Vestdijkkroniek. Jaargang 2007

[p. 35]

Johan van der Wal
Wim Hazeu schrijft zeer toegankelijke Vestdijkbiografie

‘Wereldschuwe provinciaal Harlingse schoolbanken nauwelijks ontgroeid’

(Harlinger Courant, 29 november 2005)

Vrienden en kennissen vragen me de laatste weken of er iets is of zo, want ze zien me al een tijdje niet op straat. Maar wanneer ik vertel dat ik de Vestdijk-biografie van Wim Hazeu aan het lezen ben knikken ze begrijpend: het boek telt meer dan duizend bladzijden. ‘Niet om door te komen, zeker?’ luidt dan de volgende vraag, maar dat moet ik stellig ontkennen. Het boek laat zich namelijk lezen als een trein. Je moet natuurlijk wel in de figuur Simon Vestdijk en zijn werk zijn geïnteresseerd, anders heeft het weinig zin om het open te slaan.

Tot mijn dertigste heb ik nauwelijks een letter van Vestdijk gelezen, ik beken het eerlijk. Toen een stadgenoot die een paar weken in het ziekenhuis had gelegen me vertelde dat hij daar zo van de Anton Wachter-cyclus had genoten en er zoveel bekends uit had opgepikt, werd ik echter nieuwsgierig. Toevallig waren destijds al de acht delen in de aanbieding. Ik heb het erop gewaagd en ze allemaal aangeschaft. Inmiddels heb ik ze gelezen en herlezen en de stof boeit me nog altijd. Aan alle 52 romans van Vestdijk ben ik nog niet toe gekomen en dat ga ik ook niet doen. Maar de meest bekende staan in m'n kast. Ik vind ze niet allemaal even geslaagd, maar boeiend genoeg om af en toe weer eens ter hand te nemen.

Vestdijk zou uit de tijd zijn, hoor ik wel eens. Zijn titels zouden nog maar sporadisch op de boekenlijsten van middelbare scholieren prijken. Ik geloof dat niet. Zo ken ik geen beter boek over een onbeantwoorde jeugdliefde dan Terug tot Ina Damman, geen humoristischer verzetsroman dan Pastorale 1943 en geen roman waarin een slaperig stadje als Harlingen van rond 1900 beter wordt beschreven dan Meneer Visser's hellevaart. En ik ken genoeg mensen die Vestdijk op de middelbare school hebben gelezen of zelfs nog lezen. Vestdijk is zeker niet uit de tijd, want

[p. 36]

in het voetspoor van de pas verschenen biografie van Wim Hazeu durven verschillende uitgevers het aan om herdrukken van zijn romans op de markt te brengen. Het gaat om liefst zes titels, waaronder Kind tussen vier vrouwen en De Schandalen. Wanneer Vestdijk werkelijk uit de tijd zou zijn gebeurde dit beslist niet. En hoeveel mensen hebben niet met veel plezier naar de verfilmde romans van Vestdijk gekeken?

Dan de biografie zelf. Wie Simon Vestdijk, een schrijversleven van wijlen Hans Visser uit 1987 kent, is geneigd beide boeken met elkaar te vergelijken. Dat is onterecht, want Visser moest het destijds door eigen toedoen zonder de medewerking van Vestdijks weduwe Mieke stellen. Hazeu had die daarentegen wel. Hij stelde dat zelfs als eis, anders was hij er niet aan begonnen. Hazeu is totaal anders te werk gegaan dan Visser. Die beging de fout door te suggereren dat Mieke's beide kinderen niet van Vestdijk konden zijn, in het bijzonder zoon Dick. (Vreselijk stom, de jongen lijkt sprekend op z'n vader!) Mieke ontzegde hem daarop begrijpelijkerwijs elke medewerking. Hazeu mocht van Mieke echter mee naar huis nemen wat hij wilde. Daaronder was een scheepskist met de verzameling brieven die Vestdijk heeft gewisseld met zijn minnares Henriëttevan Eyk. Uniek materiaal waaruit nooit eerder is gepubliceerd. Hazeu kreeg eveneens de beschikking over de verloren gewaande brieven van Willem Brakman en ruim veertig brieven van en aan een jonge vrouw waarmee Vestdijk ook ‘iets’ heeft gehad. Zij eiste echter dat haar naam niet wordt genoemd omdat ze een publieke functie bekleedt (de lezer blijft wat dit betreft dus achter met een priemende vraag). Hazeu duidt haar aan met V. Ook mocht hij gebruik maken van de correspondenties met onder meer ‘Ina Damman’ (wijlen Lies Koning), J.B. Charles, Theun de Vries en vele, vele anderen. De aantekenboekjes en zakagenda's van Vestdijk stonden ook al tot zijn beschikking. Vaak wordt biografen de raad gegeven ‘kill the widow’, omdat die de biograaf voortdurend op de hielen zou zitten en elke letter zou willen lezen, maar in het geval van Mieke Vestdijk is daar totaal geen sprake van geweest, meldt Hazeu. En dat valt haar hogelijk te prijzen, want nooit kon er zo veelomvattend over Vestdijk worden geschreven als in deze biografie.

