Vestdijkkroniek. Jaargang 2007

[p. 1]

[Nummer 110]

Hank Ort
redactioneel Kloppend hart

Vestdijkkroniek nr. 110 rondt een drieluik af waarin veel aandacht uitging naar de biografie van Wim Hazeu.¹ Het grote biografie-essay van Martin Hartkamp krijgt in dit nummer zijn slot en hij repliceert op eerdere reacties van Mieke Vestdijk en Wim Hazeu. Daarnaast treft u de laatste recensies aan, zodat u nu een afgerond inzicht heeft in de receptie van de biografie. De meeste grote en veel kleine periodieken besteedden aandacht aan de Vestdijk-biografie. Het niveau van de recensies loopt uiteen, er moest in de meeste gevallen natuurlijk ook snel gereageerd worden. Toch overheerst kennis over Vestdijk en respect en waardering voor zijn werk. Zoals verwacht bleek het verschijnen van de biografie een evenement in literair Nederland. In het spoor van de biografie verscheen bovendien een prachtig vormgeven deel van de briefwisseling met Henriëtte van Eyk en zijn enkele van de bekendste romans opnieuw uitgegeven.² Vestdijk staat dus volop in de belangstelling en hij is ook weer toegankelijk via de handel. Laten we dan ook niet langer verzuchten dat hij niet meer gelezen wordt! Al die aandacht is pure winst voor Vestdijk en een verdienste van de nieuwe biografie. Maar hoe staat het met de inhoud van de biografie?

Wel geven die brieven, meen ik, voor het eerst een inzicht in dat wonderlijke ‘dubbelleven’ van hem: de zorg om boter, vlees, jam, sigaren en de was, om de honden en de katten - daar tegenover de vanzelfsprekendheid van zijn werk, ook daar, ook onder die omstandigheden, zijn poëzie, zijn essays, zijn vertalingen, waarmee we al vertrouwd denken te zijn en die niets van dat andere, gewone, burgerlijke, doen vermoeden.

Zo verwoordt Max Nord in 1991 zijn verwondering over de spanning tussen het gewoon menselijke leven en het geniale werk van de schrijver Simon Vestdijk.³ Het grote debat over de biografie - over de toelaatbaarheid en het nut van het gebruik van biografische gegevens bij de analyse van het werk en andersom - was nog onbeslist.

Ondertussen mogen toekomstige generaties dankbaar zijn voor het onvermoeibare pionierswerk van Nol Gregoor en Hans Visser die veel biografische feiten documenteerden voordat de belangrijkste primaire bronnen niet meer beschikbaar zouden zijn. Vooral Hans Visser schilderde in 1987 overtuigend hoezeer leven en werk van Vestdijk met elkaar verweven zijn.⁴ Zijn benadering vond in de ogen van veel critici echter geen genade, mede doordat hij bij alle feiten niet toekwam aan duiding van het genie. Natuurlijk was het Vestdijk zelf die veel van zijn werk aanduidde als autobiografisch, dus daar valt niet zoveel op af

1 Wim Hazeu, Vestdijk, een biografie, De Bezige Bij, 2005.

2 S. Vestdijk / Henriëtte van Eyk, Wij zijn van elkaar, ingeleid en bezorgd door Wim Hazeu, De Bezige Bij, Amsterdam, 2007 (ISBN 978 90 234 2276 1, € 24.90). Cassette met vijf romans: De redding van Fré Bolderhey, Pastorale 1943, De kellner en de levenden, Ivoren wachters, Het glinsterend pantser, De Bezige Bij, 2007 (ISBN 978 90 234 2278 5, € 49.90).

3 ‘Gevangen zat ik maanden. Briefwisseling Simon Vestdijk-Ans Koster/Sint Michielsgestel-Doorn/ 5 mei 1942- 10 februari 1943’, bezorgd door Max Nord, in: Vestdijkkroniek nr. 72-73, september-december 1991 (129 blz.).

4 Hans Visser in samenwerking met Max Nord en Emanuel Overbeeke, Simon Vestdijk, een schrijversleven, Kwadraat, Utrecht, 1987.

