ghy doolt, soo ick meen, in dit bescheyt. ⁵⁵³

 

Maer wie is die geen, die u dit heeft geseyt?

555

't Is quaelyck beleyt, let wel op 't avys! ⁵⁵⁵

Lubbeken

 

Die man, die hiet Goet Onderwijs,

 

Bequaem en propijs, die ons suchten en carmen ⁵⁵⁷

 

Ter herten nam met groot ontbarmen.

 

Dees minnelicke tarmen, die sprack hy doe: ⁵⁵⁹

560

‘U kinderen’, seyt hy, ‘hooren Onsen lieven Heer toe;

 

Die salse spae en vroe besorgen van stoff, ⁵⁶¹

 

Want ghy benter niet dan minnevaer off;

 

Sijn heerlycke Hoff sal u saeck wel beleen.’ ⁵⁶³

Paeus

 

Nu verstae ick eerst te recht uwe reen.

565

Ick sal u berechten, certeen, nae u verstant:

 

U som is groot en hier is in 't landt

 

Geen ghelt voor de handt; dat mijn doet beswaeren. ⁵⁶⁷

 

Maer begeerdy te hebben eenyge roomsche waren,

545 howen verplegen

549 toegen vertoningen

551 sin opvatting

553 bescheyt oordeel

555 't Is quaelyck beleyt de zaak is verkeerd behandeld

557 Bequaem en propijs zie r. 213

559 tarmen woorden

561 besorgen van stoff van het nodige voorzien

563 beleen in behandeling nemen

567 doet beswaeren bezwaart (zie r. 185)

[p. 61]

 

Die sullen wy niet spaeren, maer goethertich u jonnen. ⁵⁶⁹

Minnevaer

570

Wat waren souden 't sijn?

Paeus

 

Maer, veelderley diensten met schoone pardonnen; ⁵⁷¹

 

By lasten, by tonnen hebben wy die veyl,

 

EIck een seer nootelick, want sy sijn die peyl ⁵⁷³

 

Van 's menschen heyl. Waer't dat dees vervielen,

575

Soo waer 't elendich gestelt met die scamele sielen,

 

Dier nu nae cryelen, als leeuwen die brullen. ⁵⁷⁶

Lubbeken

 

Heer, machm'er wel kinderenbuycken mee vullen,

 

Die seer garen smullen, als de onsen wel doen

 

En altijt roepen om eeten, avont en noen?

58o

Geen ander sermoen en conense singhen. ⁵⁸⁰

Paeus

 

Neen't mijn vrienden, 't sijn geestelycke dinghen,

 

Die bysonderlinge die siele spijzen.

 

Begeerdy daer aff, men sal se u toe wijsen,

 

In mindering van u som, soo voor is vertelt.

Minnevaer

585

Neen mijnheer, wy hebben liever ghelt

 

In onse gewelt; soo mochten wy coopen, ⁵⁸⁶

 

't Geen datter behoeft om haer te bedropen. ⁵⁸⁷

 

Dit is al ons roopen, daerom comen wy hier. ⁵⁸⁸

Paeus

 

En daer en is geen ghelt in dit quartier.

569 jonnen gunnen

571 pardonnen aflaten

573 peyl pilaar, zuil

576 cryelen streven, verlangen

580 sermoen eig.: preek, hier: lied

586 In onse gewelt tot onze beschikking

587 bedropen zie r. 90

588 al v. VI. heeft als.

[p. 62]

590

Oick es tegens ons manier al u begeeren:

 

Wy sijn wel ontfangers, maer niet om uyt te keeren;

 

Al die met ons accordeeren, sijn oick van dien aert.

Lubbeken

 

Soo is onse reys wel qualyck bewaert; ⁵⁹³

 

Noyt meer beswaert dan over dit bedrijff!

595

Nu draeyt die schijff tot ons ongenuecht!

Minnevaer

 

Och, noyt soe elendich!

Paeus

 

Scickt u te vreen, soo ghy best muecht.

 

Nae die tijt u veucht, dat rade ick u voor best,

 

Daer gelt t'ontfangen es tegens ons jest; ⁵⁹⁹

600

Hier niet tegens hest, off ghy sout u versuymen, ⁶⁰⁰

 

Want wy breecken niet garen die roomsche costumen. ⁶⁰¹

De Paeus binnen.

Lubbeken

 

Dat sijn voor ons wel harde pruymen.

 

Sullen wy dus ruymen sonder eenygen troost,

 

Sonder ghelt t'ontfanghen? Dat's qualyck gegloost! ⁶⁰⁴

605

Noyt soo verboost! Wy mogen stracxs gaen ⁶⁰⁵

 

Tot die ons dit spulleken hebben geraen;

 

Hoe hebben se ons belaen met haer motyven! ⁶⁰⁷

 

Ick belooff, ick sal haer wel hartich bekijven ⁶⁰⁸

 

Om dit ontryven, dat wy bey moeten dooghen. ⁶⁰⁹

593 qualyck bewaert ongelukkig verlopen

599 ontfangen bedorven lezing
jest??

600 Hier niet tegens hest (= hist, hitst), verzet U hier niet tegen
u versuymen zondigen

601 costumen gebruiken,

604 qualyck gegloost een akelige gedachte

605 verboost verontwaardigd

607 motyven praatjes

608 hartich zie r. 278

609 ontryven nadeel, schade
dooghen lijden

[p. 63]

Minnevaer

610

Jae wijff, wy moghen gaen claegen bey onse ooghen.

 

Wy sijn bedroogen en hebben onse hulp al. ⁶¹¹

 

EIck mach hem bet wachten voor sulcken misval,

 

Soo raect hy niet ter pal, als wy die nu dolen. ⁶¹³

 

Hiermede adieu, blijft den Heere bevolen!

611 en hebben onse hulp al versta (ironisch) te pakken, binnen (?)

613 ter pal, aan de grond.