Over Vestdijk komt de lezer dan ook zo goed als alles te weten. Ik heb mij vaak afgevraagd wat voor man Vestdijk eigenlijk was. In zijn jeugd in Harlingen ‘een wat in zichzelf gekeerde jongen, die trouwens goed kon kaatsen’, heeft wijlen mijn vader, tijdgenoot van Vestdijk, me verteld. De jonge Simon was overigens snel uit zijn leven verdwenen, want die vervolgde de driejarige Harlinger HBS-cursus in Leeuwarden. En daarna vertrok hij naar Amsterdam om medicijnen te studeren.

Opvallend in zijn levensverhaal is, dat Vestdijk met zijn toenmalige huishoudster en vriendin Ans Koster in Doorn zo'n kleinburgerlijk leven leidde. Hij had zich er als het ware ingegraven, in een ‘rokerig hol’ gedisciplineerd schrijvend aan een almaar uitdijend oeuvre, dat behalve uit romans bestaat uit novellen, poëzie, essays, beschouwingen, vertalingen, toneel en tal van andere genres. ‘De kluizenaar van Doorn’...

De bekende anekdote van de stofzuiger die Vestdijk aanzette om door een irritant hondje niet gestoord te kunnen worden klopt helemaal, hoorde Hazeu van verschillende getuigen.

Vestdijk liep meestal rond in een broek met te korte pijpen, het hoofd getooid met een alpinomuts (een bloedblaar zeggen wij hier in Harlingen) en een stompje sigaar in de mond. In gezelschap hield hij zich meestal afzijdig en

[p. 37]

maakte een stumperige indruk. Maar in wezen was het ‘...een lieve, onaangepaste, aandoenlijk onhandige jongen, in zijn persoonlijk leven de Harlingse schoolbanken nauwelijks ontwassen’, schreef Jeanne van Schaik-Willing, met wie hij samen de roman De overnachting schreef. Vestdijk liep toen al tegen de vijftig. ‘Maar in deze wereldschuwe provinciaal zetelde een geniaal verstand’, voegde ze er aan toe.

Zoals gezegd, Hazeu's Vestdijk-biografie laat zich lezen als een trein. Hij laat het boek niet zoals gebruikelijk beginnen bij Vestdijks geboorte in Harlingen, maar bij de geboorte van de schrijver Vestdijk in 1932. Wat mij betreft terecht, die eerdere jaren zijn minder interessant en eigenlijk al uittentreure behandeld door Hans Visser en door Nol Gregoor in diens Vestdijk en Lahringen. Niettemin schrijft Hazeu later uitgebreid over de gebeurtenissen in Vestdijks leven die aan zijn schrijverschap vooraf gingen, zoals de reis die hij als scheepsarts in 1929 en 1930 maakte op de ‘Kota Inten’. Veel hebben bemanning en passagiers op de reis naar en van Nederlands-Indië trouwens niet aan hem gehad vanwege zijn zeeziekte. Het scheepsjournaal noteerde dan ‘Dokter Vestdijk b.d.’. Zelf schreef hij er nadien over: ‘Nog nooit voor zooveel geld zoo weinig gewerkt’. Niettemin is het bij die ene reis gebleven, daar was Vestdijk ook geen man voor.

Zoals bekend, is Vestdijk zijn leven lang gekweld door depressies, die maanden en soms zelfs jaren konden duren. Om die periodiek optredende kwellingen, waarin elke vorm van werken onmogelijk was, voor te blijven had hij een ongehoord hoge productie. A. Roland Holst noteerde daarover de bekende regel: ‘Gij, die sneller schrijft dan God kan lezen’. Vestdijk heeft veel voor de Nederlandse literatuur betekend, zo blijkt uit Hazeu's boek. Niet alleen nam hij met collega's als Ter Braak, Du Perron, Nijhof en Marsman actief deel aan het literaire leven in de jaren dertig (waarvan hij na de oorlog zo ongeveer de enige overlevende was), zette hij met zijn werk de toon voor een eigentijdse literatuur en ‘ontdekte’ hij beginnende schrijvers als Hermans en Reve. Bovendien introduceerde hij in Nederland buitenlandse schrijvers als Sartre en Faulkner, die op zijn aandringen werden vertaald. Zijn betekenis heeft hem talrijke bekroningen opgeleverd, maar de hoogste, de Nobelprijs, ging hem helaas voorbij. In 1964 verleende de Rijksuniversiteit Groningen hem een ere-doctoraat in de letteren.

Op zijn beurt promoveerde Wim Hazeu onlangs in Groningen op deze biografie. Zoals gezegd, de lezer komt uit dit boek zowat alles over Vestdijk te weten. Periodes uit zijn leven waarover weinig bekend was, zoals die waarin hij tijdens WO II door de Duitsers als gijzelaar werd vastgehouden, worden uitgebreid belicht. Maar wat ik eigenlijk mis, is een analyse van Vestdijks werk. Aan de andere kant is dat kwantitatief zo enorm en zo veelzijdig dat daar misschien nog wel eens duizend bladzijden over volgeschreven kunnen worden. Vestdijk een biografie is een dijk van een boek dat veel lezers verdient en een prestatie van formaat van Hazeu.