[p. 2]

te dingen.⁵ Bij een teveel aan feiten en een tekort aan duiding ontstaat echter het risico dat biografische trivialiteiten ontluisteren en zelfs het zicht op het genie belemmeren.

Hoe is dat bij Hazeu? Naar zijn biografie werd reikhalzend uitgekeken. Met de feiten bekend uit het werk van Gregoor en Visser - nu aangevuld met de niet eerder beschikbare briefwisseling met Henriëtte van Eyk - zou de nieuwe biografie het rangschikken van feiten moeten kunnen ontstijgen. Welnu, de critici zijn in meerderheid te spreken over de feitenschikking. Helaas blijkt daar bij nadere beschouwing nog wel wat op af te dingen, zoals Hartkamp laat zien, maar de waardering overheerst. Eensgezindheid is er echter ook in de teleurstelling over het ontbreken van duiding. In dat opzicht heeft Hazeu de grote verwachting niet waargemaakt. Het laatste woord over Vestdijk is nog niet geschreven.

Die eensgezinde teleurstelling zegt veel over de stand van zaken in het biografiedebat anno 2007. Van nieuwe biografen verwachten we meer dan alleen de feiten. Natuurlijk moet hij of zij meedogenloos nauwkeurig zijn en scrupuleus verantwoorden, natuurlijk verwachten we overzicht over het leven en inzicht in de sociaal- en cultuurhistorische context, maar bovenal zijn we toch geïnteresseerd in het genie en zijn werk.

Met het verschijnen van een deel van de briefwisseling met Henriëtte van Eyk is een lacune gevuld in het biografisch feitenmateriaal, maar ook daar dreigt ontluistering. Boter, vlees en jam, maar géén kloppend hart, want daarvoor moeten we elders in het oeuvre van de grote schrijver zijn. Kijk zelf maar hoezeer de door Hartkamp in zijn essay geciteerde hoogtepunten uit uiteenlopende werken ons nog altijd vermogen te raken. Mag bij een groot kunstenaar het werk echter zijn dan het leven? Over de briefwisseling naar verwachting meer in de volgende kroniek.

In aansluiting op de biografierecensies gaat Max Nord in op de depressies van Vestdijk, maar ook hij kan de relatie tussen de depressies als psychopathologische fenomeen en het onnavolgbare genie van de kunstenaar niet verklaren.

Jan Huijnink levert een welkome bijdrage met aandacht voor een van de verhalen. In ‘Het stenen gezicht’ gedroomd geeft hij een uitgebreide analyse.

Tot slot behandelt Glen Fobelets het modernisme in de roman Meneer Visser's hellevaart. Het artikel is een bewerking van zijn eindverhandeling voor de Vrije Universiteit Brussel ‘Het modernisme in de romans van Simon Vestdijk’. Als resultaat behaalde hij een 16/20, wat een ‘grote onderscheiding’ is in België. We laten het aan de lezer om zijn insteek te vergelijken met Marres en Saba.⁶

Ik wens u weer veel leesplezier!

De ALV 2008 vindt plaats op zaterdag 29 maart 13.30 uur in de nieuwe OBA Oosterdokeiland. Programma wordt nader bekend gemaakt. Kijk ook op de website.

5 ‘Simon Vestdijk: Wie ik zelf ben? In de eerste plaats alle ik-figuren uit mijn romans... (en dat zijn er nogal wat).’ In: Bibeb & VIP's, Polak & Van Gennep, Amsterdam, 1965. Daarnaast noemde Vestdijk zelf de Anton Wachter-romans biografisch en De koperen tuin half-biografisch (José de Ceulaer, Te gast bij Nederlandse auteurs, 's-Gravenhage-Rotterdam, 1966, 108. Geciteerd in: Rudi van der Paard, Je kunt er toch bij blijven zitten? De Bezige Bij, Amsterdam, 1983, p.22.)

6 René Marres, ‘Caligula in de provincie, over Meneer Visser's hellevaart’. In: Polemische interpretaties, Van Louis Couperus tot W.F. Hermans, 's-Gravenhage, 1992, p. 82-99. Philippe Saba, ‘Meneer Visser's libido / Meneer Visser's hellevaart en Freuds Sexualtheorie’, Vestdijkkroniek nr. 107, februari 2006.